Kể từ khi Luật Thuế thu nhập cá nhân ra đời vào năm 2009, đến nay đã trải qua ba lần điều chỉnh. Mức giảm trừ gia cảnh cũng được điều chỉnh ba lần từ mức 4 triệu đồng/tháng đối với bản thân người nộp thuế và 1,6 triệu đồng/tháng đối với người phụ thuộc trong giai đoạn từ năm 2009 - tháng 6/2013 lên 9 triệu đồng/tháng đối với bản thân người nộp thuế và 3,6 triệu đồng/tháng đối với người phụ thuộc giai đoạn 7/2013 đến tháng 6/2020 lên mức hiện đang áp dụng là 11 triệu đồng/tháng và mức giảm trừ đối với mỗi người phụ thuộc là 4,4 triệu đồng/tháng.

Hiện nay, nhiều ý kiến cho rằng mức giảm trừ gia cảnh này đã lạc hậu và không còn phù hợp với tình hình thu nhập cũng như chi tiêu thực tế của người dân. Bên cạnh đó, theo số liệu của Cục Thống kê, chỉ số giá tiêu dùng (CPI) trong những năm gần đây của liên tục tăng. Dự kiến CPI năm 2025 sẽ tăng khoảng 4,5 - 5%, nâng tổng mức tăng CPI giai đoạn 2020 - 2025 lên khoảng 21,24%.

Theo quy định tại Luật Thuế thu nhập cá nhân năm 2012, trường hợp CPI biến động trên 20% so với thời điểm Luật có hiệu lực thi hành hoặc thời điểm điều chỉnh mức giảm trừ gia cảnh gần nhất thì Chính phủ trình Uỷ ban Thường vụ Quốc hội điều chỉnh mức giảm trừ gia cảnh quy định tại khoản này phù hợp với biển động của giá cả để áp dụng cho kỳ tính thuế tiếp theo. Như vậy, đây là thời điểm cần thiết phải điều chỉnh mức giảm trừ gia cảnh của thuế thu nhập cá nhân.

Tại tờ trình gửi Chính phủ về Dự thảo Nghị quyết của Uỷ ban Thường vụ Quốc hội về điều chỉnh mức giảm trừ gia cảnh của thuế thu nhập cá nhân mới đây, Bộ Tài chính đã đề xuất hai phương án điều chỉnh mức giảm trừ gia cảnh.

Trong đó, theo phương án 1, Bộ Tài chính đề xuất điều chỉnh mức giảm trừ gia cảnh theo tốc độ tăng CPI tại Luật Thuế thu nhập cá nhân năm 2012. Với phương án này, mức giảm trừ cho bản thân người nộp thuế sẽ tăng từ 11 triệu đồng/tháng lên khoảng 13,3 triệu đồng/tháng; mức giảm trừ cho mỗi người phụ thuộc tăng từ 4,4 triệu đồng/tháng lên 5,3 triệu đồng/tháng.

Phương án 2, Bộ Tài chính đề xuất điều chỉnh mức giảm trừ gia cảnh theo tốc độ tăng thu nhập bình quân đầu người và tốc độ tăng GDP bình quân đầu người. Theo đó, mức giảm trừ cho bản thân người nộp thuế sẽ tăng từ 11 triệu đồng/tháng lên khoảng 15,5 triệu/tháng; mức giảm trừ cho mỗi người phụ thuộc tăng từ 4,4 triệu đồng/tháng lên khoảng 6,2 triệu đồng/tháng.

Mức giảm trừ gia cảnh của thuế thu nhập cá nhân kể từ năm 2009 đến nay

(Nguồn: AM tổng hợp từ Luật Thuế thu nhập cá nhân năm 2009, Luật Thuế thu nhập cá nhân (sửa đổi) năm 2012,Nghị quyết 954/2020, Dự thảo Nghị quyết của Ủy ban Thường vụ Quốc hội về điều chỉnh mức giảm trừ gia cảnh của thuế thu nhập cá nhân).

Cần tính đến cân đối ngân sách, nợ công và tính ổn định của hệ thống thuế

Trao đổi với chúng tôi, TS. Nguyễn Đức Độ, Phó Viện trưởng Viện Kinh tế Tài chính, Học viện Tài chính, đánh giá việc nâng mức giảm trừ gia cảnh vào thời điểm hiện nay là hợp lý bởi mức giảm trừ gia cảnh đã được duy trì trong một thời gian khá dài, cần được điều chỉnh để người dân có thêm thu nhập khả dụng, nâng cao mức sống.

Bên cạnh đó, Chính phủ đặt mục tiêu tăng trưởng năm 2025 ở mức 8%, nhưng hiện nay, tỷ lệ đầu tư còn chưa cao, xuất khẩu thời gian tới gặp nhiều thách thức do thuế quan và kinh tế thế giới tăng trưởng chậm lại. Do đó, việc điều chỉnh mức giảm trừ gia cảnh sẽ giúp kích cầu trong ngắn hạn, từ đó góp phần đạt được mục tiêu đề ra.

Mặc dù vậy, nhìn nhận một cách thận trọng, vị này nhận định mức giảm trừ gia cảnh càng cao sẽ càng có lợi cho người dân, đồng thời cũng sẽ kéo theo mức độ kích cầu lớn. Tuy nhiên, điều này cũng có thể khiến Bộ Tài chính gặp nhiều áp lực hơn trong việc cân đối ngân sách và trả nợ công sau này.

Nghị quyết về điều chỉnh mức giảm trừ gia cảnh của thuế thu nhập cá nhân dự kiến sẽ được thông qua tại phiên họp thứ 50 của Uỷ ban Thường vụ Quốc hội, diễn ra vào tháng 10 năm nay. Mức giảm trừ gia cảnh mới sẽ được thực hiện kể từ khi nghị quyết có hiệu lực thi hành và áp dụng từ kỳ tính thuế năm 2026.

Trước đó, đã có một số ý kiến cho rằng việc điều chỉnh mức giảm trừ gia cảnh và biểu thuế thu nhập cá nhân được thực hiện quá chậm trễ, không phản ánh đúng biến động thu nhập và chi tiêu thực tế của người dân. Do đó, cần điều chỉnh mức giảm trừ gia cảnh hàng năm.

"Theo quy định hiện hành, mức giảm trừ gia cảnh được điều chỉnh khi CPI tăng 20%. Trong những năm qua, lạm phát khá thấp, dẫn đến việc điều chỉnh mức giảm trừ gia cảnh diễn ra chậm. Trong khi đó, thu nhập của người dân vẫn tăng, dẫn đến một số người bị nhảy bậc thuế, đồng thời cũng ảnh hưởng đến tiêu dùng", TS. Nguyễn Đức Độ nêu quan điểm.

Theo ông, việc điều chỉnh mức giảm trừ gia cảnh thường xuyên hơn sẽ khắc phục được vấn đề trên. Tuy nhiên, điều này cũng có thể gây ảnh hưởng đến tính ổn định của hệ thống thuế. Do đó, chuyên gia đề xuất cân nhắc phương án điều chỉnh mức giảm trừ gia cảnh sau mỗi 3 - 4 năm.

Liệu mức giảm trừ 15,5 triệu đồng/tháng đã phản ánh rõ thực tế?

Cùng cho rằng việc điều chỉnh mức giảm trừ gia cảnh là cần thiết trong bối cảnh thu nhập và chi phí sinh hoạt của người dân thay đổi nhanh như hiện nay, nhưng theo PGS.TS. Phan Hữu Nghị, Phó Viện trưởng Viện Ngân hàng - Tài chính, Đại học Kinh tế Quốc dân, mức giảm trừ gia cảnh được đề xuất là 13,3 - 15,5 triệu đồng vẫn chưa phản ánh đầy đủ thực tế thu nhập và chi phí sinh hoạt của người dân.

Theo lý giải của ông Nghị, mức giảm trừ gia cảnh hiện nay là 11 triệu đồng/tháng đã được ban hành từ năm 2020, khi thu nhập bình quân đầu người là 3.548 USD. Đến năm 2024, con số này đã tăng lên 4.622 USD, tức tăng khoảng 30%, trong khi lạm phát giai đoạn này chỉ dao động từ 0,81% - 4,16%.

Mặt khác, Việt Nam là quốc gia có mức thu nhập trung bình nên chưa thể mở rộng thuế thu nhập cá nhân ra toàn dân mà cần tập trung đánh thuế vào nhóm có thu nhập trung bình khá trở lên. Do đó, PGS. TS. Phan Hữu Nghị cho rằng việc xác định mức giảm trừ gia cảnh không nên chỉ dựa vào thu nhập bình quân đầu người hay chi phí sinh hoạt, mà cần tính đến một yếu tố quan trọng là thu nhập mốt, tức là mức thu nhập phổ biến nhất mà số đông người làm công ăn lương hiện nay đang có.

“Chẳng hạn, với thu nhập bình quân đầu người năm 2024 là 4.622 USD, tức khoảng 118 triệu đồng/năm, tương đương 10 triệu đồng/tháng. Khoảng thu nhập mốt có thể dao động từ 8.000 - 11.000 USD/năm, tức khoảng 17 - 23 triệu đồng/tháng. Vì vậy, để đảm bảo về lâu dài và có căn cứ khách quan, lâu dài hơn, tôi nghĩ mức giảm trừ cho người nộp thuế nên được bắt đầu từ 20 triệu đồng/tháng”, ông đề xuất.

Trong khi đó, Luật sư Nguyễn Thanh Hà, Chủ tịch Công ty Luật SBLAW, nhận xét hai mức giảm trừ gia cảnh cho người nộp thuế vừa được Bộ Tài chính đề xuất đều "có thể chấp nhận được" so với mức 11 triệu đồng/tháng đang được áp dụng hiện nay. Ông cũng nhấn mạnh các phương án này đã được Bộ Tài chính đưa ra dựa trên căn cứ xem xét các mức lạm phát, CPI...

Tuy nhiên, Luật sư Hà đề xuất áp dụng linh hoạt các mức giảm trừ gia cảnh ở các địa bàn khác nhau. Trong đó, các thành phố lớn sẽ áp dụng mức giảm trừ gia cảnh cao hơn các khu vực khác. Điều này căn cứ vào sự khác biệt về thu nhập, chi tiêu của các hộ gia đình hoặc cá nhân ở những thành phố lớn với các vùng như nông thôn, miền núi, hải đảo.