Sự tăng trưởng này phản ánh nhu cầu tích cực từ nhiều thị trường trọng điểm như Trung Quốc, Nhật Bản, EU và Hàn Quốc. Tuy nhiên, áp lực từ chính sách thuế quan của Mỹ cùng sự cạnh tranh ngày càng gay gắt từ các nguồn cung khác đang đặt ra thách thức lớn cho ngành thủy sản Việt Nam.

Hai điểm sáng là tôm và cá tra

Tôm tiếp tục khẳng định vai trò là mặt hàng xuất khẩu chủ lực, đóng góp 1,27 tỷ USD trong 4 tháng đầu năm, tăng 30% so với cùng kỳ. Riêng tháng 4, kim ngạch tôm đạt 330,8 triệu USD, tăng 15%, nhờ nhu cầu tiêu thụ mạnh tại Trung Quốc, EU và Nhật Bản, cùng với sự hồi phục giá tôm do cung-cầu toàn cầu được tái cân bằng. Giá tôm sú và tôm chân trắng tại các thị trường lớn như Trung Quốc (9,6 USD/kg và 6,6 USD/kg) và Mỹ (17,7 USD/kg và 10,9 USD/kg) cho thấy xu hướng ổn định, tạo động lực cho xuất khẩu.

Cá tra, dù giữ vị trí quan trọng với kim ngạch 632,7 triệu USD trong 4 tháng (tăng 9%), lại ghi nhận tốc độ tăng trưởng chậm lại trong tháng 4, chỉ đạt 167,7 triệu USD, gần như không đổi so với cùng kỳ năm ngoái. Sự chững lại này phần lớn do áp lực từ chính sách thuế quan của Mỹ và cạnh tranh từ các nguồn cung thay thế như cá rô phi từ Ecuador. Tuy nhiên, trước nguy cơ áp thuế 46% từ tháng 7/2025, nhiều doanh nghiệp đã đẩy mạnh xuất khẩu cá tra trong tháng 4, tận dụng thời gian hoãn thuế 90 ngày để hoàn thành các lô hàng lớn.

Cá rô phi đang nổi lên như một lựa chọn chiến lược mới, với kim ngạch tăng 138% trong tháng 4, đạt 19 triệu USD. Ông Trần Đình Luân, Cục trưởng Cục Thủy sản và Kiểm ngư, nhận định đây là cơ hội để "mở đường lớn" cho cá rô phi "bơi" ra thế giới, nhờ đặc tính dễ nuôi, chi phí hợp lý, và nhu cầu tăng tại Trung Quốc, Mỹ, và Nhật Bản. Diện tích nuôi cá rô phi dự kiến mở rộng lên 40.000 ha vào năm 2030, với sản lượng đạt 400.000 tấn, nhờ đầu tư vào giống chất lượng cao và công nghệ chế biến hiện đại.

Cá ngừ lại là điểm trừ trong tháng 4, với kim ngạch chỉ đạt 76,1 triệu USD, giảm 12% so với cùng kỳ, dù lũy kế 4 tháng vẫn tăng nhẹ 1% lên 304,2 triệu USD. Nguyên nhân chính là thiếu hụt nguyên liệu do quy định về kích thước tối thiểu đối với cá ngừ vằn, ảnh hưởng đến sản lượng khai thác. Trong khi đó, các mặt hàng khác như cá rô phi và cá điêu hồng tăng mạnh 138%, đạt 19 triệu USD, nhờ nhu cầu cao từ Trung Quốc và các thị trường mới. Nhuyễn thể (chân đầu, có vỏ) đạt 216,4 triệu USD (tăng 18%), cua ghẹ đạt 83,1 triệu USD (tăng 82%), và các sản phẩm khác như mực đạt 112,1 triệu USD (tăng 50%), cho thấy xu hướng đa dạng hóa sản phẩm đang mang lại hiệu quả.

Nhiều thách thức trước mắt

Trung Quốc tiếp tục dẫn đầu với tổng kim ngạch 709,8 triệu USD trong 4 tháng, tăng 56%, trong đó tháng 4 đạt 182,3 triệu USD, tăng 29%. Sự tăng trưởng chủ yếu đến từ các sản phẩm cao cấp như tôm, cua ghẹ và nhuyễn thể, phục vụ nhu cầu nội địa và kỳ nghỉ lễ Lao động (1-5/5). Nhật Bản đứng thứ hai với 536,6 triệu USD (tăng 22%), nhờ tiêu thụ ổn định các sản phẩm giá trị gia tăng như tôm chế biến. EU và Hàn Quốc cũng ghi nhận kết quả tích cực, với kim ngạch lần lượt 351,5 triệu USD (tăng 17%) và 264,1 triệu USD (tăng 15%), được hỗ trợ bởi các hiệp định thương mại tự do như EVFTA và CPTPP.

Ngược lại, thị trường Mỹ cho thấy dấu hiệu chững lại, với kim ngạch 4 tháng đạt 498,4 triệu USD (tăng 7%) nhưng giảm 15% trong tháng 4, còn 120,5 triệu USD. Chính sách thuế quan đối ứng của Mỹ, dự kiến áp dụng từ ngày 9/7/2025 sau thời gian hoãn 90 ngày, buộc các nhà nhập khẩu cân nhắc chuyển sang nguồn cung từ Ấn Độ và Ecuador, nơi thuế thấp hơn. Ngoài ra, các rào cản kỹ thuật như yêu cầu truy xuất nguồn gốc và kiểm soát an toàn thực phẩm càng làm tăng áp lực lên doanh nghiệp Việt Nam.

Trước thời điểm Mỹ áp thuế mới, nhiều doanh nghiệp thủy sản Việt Nam đang tăng tốc xuất khẩu, đặc biệt với tôm và cá tra. VASEP dự báo kim ngạch sang Mỹ trong tháng 5 và 6 có thể tăng 10-15% so với tháng 4, nhờ các hợp đồng ký gấp rút và chiến lược điều chỉnh giá để giữ thị phần. Tuy nhiên, xuất khẩu sang Trung Quốc và ASEAN có thể chững lại, chỉ tăng 3-5%, do sản phẩm Trung Quốc sau khi bị áp thuế 125% tại Mỹ từ ngày 10/4 đang được tái phân phối nội địa và khu vực lân cận, tạo cạnh tranh lớn ở phân khúc giá thấp.

EU và Nhật Bản được kỳ vọng duy trì tăng trưởng 8-10%, nhờ lợi thế từ các hiệp định thương mại, nhưng khó bù đắp toàn bộ sụt giảm từ Mỹ. Để đối phó, nhiều doanh nghiệp đang tái cơ cấu chiến lược, chuyển hướng sang các thị trường ít rủi ro như Brazil, Mexico, và Trung Đông, đồng thời phát triển sản phẩm chế biến sâu để tăng giá trị gia tăng. Ví dụ, các sản phẩm tôm đông lạnh tiện lợi và cá tra fillet chế biến sẵn đang được ưu tiên, với giá trị xuất khẩu dự kiến tăng 20% trong quý III/2025.

Ngành thủy sản Việt Nam đang đối mặt với thách thức kép từ thuế quan và cạnh tranh quốc tế. Theo Bộ Nông nghiệp và Môi trường, tổng kim ngạch xuất khẩu thủy sản năm 2025 có thể đạt 10,5 tỷ USD, nhưng điều này phụ thuộc vào khả năng thích ứng của doanh nghiệp trước chính sách Mỹ và sự linh hoạt trong đa dạng hóa thị trường. Việc tận dụng các hiệp định thương mại tự do và đầu tư vào sản phẩm giá trị gia tăng sẽ là chìa khóa để duy trì đà tăng trưởng.

Đỗ Hương