Vẫn chủ yếu xuất khẩu thô

Theo báo cáo của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (NN&PTNT), trong năm 2017, xuất khẩu toàn ngành nông lâm thủy sản của Việt Nam đã đạt trên 36,37 tỷ USD và trong 8 tháng đầu năm nay đã đạt 25,7 tỷ USD. Xuất khẩu nông sản Việt Nam năm 2018 hướng tới con số 40 tỷ USD. Hiện đã có tới 10 sản phẩm nông sản Việt Nam đạt từ 1 tỷ USD trở lên như: Lúa gạo, cà phê, tôm, cá tra, cao su, sắn, hạt điều, rau quả… Bên cạnh những yếu tố thuận lợi thì những tháng cuối năm này xuất khẩu các sản phẩm nông lâm thuỷ sản sẽ đối diện với nhiều khó khăn hơn,và để đảm bảo mục tiêu kim ngạch 40 tỷ USD, đòi hỏi các ngành hàng phải rất nỗ lực rất nhiều.

Phát biểu khai mạc Diễn đàn Nông dân Quốc gia lần thứ III, ông Thào Xuân Sùng, Ủy viên Trung ương Đảng, Chủ tịch Ban chấp hành Trung ương Hội Nông dân Việt Nam, cho biết: Trong thời gian qua, nông nghiệp, nông dân, nông thôn của nước ta đã phát triển mạnh mẽ và đạt được nhiều thành tựu rất đáng tự hào. Đóng góp của mặt hàng nông sản vào giá trị xuất khẩu của cả nước liên tục tăng và tạo được những đột phá ấn tượng. Tại thị trường trong nước, mức tiêu thụ các mặt hàng nông sản cũng ngày càng tăng theo mức thu nhập của người dân và tốc độ công nghiệp hóa, đô thị hóa. Chất lượng nông sản Việt Nam ngày càng được cải thiện theo hướng áp dụng các tiêu chuẩn sản xuất an toàn VietGAP, VietHAP, GlobalGAP….

Mặc dù đạt được nhiều thành tựu đáng tự hào, nhưng ông Thào Xuân Sùng cho rằng trong sản xuất nông nghiệp nói chung, việc tiêu thụ, phân phối nông sản nói riêng ở nước ta vẫn còn nhiều hạn chế, thậm chí là yếu kém. Nhận định này dễ chứng minh qua việc tỉ lệ xuất khẩu nông sản thô còn cao; không ít ngành hàng nông sản có chất lượng còn thấp khiến đối tác nước ngoài trả lại hàng…Thêm vào đó, tình trạng nổi lên những năm gần đây là việc được mùa mất giá, các cấp, ngành và xã hội liên tục kêu gọi "giải cứu" các loại nông sản như dưa hấu, hành tây, rau xanh, thịt lợn…

Còn theo đánh giá của ông Vũ Bá Phú - Cục trưởng Cục Xúc tiến Thương mại (Bộ Công Thương), thời gian qua, lãnh đạo Đảng, Chính phủ rất quan tâm tới vấn đề xây dựng thương hiệu cho các mặt hàng xuất khẩu nông sản của Việt Nam. Tuy nhiên, đa số các mặt hàng nông sản Việt Nam xuất khẩu dưới tên các thương hiệu nước ngoài.

Nhận định về vấn đề này, Thứ trưởng Bộ NN&PTNN Lê Quốc Doanh cho rằng: Vấn đề thương hiệu hết sức quan trọng. Bởi, hiện có rất nhiều nông sản của chúng ta đã có thương hiệu, đã xây dựng được thương hiệu nhưng không giữ được. Do đó, để thương hiệu thực sự bền vững, nông sản phải đáp ứng được 2 yêu cầu quan trọng, đó là: Chất lượng và đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm. Để đáp ứng được 2 yêu cầu này, việc xây dựng những quy chuẩn phù hợp với yêu cầu của từng thị trường xuất khẩu. Có như thế chúng ta mới mong xây dựng thương hiệu bền vững cho nông sản Việt.

Tăng cường thúc đẩy thị trường tiêu thụ toàn cẩu

Đánh giá về việc nông sản Việt mới chủ yếu xuất khẩu thô, TS Võ Trí Thành cho rằng: Bản chất của tái cơ cấu nông nghiệp là nâng cao giá trị gia tăng của nông sản, nâng cao thu nhập cho nông dân. Nhưng thực tế, phần lớn mặt hàng nông sản của Việt Nam vẫn là xuất thô, chưa có thương hiệu.

Dù vậy, có thể nhìn nhận, dư địa phát triển của nông sản Việt vẫn rất lớn với thị trường nội địa 100 triệu dân và thị trường thế giới 7 tỷ dân, mục tiêu xuất khẩu 40 tỷ USD năm 2018 có thể đạt được cho thấy tiềm năng lớn này. Điều còn lại là chúng ta phải giải quyết tốt các điểm nghẽn về vốn, logictics, lưu thông; tối ưu hóa hiệu quả của chuỗi cung ứng, đồng hành cùng nông dân đưa nông sản ra thị trường một cách hiệu quả.

Phát biểu kết luận Diễn đàn lần này, Phó Thủ tướng Chính phủ Vương Đình Huệ đánh giá cao những kết quả đạt được của nông nghiệp, nông dân, nông thôn trong thời gian qua. Kim ngạch XK nông, lâm thủy sản trong 9 tháng đầu năm 2018 gần 30 tỷ USD. Rất nhiều thương hiệu nông sản Việt, cùng hàng loạt chuỗi cung ứng sản phẩm nông sản, đã được thiết lập như hệ thống cửa hàng tiện ích của Vinmart, chuỗi các siêu thị Big C, Saigon Co.opmart…

Tuy nhiên, theo Phó Thủ tướng, sản xuất nông nghiệp của chúng ta vẫn khá phổ biến tình trạng nơi thừa và nơi thiếu. Trong đó, thiếu ở những nơi không có liên kết với thị trường. Hoạt động kết nối cung cầu hiện đang là khâu yếu nhất trong sản xuất nông nghiệp của Việt Nam. Điều này lý giải tại sao năng suất nhiều loại nông sản của chúng ta cao nhất thế giới nhưng các sản phẩm nông, lâm, thủy sản chủ yếu xuất dưới dạng thô, hàm lượng chế biến trong sản phẩm còn thấp, dẫn đến giá trị thu về không cao.

Do đó, Phó Thủ tướng nhấn mạnh, giải quyết bất cân xứng đầu vào và đầu ra, cần vai trò của kinh tế hợp tác. Việc phát triển thị trường ở đây không còn là thị trường trong nước, cho hơn 90 triệu người dân Việt Nam mà còn cho 7 tỷ dân thế giới. Như vậy, vấn đề gốc rễ là tổ chức sản xuất, khai thác lợi thế của địa phương, đi đôi với phát triển thị trường trong nước và thế giới. Gắn chợ trong nước với chợ toàn cầu.

Về mặt thương mại, vấn đề mở rộng, đa dạng hóa thị trường tiêu thụ, đặc biệt trong bối cảnh xuất khẩu nông sản nước ta hiện nay đang có nhiều thay đổi và tác động từ các chính sách bên ngoài như việc ký kết hàng loạt các hiệp định tự do thương mại FTA. Thực tế đó, đòi hỏi chúng ta phải có các chính sách phù hợp, từ khâu sản xuất- kinh doanh-phân phối đến tiêu thụ, xuất khẩu nông sản.

Phó Thủ tướng lưu ý, việc mở ra chợ toàn cầu giúp cho nông sản Việt có cơ hội thị trường rất lớn. Tuy nhiên, việc này cũng sẽ tạo sức ép trở lại đối với thị trường trong nước, trong đó, nông nghiệp mà đặc biệt là chăn nuôi chịu sức ép lớn.

Về chính sách phát triển hạ tầng tiêu thụ nông sản, chúng ta đang thúc đẩy phát triển, xây dựng chợ đầu mối, phát triển thị trường tiêu thụ tương lai để phân chia rủi ro, giảm trung gian, tiêu thụ thuận lợi với giá tốt hơn.

Chính sách liên kết giữa 5 nhà phải tăng cường thúc đẩy hơn nữa, trong đó vai trò dẫn dắt của HTX rất quan trọng, là cầu nối liên kết giữa ND với DN. Tuy nhiên, chủ động tham gia vào mối liên kết này vẫn phải là người ND, Nhà nước chỉ đóng vai trò cầu nối, hỗ trợ.

Phó Thủ tướng tin rằng, với 2 vấn đề cốt lõi đã chỉ ra trong diễn đàn này là thúc đẩy thị trường tiêu thụ và liên kết, nông nghiệp của chúng ta sẽ phát triển mạnh mẽ, hiệu quả hơn nữa, gắn với xây dựng nông thôn mới và tái cơ cấu ngành nông nghiệp.