Doanh nghiệp ngành nông nghiệp gặp khó trong tiếp cận đất đai

Theo số liệu thống kê từ Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn: Năm 2019, số doanh nghiệp nông, lâm, thủy sản thành lập mới là 2.756 doanh nghiệp, tăng 25,3% so với năm 2018, nâng tổng số doanh nghiệp nông nghiệp lên 12.581 doanh nghiệp, tăng 36,23%. Cụ thể, năm 2019, có 17 dự án với tổng mức đầu tư trên 20.000 tỷ đồng được khởi công, khánh thành, đi vào hoạt động. Từ năm 2018 đến nay, tổng vốn đầu tư trên 33.000 tỷ đồng với 30 dự án đã hoạt động và đang triển khai cả nước, giúp nâng cao chất lượng, mẫu mã và đa dạng các mặt hàng nông, lâm, thủy, sản.

Mặc dù số lượng doanh nghiệp ngành nông nghiệp đang gia tăng nhanh chóng, đồng thời nhiều tập đoàn lớn đã bắt đầu tham gia lĩnh vực nông nghiệp, nhưng trên thực tế, nhiều doanh nghiệp, chủ trang trại có nhu cầu diện tích quy mô lớn, tập trung để sản xuất hàng hóa nhưng không có, trong khi hàng nghìn hecta đất ruộng lại bị người dân bỏ hoang.

Đánh giá về vấn đề này, tại hội thảo “Phát triển các thể chế hỗ trợ thúc đẩy thị trường đất nông nghiệp ở Việt Nam” tổ chức ngày 25/2, ông Hoàng Vũ Quang - Phó Viện trưởng Ipsard cho biết:  Trong sản xuất nông nghiệp đất là là yếu tố, nguồn lực rất quan trọng. Tuy nhiên, đất đai Việt Nam khá manh mún, phân tán. Theo số liệu của Tổng cục Thống kê cho thấy, 63% hộ nông dân có diện tích đất nhỏ hơn 0,5 ha; 26% có diện tích đất nông nghiệp từ 0,5 - 2 ha. Ngoài ra, một hộ có nhiều mảnh đất. Điều này gây ra hạn chế, bất cập trong sản xuất nông nghiệp, đặc biệt là trong việc khuyến khích DN đầu tư… Quy mô rất nhỏ, điều này gây ra hạn chế bất cập trong sản xuất nông nghiệp, khuyến khích doanh nghiệp đầu tư vào lĩnh vực nông nghiệp.

Mặc dù thời gian qua, Nhà nước đã và đang có định hướng tích tụ ruộng đất. Tuy nhiên, tốc độ chậm, chưa đáp ứng được kỳ vọng. Nguyên nhân chậm là do thị trường đất nông nghiệp hiện chưa phát triển. Do đó, theo ông Quang đánh giá, việc tích tụ ruộng đất vẫn là bài toán nan giải với nhiều vấn đề cần tháo gỡ…

Chia sẻ thêm khó khăn của doanh nghiệp nông nghiệp trong tiếp cận đất đai hiện nay, ông Đậu Anh Tuấn - Trưởng Ban Pháp chế - Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam – cho hay, 31% doanh nghiệp được phỏng vấn cho biết thủ tục hành chính gây phiền hà nhất cho doanh nghiệp. Con số này cao hơn cả thuế, bảo hiểm xã hội, môi trường, quản lý thị trường. Bên cạnh đó, khung giá đất nhà nước hiện nay chưa phù hợp với thị trường, thường chỉ bằng 20-30% khung giá đất thị trường. Khung giá đất do tỉnh ban hành cũng chỉ bằng 30-60% giá đất thị trường tại địa phương….

Lý giải những nguyên nhân ảnh hưởng đến quá trình tập trung đất nông nghiệp ở Việt Nam, ông Nguyễn Văn Tốn – Vụ phó Vụ Nông nghiệp, Ban Kinh tế Trung ương – cho hay, nhận thức về tập trung ruộng đất còn chưa thống nhất. Tổ chức thực hiện còn hạn chế. Trên thực tế, đã có hiện tượng một số dự án chưa đảm bảo mục đích tập trung ruộng đất để phát triển nông nghiệp quy mô lớn mà được lách luật để chuyển đổi mục đích sử dụng đất như chuyển thành khu đô thị hay khu, cụm công nghiệp.

Bên cạnh đó, thị trường quyền sử dụng đất nông nghiệp còn sơ khai, thiếu minh bạch, chưa hấp dẫn thậm chí có xu hướng giảm. Thị trường cho thuê đất kém hơn rất nhiều so với thị trường chuyển nhượng đất nông nghiệp. Ngoài ra, một số quy định của pháp luật còn chưa thúc đẩy thị trường quyền sử dụng đất nông nghiệp. Các hình thức tích tụ và tập trung đất còn ẩn chứa các yếu tố chưa bền vững.

Vì vậy, để phát triển thị trường đất nông nghiệp, theo ông Nguyễn Trung Kiên - Viện Chính sách và Chiến lược phát triển nông nghiệp nông thôn, trước hết cần hoàn thiện hệ thống đăng ký đất đai. Trong đó, sẽ hoàn thiện, cập nhật hệ thống đăng ký đất đai; Đẩy nhanh tiến độ xây dựng hệ thống thông tin và cơ sở dữ liệu đất đai quốc gia tích hợp, thống nhất trên cả nước; Xây dựng hệ thống thông tin thị trường đất nông nghiệp minh bạch, hiện đại hóa…

Bên cạnh đó, cần xây dựng khung pháp lý và hoàn thiện tổ chức bộ máy, cơ chế hoạt động, cơ chế tài chính, đảm bảo để Tổ chức phát triển quỹ đất hỗ trợ giao dịch đất nông nghiệp; thực hiện các chức năng cung cấp thông tin, cân đối cung cầu, kích thích và hoàn thiện thị trường; Xây dựng cơ chế, tổ chức hỗ trợ xử lý tranh chấp giao dịch đất nông nghiệp, hợp đồng nông sản.

Đồng thời, cần bỏ hạn mức nhận chuyển nhượng, bỏ thuế vượt hạn điền và thay bằng đánh thuế tài nguyên đối với đất nông nghiệp; Bỏ thời hạn giao đất cho hộ gia đình, cá nhân trực tiếp sản xuất nông nghiệp, thay vào đó là giao đất sản xuất ổn định lâu dài cho người dân;

Ngoài ra, cần nâng thời hạn thuê đất công ích của xã từ 5 năm lên 20 năm để khuyến khích đầu tư sản xuất kinh doanh dài hạn; Xem xét giảm thuế, phí liên quan đến chuyển nhượng đất nông nghiệp; Đơn giản hóa thủ tục hành chính trong giao dịch đất nông nghiệp; Xây dựng cơ chế giám sát việc tính giá trị đất đai và phân chia lợi tức theo luật định của doanh nghiệp đối với các hộ nông dân góp quyền sử dụng đất vào doanh nghiệp.