Thống kê của Cục Phòng vệ thương mại (PVTM) - cho thấy, trong giai đoạn 2000 – 2016, đã có 15 vụ việc điều tra lẩn tránh thuế PVTM với hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam, trung bình 1 vụ/năm. Đến hết quý II/2021, đã có 207 vụ việc PVTM do 21 quốc gia/ vùng lãnh thổ khởi xướng điều tra đối với hàng hoá xuất khẩu của Việt Nam. Trong đó, số lượng các vụ việc chống lẩn tránh biện pháp PVTM nhằm vào hàng hóa xuất khẩu từ Việt Nam đang có dấu hiệu tăng lên. Dự kiến xu hướng này sẽ tiếp tục gia tăng khi Việt Nam do đã có những dấu hiệu về dịch chuyển đầu tư cũng như số lượng sản phẩm bị áp dụng biện pháp PVTM hiện nay đang gia tăng.

Gần đây nhất, Hoa Kỳ, quốc gia điều tra lẩn tránh thuế nhiều nhất với Việt Nam phát hiện 10 vụ việc, chiếm tỷ lệ gần 50% tổng số vụ việc, đã tự khởi xướng điều tra lẩn tránh thuế với sản phẩm thép tấm không gỉ của Việt Nam. Theo Cục PVTM, việc cơ quan có thẩm quyền của Hoa Kỳ không căn cứ trên yêu cầu của các doanh nghiệp Hoa Kỳ, tự khởi xướng điều tra là việc tương đối hiếm. Điều này cho thấy Hoa Kỳ đang tăng cường quản lý các mặt hàng đã bị áp thuế PVTM để đảm bảo hiệu quả thực thi của các biện pháp đã áp dụng.

Cơ quan chức năng vừa phát hiện Công ty TNHH Xe đạp Excel 100% vốn đầu tư của Trung Quốc giả mạo xuất xứ hàng hoá Việt Nam để xuất khẩu hàng chục nghìn xe đạp, xe đạp điện, xe lướt điện… sang Hoà Kỳ

Theo đại diện Cục PVTM, thời gian qua, mặc dù các đơn vị chức năng đã nỗ lực trong hoạt động cảnh báo hành vi lẩn tránh, siết chặt quản lý, giám sát và thẩm tra, song nguy cơ lẩn tránh biện pháp PVTM và gian lận xuất xứ có xu hướng gia tăng. Trong khi đó, việc thẩm tra, xác minh hành vi gian lận lại rất phức tạp, chỉ riêng việc kiểm tra hồ sơ cấp C/O (giấy chứng nhận xuất xứ hàng hóa) nếu không đi thẩm tra chi phí chi tiết thì rất khó phát hiện các hành vi vi phạm.

Ngay trong những tháng đầu năm 2021, Tổng cục Hải quan cũng đã phát hiện và bắt giữ nhiều vụ vi phạm xuất xứ, hàng giả, hàng nhái. Điều này ảnh hưởng rất lớn không những tới người tiêu dùng mà còn ảnh hưởng đến uy tín của doanh nghiệp Việt Nam trong việc xuất khẩu. Thực tế cho thấy, vi phạm điển hình trong các vụ việc do Cục Kiểm tra sau thông quan của Tổng cục Hải quan phát hiện là việc doanh nghiệp nhập khẩu toàn bộ linh kiện để lắp ráp thành sản phẩm hoàn chỉnh hòng “đội lốt” hàng Việt Nam.

Tăng cường phối hợp liên ngành

Để thực hiện kế hoạch chống gian lận, giả mạo xuất xứ, chuyển tải bất hợp pháp, Tổng cục Hải quan sẽ áp dụng đồng bộ các biện pháp nghiệp vụ hải quan để kiên quyết đẩy lùi tình trạng gian lận, giả mạo xuất xứ, ghi nhãn hàng hóa không đúng quy định, xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ, chuyển tải bất hợp pháp. Mọi hành vi vi phạm phải được phát hiện kịp thời và xử lý nghiêm theo đúng quy định của pháp luật. Qua đó thúc đẩy phát triển sản xuất trong nước, bảo vệ các nhà sản xuất Việt Nam trước nguy cơ bị áp dụng các biện pháp PVTM, bảo vệ uy tín của hàng hóa Việt Nam trên trường quốc tế.

Hiện, Tổng cục Hải quan đã giao các nhiệm vụ cụ thể nhằm phát hiện vi phạm đối với Cục Kiểm tra sau thông quan, Cục Điều tra chống buôn lậu, Vụ Thanh tra – Kiểm tra của Tổng cục Hải quan. Trong đó, Cục Kiểm tra sau thông quan sẽ trực tiếp kiểm tra sau thông quan tại trụ sở người khai hải quan để làm rõ hành vi gian lận, giả mạo xuất xứ, ghi nhãn hàng hóa không đúng quy định, xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ, chuyển tải bất hợp pháp và xử lý theo quy định đối với các nhóm mặt hàng.

Các nhóm mặt hàng có nguy cơ cao về gian lận, giả mạo xuất xứ

Đặc biệt, không chỉ phối hợp trong nội ngành, ngành hải quan cụ thể là Cục Giám sát quản lý về hải quan sẽ chủ trì, phối hợp với Bộ Công Thương, Bộ Khoa học và Công nghệ, các bộ, ngành liên quan thực hiện rà soát cơ sở pháp lý, kiến nghị sửa đổi, bổ sung các văn bản pháp quy liên quan đến xuất xứ, ghi nhãn để khắc phục sơ hở của hệ thống pháp luật, làm cơ sở pháp lý để thống nhất thực hiện. Đồng thời, chủ trì, phối hợp với Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) rà soát các trường hợp cấp Giấy chứng nhận xuất xứ hàng hóa chưa đúng quy định. Kiến nghị, đề xuất VCCI chấm dứt việc cấp Giấy chứng nhận về quy trình sản xuất hoặc nguồn nguyên liệu, công đoạn sản xuất nhằm hạn chế doanh nghiệp lợi dụng giấy chứng nhận này để gian lận xuất xứ.

Thời gian qua, Bộ Công Thương đã chủ động phối hợp với các Bộ, ngành liên quan xây dựng, trình Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 824/QĐ-TTg ngày 4/7/2019 ban hành Đề án Tăng cường quản lý nhà nước về chống lẩn tránh biện pháp PVTM và gian lận xuất xứ. Đề án đề ra 2 nhóm mục tiêu chính là: Tăng cường quản lý Nhà nước đối với hoạt động xuất khẩu, nhập khẩu, đầu tư nước ngoài thông qua 3 nhóm biện pháp chính là: Cảnh báo sớm, ngăn ngừa các hành vi lẩn tránh biện pháp PVTM, gian lận xuất xứ một cách có chọn lọc; Đẩy mạnh chống gian lận xuất xứ hàng hóa thông qua tăng cường hiệu quả của công tác cấp và kiểm tra C/O, tăng cường kiểm tra đấu tranh với các hành vi gian lận thương mại về xuất xứ hàng hóa. Nâng cao hiệu quả quản lý Nhà nước thông qua hoàn thiện quy định xem xét, giải quyết việc đăng ký đầu tư nước ngoài, quản lý các dự án đầu tư nước ngoài trong các lĩnh vực sản xuất, kinh doanh các mặt hàng có nguy cơ lẩn tránh biện pháp PVTM, gian lận xuất xứ.

Tăng cường PVTM thông qua 5 nhóm biện pháp chính

Đồng thời, tăng cường hiệu quả thực thi pháp luật về chống lẩn tránh, xuất xứ, hải quan thông qua 5 nhóm biện pháp chính: Nâng cao khả năng phối hợp giữa các Bộ, ngành, địa phương, cộng đồng doanh nghiệp, cơ quan đại diện Việt Nam ở nước ngoài. Tăng cường các hoạt động tuyên truyền, phổ biến quy định về quy tắc xuất xứ, chống lẩn tránh, nguy cơ bị các nước áp dụng biện pháp chống lẩn tránh, tăng cường khả năng ứng phó của các ngành, cộng đồng doanh nghiệp. Phối hợp, hợp tác với các nước liên quan trong việc ngăn chặn các hành vi lẩn tránh, gian lận xuất xứ, chuyển tải bất hợp pháp. Rà soát, sửa đổi, bổ sung văn bản quy phạm pháp luật về chống lẩn tránh, gian lận xuất xứ; ngăn chặn, xử lý nghiêm các hành vi lẩn tránh, gian lận xuất xứ.

Công tác đấu tranh ngăn chặn gian lận xuất xứ đang được các Bộ, ngành đẩy mạnh nhằm bảo vệ lợi ích hàng hóa trong nước 

Thời gian tới, theo đại diện Cục PVTM, Bộ Công Thương sẽ tiếp tục rà soát, sửa đổi, bổ sung các văn bản pháp lý phù hợp với chủ trương, chính sách của Nhà nước về phòng chống gian lận xuất xứ, chuyển tải bất hợp pháp. Hoàn thiện các quy định pháp luật có liên quan đến xuất xứ hàng hóa, nhất là hàng hóa lưu thông trong nước. Qua đó, từng bước góp phần nâng cao nhận thức của toàn hệ thống, giúp các hiệp hội ngành hàng, cộng đồng doanh nghiệp tháo gỡ khó khăn trong bối cảnh nhiều nước chuyển sang áp dụng nhiều hình thức mới trong PVTM, đảm bảo sự phát triển ổn định của các doanh nghiệp trong bối cảnh hiện nay.

Chống gian lận xuất xứ 15 nhóm hàng xuất khẩu trọng điểm vào tầm ngắm

Trong năm 2021, có 15 nhóm hàng xuất khẩu trọng điểm sẽ được kiểm tra gắt gao để chống gian lận xuất xứ, chuyển tải bất hợp pháp.

15 nhóm hàng này bao gồm: Nhóm mặt hàng gỗ và các sản phẩm từ gỗ, trong đó trọng tâm là mặt hàng gỗ dán từ nguyên liệu gỗ cứng, tủ gỗ, ghế sofa có khung gỗ. Nhóm thiết bị gồm thiết bị thể thao, nội thất. Nhóm mặt hàng thép gồm khớp nối bằng thép, bánh xe thép, thép tiền chế, ống đồng. Nhóm mặt hàng điện tử gồm mạch điện, máy xử lý dữ liệu, sản phẩm điện tử và linh kiện; nhóm mặt hàng xe đạp, xe đạp điện và linh kiện. Nhóm máy móc, thiết bị gồm máy móc, thiết bị, dụng cụ, phụ tùng, máy hút bụi, máy cắt cỏ. Và các nhóm pin năng lượng mặt trời như đệm mút, đá nhân tạo, gạch men. Lốp xe tải và xe khách bao gồm: bao và túi nhựa, ghim đóng thùng, vỏ bình ga, giày dép và túi xách. Các nhóm mặt hàng có nguy cơ cao về gian lận, giả mạo xuất xứ, chuyển tải bất hợp pháp sẽ được bổ sung vào danh sách này.

Tổng cục Hải quan - đơn vị phụ trách hoạt động kiểm tra, kiểm soát về gian lận xuất xứ hàng hóa yêu cầu các đơn vị áp dụng đồng bộ các biện pháp nghiệp vụ hải quan để kiên quyết đẩy lùi tình trạng gian lận, giả mạo xuất xứ, ghi nhãn hàng hóa không đúng quy định, xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ, chuyển tải bất hợp pháp; mọi hành vi vi phạm phải được phát hiện kịp thời và xử lý nghiêm theo đúng quy định của pháp luật.

Ngoài ra, các đơn vị thực hiện điều tra, xác minh làm rõ hành vi vi phạm và xử lý theo quy định đối với các nhóm đối tượng, mặt hàng trọng điểm.

Cụ thể, các nhóm đối tượng trọng điểm được xác định gồm: Xuất khẩu vào Hoa Kỳ, châu Âu, Ấn Độ với tốc độ kim ngạch tăng trưởng cao, đột biến, hay chủ yếu sử dụng nguồn nguyên liệu nhập khẩu, các mặt hàng có khả năng nhập khẩu về Việt Nam chỉ thực hiện công đoạn gia công, lắp ráp, chế biến đơn giản để xuất khẩu. Doanh nghiệp có tần suất xuất khẩu nhiều, thời gian xuất khẩu giữa các lô hàng ngắn, không tương thích với quy trình, thời gian sản xuất sản phẩm. Doanh nghiệp thành lập từ năm 2018 trở lại đây, có kim ngạch xuất nhập khẩu tăng đột biến. Doanh nghiệp xuất khẩu hàng công nghệ cao tại Việt Nam chưa sản xuất được.

Năm 2020, ngành hải quan đã thu hơn 77 tỷ đồng từ hoạt động chống gian lận xuất xứ, chuyển tải bất hợp pháp, thông qua tiến hành kiểm tra hơn 100 doanh nghiệp có nghi vấn.

Trước tình trạng vi phạm xuất xứ hàng hoá Việt Nam để xuất khẩu ngày càng gia tăng và diễn biến phức tạp, Chính phủ vừa ban hành Nghị quyết số 119/NQ-CP về một số biện pháp cấp bách nhằm tăng cường quản lý nhà nước về phòng chống gian lận xuất xứ, trong đó giao Bộ Công Thương triển khai quyết liệt nhiều hoạt động, biện pháp cụ thể nhằm phát hiện, xử lý kịp thời các trường hợp vi phạm thúc đẩy phát triển sản xuất trong nước, bảo vệ quyền và lợi ích chính đáng của các nhà sản xuất Việt Nam.

Ly Na (TH)