Làm thế nào để công tác thanh tra, kiểm tra vẫn được đảm bảo và hoạt động của doanh nghiệp không bị ảnh hưởng tiêu cực, đảm bảo môi trường kinh doanh minh bạch, ổn định là nhiệm vụ đòi hỏi các bộ ngành, đơn vị quản lý Nhà nước, cộng đồng doanh nghiệp, doanh nhân và toàn xã hội tập trung tìm ra các giải pháp phù hợp. Viện Nghiên cứu thanh tra và phòng, chống tham nhũng (RIICP) đã phối hợp với Công ty TNHH Media quốc tế CIC tổ chức hội thảo “Để công tác thanh, kiểm tra tạo điều kiện cho doanh nghiệp phát triển”.

Phát biểu khai mạc tại hội thảo, TS. Trần Đức Lượng, nguyên Phó Tổng Thanh tra Chính phủ cho biết: Trong năm 2018 vừa qua, công tác thanh, kiểm tra đã có nhiểu chuyển biến tích cực và đạt được nhiều kết quả. Số liệu báo cáo tại hội nghị toàn quốc triển khai nhiệm vụ công tác ngành Thanh tra năm 2019 cho thấy.  Năm 2018, toàn ngành đã triển khai 7.166 cuộc thanh tra hành chính và 219.796 cuộc thanh tra, kiểm tra chuyên ngành; phát hiện vi phạm về kinh tế hơn 33 nghìn tỷ đồng, hơn 33,9 nghìn ha đất, đã kiến nghị thu hồi hơn 29,7 nghìn tỷ đồng và 1.007 ha đất; kiến nghị, xử lý khác hơn 4.070 tỷ đồng, 32.964 ha đất;...

Đặc biệt, Thanh tra Chính phủ đã tập trung ban hành kết luận một số cuộc thanh tra, kiểm tra do Ban chỉ đạo Trung ương về phòng, chống tham nhũng giao, dư luận xã hội đặc biệt quan tâm như: Thanh tra Dự án tổng công ty Viễn thông Mobifone mua 95% cổ phần của Công ty cổ phần nghe nhìn Toàn Cầu; công tác cổ phần hóa Hãng phim truyện Việt Nam; việc cổ phần hóa Cảng Quy Nhơn; kiểm tra một số nội dung chủ yếu liên quan đến khiếu nại của công dân về Khu đô thị mới Thủ Thiêm, TP. Hồ Chí Minh.

Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đạt được, TS. Lượng cho rằng, công tác thanh, kiểm tra cũng nảy sinh một số vướng mắc, cần có giải pháp toàn diện để khắc phục việc bị chồng chéo mà vẫn bảo đảm kịp thời phát hiện và xử lý đối với doanh nghiệp vi phạm, gian lận, tạo ra sự công bằng trong môi trường kinh doanh. Đơn cử như việc lạm dụng thanh, kiểm tra sẽ gây tổn hại cho môi trường kinh doanh chung, thay vì bảo đảm môi trường kinh doanh lành mạnh. Doanh nghiệp luôn phải chịu áp lực bị giám sát, kiểm tra thường xuyên bởi nhiều cơ quan khác nhau, dễ buộc họ phải tìm cách né tránh, thậm chí thông đồng để được yên ổn làm ăn. Khi đó môi trường đầu tư kinh doanh cũng sẽ bị ảnh hưởng.

Dẫn chứng về câu chuyện lạm dụng công tác thanh, kiểm tra gây khó khăn cho doanh nghiệp thời gian qua, ông Lượng đưa ra vụ nổi cộm như vụ Con Cưng; cơm tấm Kiều Giang; vụ đổi 100 USD bị phạt 90 triệu đồng tại Cần Thơ, bị cơ quan quản lý kiểm tra nhưng không phát hiện sai phạm, hoặc chỉ là lỗi nhỏ nhưng đã làm ảnh hưởng không nhỏ tới uy ín của doanh nghiệp, làm doanh nghiệp có tâm lý sợ, né đoàn thanh, kiểm tra.

Theo vị này, lý do dẫn đến những tồn tại về công tác thanh, kiểm tra doanh nghiệp nêu trên có rất nhiều nguyên nhân. Sự phân công giữa các bộ, ngành ở Trung ương và sự phân cấp, ủy quyền giữa các cơ quan với chính quyền địa phương chưa được rõ ràng. Hệ thống văn bản của Nhà nước còn chưa quy định rõ ràng, cụ thể. Có nhiều các cơ quan được quyền thanh tra, kiểm tra doanh nghiệp, như: môi trường, vệ sinh thực phẩm, phòng cháy chữa cháy, lao động... Bên cạnh đó, các quy định về xử lý, xử phạt còn quá nhẹ, chưa đủ sức răn đe nên nhiều doanh nghiệp không thực hiện khắc phục các vi phạm, dẫn tới các cơ quan chức năng thường phải thường xuyên kiểm tra. Ngoài ra, phía doanh nghiệp cũng còn hạn chế hiểu biết về pháp luật thanh tra.

Chia sẻ về những khó khăn của doanh nghiệp, Viện trưởng Viện Chiến lược và Khoa học Thanh tra, TS. Đinh Văn Minh, cho rằng công tác thanh, kiểm tra đang có nhiều vấn đề. Nguyên nhân chính là do chính sách đang làm khó doanh nghiệp. Đơn cử như quy định muốn được xuất khẩu gạo thì doanh nghiệp phải có kho, có nhà máy xay xát… Muốn xem doanh nghiệp có chấp hành đúng các điều kiện này không thì cơ quan thanh tra vào và việc này khiến doanh nghiệp rất khổ.

Hay doanh nghiệp kêu thanh tra chồng chéo, ông Minh nói đó là sự thật. Đơn cử muốn xây một trường học thì thanh tra giáo dục, thanh tra xây dựng, thanh tra đầu tư… đều có thể vào thanh tra việc xây dựng. Do vậy, ông Minh đề nghị cần nhận thức lại mục đích của công tác thanh tra, kiểm tra là để hoàn thiện cơ chế chính sách, bịt lỗ hổng thể chế nhằm tạo môi trường kinh doanh lành mạnh cho doanh nghiệp làm ăn chứ không phải vạch mặt, phát hiện được vụ nọ vụ kia.

Ở góc độ doanh nghiệp, ông Nguyễn Trung Thực, Chủ tịch Hội Doanh nghiệp nhỏ và vừa Việt-Đức cho biết, cách đây 10 năm VCCI đã hình thành quy định là một năm thanh tra một lần, theo chủ đề và phải thông báo trước. Nhưng giờ tất cả đã khác, hệ thống thanh tra đang rất “sung sức". Ông Thực cho rằng, sở dĩ công tác thanh tra rất sung sức là bởi sau thanh tra thì sẽ được “thank – you”.

Ông Thực thẳng thắn: Hiện có bao nhiêu cuộc thanh tra mà qua đó doanh nghiệp hoạt động tốt hơn? Nói thẳng ra là không có, mà chủ yếu thanh tra để xử lý hình sự. Do đó, nêu ra những giải pháp, ông Thực cho rằng, nên chăng ngành thanh tra chỉ nên thanh tra một lần, không nên triển khai chồng chéo như hiện nay khi cứ thấy vấn đề gì nổi cộm là lại có một đoàn tìm đến doanh nghiệp để thanh tra, gây khó khăn, mất thời gian cho doanh nghiệp. Chẳng doanh nghiệp nào muốn thanh tra để rồi phải “thank – you”. Mỗi doanh nghiệp đều cũng có hệ thống kiểm soát của họ.

Nói về vấn đề này, Tiến sĩ Vũ Đình Ánh, chuyên gia kinh tế cũng thẳng thắn cho biết, chỉ có không làm gì mới không sai phạm. Do vậy, vai trò của thanh tra là phải ngăn ngừa và chỉ ra cho doanh nghiệp biết để những sai phạm không xảy ra.

Ông Ánh cho rằng, nên có cơ quan điều phối về thanh tra, nếu không sẽ chồng chéo, mỗi người thanh tra một kiểu.