Tỷ lệ sinh giảm từ lâu đã là mối lo ngại đối với các nhà kinh tế,  bởi xã hội già hóa có thể làm giảm lực lượng lao động, làm trầm trọng thêm lạm phát, đảo lộn văn hóa tiêu dùng mà các nền kinh tế trưởng thành phụ thuộc và lấn át các chương trình của chính phủ nhằm chăm sóc dân số già.

Những thay đổi đó hiện đang xảy ra trên quy mô toàn cầu. Một nghiên cứu mới của Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD) cho biết tỷ lệ sinh giảm sẽ làm thay đổi vĩnh viễn cơ cấu nhân khẩu học của các nền kinh tế lớn nhất thế giới trong thập kỷ tới.

Theo dự báo của các chuyên gia về nhân khẩu học, năm 2064 sẽ là năm đầu tiên trong lịch sử hiện đại mà tỷ lệ tử vong toàn cầu vượt qua tỷ lệ sinh.

Các số liệu của các nền kinh tế lớn mạnh nhất thế giới cho thấy: Tổng tỷ suất sinh ở 38 quốc gia thành viên OECD giảm xuống chỉ còn 1,5 con trên một phụ nữ vào năm 2022 từ mức 3,3 con vào năm 1960. Con số này thấp hơn nhiều so với “mức thay thế” là 2,1 con trên một phụ nữ cần phải duy trì. Điều đó có nghĩa là nguồn cung lao động ở nhiều nước đang giảm đi nhanh chóng.

Theo Diễn đàn Kinh tế Thế giới, vào những năm 1960, cứ một người về hưu thì có sáu người trong độ tuổi lao động. Ngày nay, tỷ lệ này gần hơn với ba trên một. Đến năm 2035, dự kiến ​​sẽ là 2 trên 1.

Theo một phân tích của Ngân hàng Dự trữ Liên bang St. Louis vào tuần trước, các giám đốc điều hành hàng đầu tại các công ty giao dịch công khai của Hoa Kỳ đã đề cập đến tình trạng thiếu lao động gần 7.000 lần trong các cuộc gọi báo cáo thu nhập trong thập kỷ qua.

Simona Paravani-Mellinghoff, giám đốc điều hành tại BlackRock, đã viết trong một phân tích năm ngoái: “Việc giảm tỷ lệ công nhân có thể dẫn đến tình trạng thiếu lao động, có thể nâng cao khả năng thương lượng của nhân viên và tăng lương, tất cả đều dẫn đến lạm phát”. 

Và trong khi nhập cư ròng đã giúp bù đắp các vấn đề nhân khẩu học mà các nước giàu phải đối mặt trong quá khứ thì dân số ngày càng giảm hiện nay là một hiện tượng toàn cầu. Paravani-Mellinghoff viết: “Điều này rất quan trọng vì nó ngụ ý rằng các nền kinh tế tiên tiến có thể bắt đầu gặp khó khăn trong việc 'nhập khẩu' lao động từ những nơi đó thông qua di cư hoặc tìm nguồn cung ứng hàng hóa”.

Theo nghiên cứu được tạp chí y khoa Lancet công bố , đến năm 2100, dự kiến ​​chỉ có 6 quốc gia có đủ trẻ em để duy trì dân số ổn định: Chad, Niger và Somalia ở châu Phi, các đảo Samoa và Tonga ở Thái Bình Dương và Tajikistan.

Chuyên gia của BlackRock khuyên khách hàng của mình nên đầu tư vào trái phiếu liên quan đến lạm phát cũng như các mặt hàng phòng ngừa lạm phát như năng lượng, kim loại công nghiệp, nông nghiệp và chăn nuôi.

Các doanh nhân thế giới làm gì để đối mặt với thách thức giảm tỉ lệ sinh?

Elon Musk, cha của 12 đứa trẻ , đã nhận xét rằng tỷ lệ sinh giảm sẽ dẫn đến “một nền văn minh kết thúc không phải bằng một tiếng nổ mà là một tiếng thút thít, trên những chiếc tã dành cho người lớn”.

P&G và Kimberly-Clark, cùng chiếm hơn một nửa thị trường tã lót ở Mỹ, đã chứng kiến ​​doanh số bán tã lót trẻ em sụt giảm trong vài năm qua. Nhưng họ nói rằng doanh số bán tã dành cho người lớn là một điểm sáng trong danh mục đầu tư của họ.

Giám đốc điều hành của Nestlé, Mark Schneider, gần đây cho biết ông đã chuyển các ưu tiên của công ty từ sản xuất sữa bột cho trẻ sơ sinh sang phục vụ nhu cầu dinh dưỡng của những người trên 50 tuổi.

Một số lãnh đạo doanh nghiệp và nhà công nghệ coi sự bùng nổ về năng suất thông qua trí tuệ nhân tạo là một giải pháp tiềm năng.

“Đây là sự thật. Chúng ta không có đủ con, và chúng ta chưa có đủ con đủ lâu để có một cuộc khủng hoảng nhân khẩu học, cựu CEO và chủ tịch điều hành của Google Eric Schmidt đã phát biểu tại Hội nghị thượng đỉnh CEO của Wall Street Journal tại London năm ngoái.

“Nói chung, tất cả các dữ liệu nhân khẩu học đều nói rằng sẽ thiếu nhân lực cho công việc. Thực sự có quá nhiều việc làm và không đủ người trong ít nhất 30 năm tới”, ông Schmidt nói.

Tuy nhiên, ông nói, trí tuệ nhân tạo sẽ giảm bớt những vấn đề đó một cách đáng kể. Một báo cáo gần đây của Goldman Sachs dự đoán rằng AI có thể tạo ra có thể tăng GDP toàn cầu lên tới 7% trong khoảng thời gian 10 năm.

Tuy nhiên, một số chuyên gia cho rằng còn quá sớm để nói AI sẽ tác động như thế nào đến nền kinh tế toàn cầu.

Một nghiên cứu gần đây của các nhà phân tích tại Ngân hàng Dự trữ Liên bang Richmond đã kết luận rằng trí tuệ nhân tạo có thể tăng năng suất lao động từ 1,5% đến 18% trong thập kỷ tới. "Con số này dao động từ mức không đáng chú ý đến đáng kể", họ nói.

Stefano Scarpetta, giám đốc việc làm, lao động và xã hội của OECD, cho biết giải pháp lâu dài để giảm tỷ lệ sinh là thúc đẩy bình đẳng giới hơn và chia sẻ công bằng hơn trong công việc và nuôi dạy con cái. Điều đó cũng có nghĩa là thời gian nghỉ phép của cha mẹ được trả lương nhiều hơn và hỗ trợ tài chính.

Trong khi đó, ông cho biết "đây không chỉ là sự cố tạm thời". Các công ty và chính phủ cần chuẩn bị ngay bây giờ cho cái mà ông gọi là "tương lai sinh đẻ thấp".

Các biện pháp cải tổ việc giảm tỉ lệ sinh từ Chính phủ các nước

Tổng thống Pháp Emmanuel Macron vào tháng 1 đã công bố kế hoạch “tái trang bị nhân khẩu học” ở đất nước của ông thông qua việc kiểm tra khả năng sinh sản và tăng cường nghỉ phép cho cha mẹ. Cựu Tổng thống Donald Trump gần đây cũng hứa rằng, nếu đắc cử, ông sẽ hỗ trợ “tiền thưởng sinh con cho đợt bùng nổ dân số mới” ở Hoa Kỳ.

Trung tâm Kiểm soát Dịch bệnh (CDC) báo cáo rằng tỷ lệ sinh ở Mỹ vào năm 2023 đã giảm xuống mức thấp kỷ lục, đảo ngược mức tăng nhỏ từng thấy trong đại dịch Covid-19. Văn phòng Ngân sách Quốc hội (CBO) cũng dự đoán rằng số ca tử vong sẽ nhiều hơn số ca sinh chỉ sau hơn 15 năm nữa.

Molly Dahl, cố vấn cấp cao của CBO, cho biết những phát hiện này củng cố cho dự báo kinh tế và dự báo ngân sách của cơ quan.

“Những gì bạn đang thấy là sự gia tăng chi tiêu cho các chương trình như Medicare và An sinh xã hội khi thế hệ bùng nổ dân số đang già đi trong các chương trình đó. Và tất nhiên, sẽ có ít công nhân hơn so với số người đang nhận trợ cấp An sinh xã hội và Medicare,” Dahl nói.

Theo khảo sát của Cơ quan An sinh Xã hội, các khoản thanh toán An sinh xã hội vẫn cung cấp khoảng 90% thu nhập cho hơn một phần tư người lớn tuổi ở Hoa Kỳ.

Nhưng nếu không có sự can thiệp, quỹ ủy thác An sinh xã hội sẽ cạn kiệt vào giữa những năm 2030, nghĩa là chỉ một phần phúc lợi dự kiến ​​của người về hưu sẽ được chi trả.