Nhiều mặt hàng Việt nằm trong nhóm nguy cơ gian lận xuất xứ

Trong đó, Hoa Kỳ là nước khởi xướng điều tra nhiều nhất với 30 vụ, chiếm 19%; thứ hai là Thổ Nhĩ Kỳ với 21 vụ, chiếm 14%; thứ ba là Ấn Độ 20 vụ, chiếm 13% và thứ tư là EU 14 vụ, chiếm 9%.

Đáng chú ý là, dẫn đầu trong các vụ việc phòng vệ thương mại được khởi xướng điều tra là điều tra chống bán phá giá có 87 vụ việc, chiếm 56%; tiếp đó là các vụ việc tự vệ với 33 vụ, chiếm 21%; thứ ba là các vụ việc chống lẩn tránh thuế chống bán phá giá với 19 vụ việc, chiếm 13% ...

Nhìn nhận về vấn đề này, ông Âu Anh Tuấn, Cục trưởng Giám sát quản lý về hải quan, Tổng cục Hải quan Việt Nam cho biết tính đến ngày 20/10, tổng vốn đầu tư nước ngoài vào Việt Nam là hơn 29 tỉ USD, tăng 4,3% so với cùng kì năm 2018.

Trong đó, đáng chú ý, vốn đầu tư từ Trung Quốc, Hong Kong có xu hướng tăng đột biến. Theo đó, Trung Quốc tăng 2 lần và Hong Kong tăng gần 4 lần. Tuy nhiên, qui mô đầu tư rất nhỏ, khoảng 1 triệu USD. Do đó, ông Tuấn nhận định với số vốn thấp như vậy thì việc chuyển giao công nghệ, đầu tư sâu để thay đổi đáng kể xuất xứ hàng hóa là không thể. Chúng tôi nghi vấn điều này tiềm ẩn rủi ro liên quan đến chuyền tải bất hợp pháp. Bởi việc chuyển hướng đầu tư này là xuất phát từ chiến tranh thương mại Mỹ - Trung để lẩn tránh thuế quan Mỹ áp lên Trung Quốc.

Bên cạnh đó, xuất khẩu sang thị trường Mỹ trong 10 tháng đầu năm nay tăng 26,5% so với cùng kì năm ngoái và tăng 4 lần so với trung bình tốc độ tăng ở các thị trường khác. Điều này cũng tiềm ẩn rủi ro gian lận xuất xứ khi xuất khẩu sang thị trường Mỹ. Cụ thể, có một số mặt hàng có sự tăng trưởng xuất khẩu sang thị trường Mỹ rất mạnh ví dụ dây điện và cáp điện (252%), chất dẻo nguyên liệu (147%), máy vi tính, sản phẩm điện tử và linh kiện (100%). Trong khi đó, máy tính, sản phẩm điện tử và linh kiện nhập khẩu từ Trung Quốc, dây điện và dây cáp điện, gỗ và sản phẩm từ gỗ cũng tăng mạnh khoảng 42 - 53%. Việc tăng trưởng mạnh trong thời gian ngắn như vậy có nguy cơ về hành vi “chuyền tải” bất hợp pháp.

Ồng Âu Anh Tuấn cho biết thêm, hải quan đã phát hiện nhiều vụ hàng hóa Trung Quốc lợi dụng xuất xứ Việt Nam để xuất đi nước khác. Ngoài ra, còn có thủ đoạn doanh nghiệp chế xuất 100% vốn nước ngoài, nhập khẩu linh kiện từ Trung Quốc về Việt Nam, lắp ráp đơn giản các cụm linh kiện để xuất sang nước thứ ba.

Phân tích kỹ hơn về vấn đề “chuyển tải” này, ông Claudio Dordi, Giám đốc Dự án Tạo thuận lợi thương mại cho biết, việc chuyển tải không phải là một hiện tượng mới đối với thương mại của Việt Nam. Từ năm  2000 đến nay, đã phát hiện một loạt sản phẩm xuất khẩu mượn danh Việt Nam xuất khẩu sang EU được phát hiện “chuyển tải” từ Trung Quốc qua các cuộc điều tra chống bán phá giá chính thức, như xe đạp vào năm 2000, giày mũ da 2008, bật lửa 2004, kẽm ô xít 2003..…

Dễ thấy nhất là các vụ xuất khẩu sản phẩm tháo rời sang Việt Nam, thực hiện tại đây các công đoạn lắp ráp đơn giản hoặc công đoạn “tối thiểu" không tạo ra sự chuyển đổi đáng kể.

Do đó, nếu không có sự kiểm soát hiệu quả, Việt Nam tiếp tục bị các nước nhập khẩu khởi xướng các cuộc điều tra với hàng hóa xuất khẩu và hệ lụy thu hẹp thị trường, ảnh hưởng nghiêm trọng đến hoạt động sản xuất kinh doanh trực tiếp của các doanh nghiệp và cả ngành hàng xuất khẩu. Mặ khác, nếu tình trạng mượn xuất xứ, chuyển tải bất hợp pháp bị các quốc gia nhập khẩu, điển hình là Mỹ phát hiện, tăng rủi ro cho doanh nghiệp và sản phảm tuân thủ của Việt Nam sẽ bị chậm trễ khi làm thủ tục xuất khẩu tại Mỹ, tăng nguy cơ bị áp thuế cao hơn với hàng hóa xuất khẩu, kể cả của những doanh nghiệp tuân thủ tốt.