PV: Năm 2022, vượt qua rất nhiều biến động của thị trường, biến động địa chính trị thế giới, ngành nông nghiệp Việt Nam, cụ thể xuất khẩu nông, lâm, thuỷ sản đã cán đích ngoạn mục, thậm chí đạt nhiều kỷ lục tăng trưởng. Xin Bộ trưởng đánh giá về kết quả này?

Bộ trưởng Bộ NN&PTNT Lê Minh Hoan: Kết lại năm 2022, ngành nông nghiệp Việt Nam đã đối mặt với rất nhiều khó khăn như dịch bệnh, đứt gãy cung cầu, chi phí logistic, chi phí nhiên liệu đầu vào tăng cao. Kết quả cho đến thời điểm hiện tại (đầu tháng 12/2022 -PV) mặc dù chưa đạt được như kỳ vọng nhưng đây là một thành quả rất đáng tự hào.

Với những gì đã gặt hái, ngành nông nghiệp đã làm sâu sắc hơn vai trò trụ đỡ của nền kinh tế. Nông nghiệp vừa đóng góp cho sự tăng trưởng kinh tế, vừa đóng góp cho an sinh xã hội, những điều không thể thể hiện hết qua những con số.

Trước hết, vấn đề an ninh lương thực ở Việt Nam được đảm bảo trong bối cảnh nhiều quốc gia đang gặp phải khủng hoảng, thậm chí một số chuỗi ngành hàng sản xuất nông nghiệp bị đứt gãy.

Thứ hai, tư duy từ sản xuất nông nghiệp sang tư duy kinh tế nông nghiệp đã bắt đầu bén rễ vào nhận thức xã hội, vào suy nghĩ của nông dân, doanh nghiệp. Bắt đầu đã có nhiều nghiên cứu nhằm thay đổi tư duy, tạo ra giá trị gia tăng theo xu thế của kinh tế nông nghiệp. Để thấy, không thể quay lại con đường sản xuất nông nghiệp lấy tiêu chí sản lượng làm mục tiêu phấn đấu.

Ngoài ra, nhu cầu bức thiết về việc kiến tạo không gian và thị trường trong năm 2022 thể hiện rõ ràng hơn khi nông sản Việt được xuất khẩu chính ngạch sang nhiều quốc gia để đa dạng hóa thị trường, đa dạng hoá sản phẩm xuất khẩu. Quan trọng hơn là chứng minh được chất lượng nông sản nước ta có thể đáp ứng được tiêu chuẩn của các thị trường khó tính nhất.

Đó là những tín hiệu cho thấy những Nghị quyết về nông nghiệp, nông dân, nông thôn đã bắt đầu lan tỏa đến với xã hội. Đồng thời cũng làm thay đổi nhận thức của người sản xuất, chuyển từ tư duy phát triển nông nghiệp đơn giá trị sang đa giá trị.

Trong năm qua, những mô hình nông nghiệp mới như kết hợp trồng lúa nuôi tôm, du lịch nông nghiệp, hay nhiều cách làm khác đang tạo ra sinh khí mới cho ngành nông nghiệp, thay vì chỉ đi theo một con đường sản lượng như trước kia. Đây là điều mà tôi đánh giá rất cao.

PV: Bộ trưởng vừa nhắc đến việc nông nghiệp Việt đã xuất khẩu chính ngạch sang nhiều quốc gia, trong đó có những thị trường lớn. Đó là những tín hiệu tích cực của ngành nông nghiệp, tuy nhiên theo các chuyên gia, dư địa để xuất khẩu vẫn còn rất lớn. Theo Bộ trưởng, cần có những giải pháp nào để tiếp tục nâng cao chất lượng nông sản, đồng thời xây dựng một nền tảng xuất khẩu bền vững?

Bộ trưởng Bộ NN&PTNT Lê Minh Hoan: Xuất khẩu là một xu thế tích cực và sẽ tiếp tục được lan toả. Bởi khi sản phẩm được xuất khẩu, doanh nghiệp sẽ hiểu được rằng phải đưa ra mục tiêu xa hơn, hướng đến các thị trường cao cấp để tạo ra nhiều lợi nhuận hơn. Như vậy thì thu nhập của người nông dân, các nhà sản xuất nông nghiệp mới có thể được cải thiện.

Ngày xưa chúng ta chỉ tư duy làm những gì chúng ta có thể làm, còn bây giờ mình phải làm những gì thị trường yêu cầu. Chuyển từ bán thứ mình có đến bán thứ mà thị trường cần.

Từ việc doanh nghiệp Việt Nam xuất khẩu gạo chất lượng cao qua thị trường Châu Âu và Nhật Bản đã minh chứng rằng chúng ta đã thoát khỏi câu chuyện cũ về tư duy sản lượng, chuyển dần sang tư duy chất lượng. Chưa dừng lại ở đó, chúng ta còn hướng tới đáp ứng từng yêu cầu về từng loại sản phẩm ở các thị trường khác nhau.

Đây là cơ hội để chúng ta thay đổi, tìm kiếm thị trường để có phẩm chất cao hơn. Tôi biết rằng mặc dù sẽ có những khó khăn nhưng về lâu dài sẽ bền vững hơn. Nông sản Việt Nam sẽ đàng hoàng xuất khẩu chính ngạch với sự hỗ trợ của Nhà nước thay vì tiểu ngạch như ngày xưa.

Thời gian gia, các doanh nghiệp chung tay cùng Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn, Bộ Công Thương tổ chức nhiều hội thảo với mục tiêu chỉ ra rằng mỗi thị trường đều có những đòi hỏi riêng về chất lượng sản phẩm. Chúng ta không “mặc đồng phục”, không đồng nhất tất cả sản phẩm mà tạo ra nhiều sản phẩm với nhiều phân khúc, đáp ứng yêu cầu ở cả thị trường trong nước và nước ngoài.

Ngoài ra, sản xuất nông nghiệp phải xây dựng chiến lược lâu dài, khác trước kia rằng có đơn hàng mới đi thu mua. Từ chiến lược thị trường lâu dài đó để liên kết với nông dân, hợp tác xã, tạo ra nguồn nguyên liệu ổn định, đáp ứng được chuẩn mực thị trường.

Tư duy đường dài của doanh nghiệp sẽ giúp nông dân có tư duy đường dài, thoát ra khỏi việc “nông dân thì tư duy mùa vụ, còn doanh nghiệp thì tư duy thương vụ”.

PV: Cứ đến mỗi mùa vụ, trên khắp các mặt báo, câu chuyện nông dân với điệp khúc “được mùa mất giá” lại được lặp lại như một tín hiệu buồn của ngành nông nghiệp. Là tư lệnh của ngành, ông có cái nhìn như thế nào? Đâu là bài toán căn cơ để giải quyết vấn đề này?

Bộ trưởng Bộ NN&PTNT Lê Minh Hoan:  Khó khăn, thách thức luôn bám theo ngành nông nghiệp bởi đặc thù nhạy cảm của ngành. Khi đã xuống giống thì dù sản lượng thu hoạch bao nhiêu vẫn phải phụ thuộc vào giá cả thị trường. “Được mùa mất giá” là câu chuyện muôn đời, là “lời nguyền” găm sâu vào ngành nông nghiệp.

Chúng ta không thể làm gì khác để thay đổi quy luật đó, điều duy nhất có thể làm là thay đổi tư duy.

Đầu tiên là tổ chức lại sản xuất, đây là điều bắt buộc bởi muốn có thị trường lâu dài chúng ta phải vượt qua sự manh mún, nhỏ lẻ, tự phát trong nông nghiệp. Thay thế cách làm đó bằng việc tạo ra kết nối chuỗi. Trong chuỗi sẽ bao gồm sự hợp tác giữa người sản xuất, nông dân với cộng đồng doanh nghiệp. Đồng thời hình thành câu chuyện tư duy liên kết mà người nông dân là người bắt đầu.

Vậy thì không còn cách nào khác ngoài việc các hộ nông dân phải hợp tác với nhau. Bắt đầu từ đó, đã xuất hiện những không gian hội nhóm ở Đồng Tháp, nông hội ở Gia Lai, cafe khuyến nông ở An Giang hay ngôi nhà trí tuệ của Hà Tĩnh. Đây là không gian chung để các lãnh đạo, chuyên gia, doanh nghiệp chia sẻ, cung cấp thông tin. Khi có nhiều thông tin thì bà con sẽ có những giải pháp giúp khắc phục kịp thời, giảm đi sự rủi ro trong canh tác.

Điển hình sau khi nước ta xuất khẩu chính ngành sầu riêng sang Trung Quốc, giá sầu riêng đã tăng cao. Do vậy đã xuất hiện hiện tượng nông dân chặt các cây nông nghiệp khác để trồng cây sầu riêng. Đây thực sự là vấn đề lớn của ngành nông nghiệp bởi chúng ta không có quyền áp đặt bà con trong việc lựa chọn cây trồng. Điều chúng ta có thể làm là cung cấp nhiều nhất thông tin về quy mô thị trường để bà con hiểu rằng: “Đừng chuyển từ rủi ro này sang rủi ro khác".

Bên cạnh đó, việc có những không gian kinh tế nông nghiệp sẽ giúp chúng ta giữ vững được sự liên kết khi thị trường đứt gãy. Đồng thời là nền tảng thúc đẩy chế biến, tạo ra nhiều sản phẩm chế biến sâu. Từ đó, Nhà nước có cơ sở để hỗ trợ theo một không gian chung, chứ không thể đủ nguồn lực để hỗ trợ theo từng hộ dân.

PV: Bước sang năm 2023, Bộ trưởng có gửi gắm thông điệp gì đến nông dân, người sản xuất nông nghiệp, doanh nghiệp để có thể đạt được thêm nhiều thành quả, đồng thời chuyển đổi ngành nông nghiệp theo hướng hài hoà, đa giá trị theo tinh thần của Nghị quyết 19?

Bộ trưởng Bộ NN&PTNT Lê Minh Hoan:  Thành quả đạt được trong năm 2022 là những tín hiệu tích cực và rất đáng mừng. Tuy nhiên vào những tháng cuối năm nông nghiệp Việt Nam đã bắt đầu nảy sinh những khó khăn.

Nhiều chuyên gia đã dự báo, năm 2023 có thể sẽ nhiều khó khăn hơn do sức ép từ lạm phát, lãi suất từ ngân hàng. Chúng ta hãy tư duy rằng lúc nào cũng sẽ gặp phải những khó khăn để chủ động có những kế hoạch thích ứng.

Bên cạnh đó, những quy chuẩn của thị trường đang ngày càng khắt khe. Hiện nay, người tiêu dùng không chỉ tiếp nhận sản phẩm bằng giá cả, chất lượng mà còn bằng việc xem xét quy trình canh tác có ảnh hưởng đến môi trường, có gây hiệu ứng nhà kính hay không.

Đối với thị trường Trung Quốc, trước đây chúng ta giữ suy nghĩ rằng đây là thị trường dễ tính. Nhưng hiện nay thì khác, Trung Quốc ngày càng khó tính với các quy định nhập khẩu nghiêm ngặt hơn với tất cả các quốc gia, do nhu cầu về tiêu chuẩn, chất lượng được đặt lên hàng cao hơn so với trước kia.

Qua đó để thấy, quy chuẩn về chất lượng được yêu cầu bởi mọi thị trường, với mọi lĩnh vực, từ nuôi trồng, chăn nuôi đến thuỷ sản. Thẻ vàng IUU là một minh chứng khi người tiêu dùng hải sản không chỉ cần đến chất lượng sản phẩm mà còn quan tâm đến việc nó được đánh bắt như nào, có vi phạm luật pháp quốc tế hay không.

Như lời Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính: “Thay đổi không phải vì người ta, mà thay đổi vì chính mình”. Giống như thẻ vàng IUU, chúng ta cố gắng tháo gỡ vì nguồn lợi thuỷ sản. Bởi mọi nội dung trong IUU đều hướng đến giữ gìn sự ổn định sinh thái trên đại dương.

Tôi hoàn toàn tin tưởng rằng chúng ta có khả năng làm điều đó bởi vì trước đây chúng ta chỉ xuất khẩu thô, còn nguyên một khoảng trống mênh mông để chế biến, bảo quản, đa dạng hoá sản phẩm. Vấn đề là doanh nghiệp phải dấn thân hơn nữa.

Hiện nay, Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn đang trình Chính phủ những chính sách hỗ trợ để doanh nghiệp mạnh dạn thay đổi, thay vì việc chỉ mua đi, bán lại như trước. Chỉ khi chúng ta đẩy mạnh chế biến thì mới có thể gia tăng giá trị, giảm rủi ro đến từ thị trường.

Cuối cùng, tăng trưởng kinh tế phải gắn với đích đến là việc làm. Trong quá trình công nghiệp hoá, hiện đại hoá, máy móc đã có thể thay thế con người làm một số công việc. Bởi vậy, năm 2023, tôi kỳ vọng chúng ta sẽ đi sâu vào phát triển kinh tế nông thôn, tạo ra nhiều việc làm cho nhiều lao động ở khu vực này.

PV: Xin trân trọng cảm ơn Bộ trưởng!