Hiện Việt Nam có 116 dự án đăng ký, chờ xác thực hoặc đạt chứng nhận tín chỉ carbon, theo thống kê dữ liệu từ hai tổ chức Gold Standard và Verra. Trong đó, 40 dự án đã được chứng nhận, với 10,7 triệu tín chỉ phát hành hàng năm.

Tín chỉ carbon (carbon credit) là một loại giấy phép hoặc chứng chỉ có thể giao dịch, có giá trị mua bán và cung cấp cho người nắm giữ tín chỉ quyền phát thải một tấn CO2 hoặc loại khí thải khác nằm trong danh sách khí thải nhà kính.

Tính theo ngành, lâm nghiệp với duy nhất một dự án đang mang về tín chỉ carbon hàng năm nhiều nhất. Đây cũng là dự án quy mô lớn nhất Việt Nam - bán 10,3 triệu tín chỉ carbon rừng (10,3 triệu tấn CO2) thông qua Ngân hàng Thế giới (World Bank). Với 5 USD một tấn, dự án này thu về 51,5 triệu USD, khoảng 1.200 tỷ đồng.

Lượng giảm phát thải trên được tính cho giai đoạn tháng 2/2018-12/2019, tức trung bình dự án này bán ra gần 5,4 triệu tín chỉ carbon theo năm.

Lĩnh vực được chứng nhận nhiều tín chỉ carbon tiếp theo là điện gió với gần 3,2 triệu, biogas gần 928.000 tín chỉ.

Thủy điện là lĩnh vực có nhiều doanh nghiệp đăng ký, đang xác thực và chứng nhận nhiều nhất, với số doanh nghiệp ở các hạng mục lần lượt là 12, 9 và 13. Đây cũng là lĩnh vực chiếm đa số tín chỉ CER (Certified Emissions Reduction - chứng chỉ giảm phát thải) được chứng nhận trước 2020 theo cơ chế phát triển sạch, chủ yếu là thủy điện nhỏ.

Hai lĩnh vực mới xuất hiện trong hai năm gần đây trên danh mục đăng ký chứng nhận tín chỉ carbon là điện rác và xe điện, từ nhà máy điện rác Sóc Sơn và Selex Motor. Theo giới thiệu từ Verra - tổ chức phi lợi nhuận về môi trường có trụ sở tại Mỹ, điện rác Sóc Sơn do Công ty cổ phần Năng lượng môi trường Thiên Ý làm chủ đầu tư, đăng ký từ tháng 8 năm ngoái với hơn 544.000 tín chỉ mỗi năm.

Điện rác cũng là lĩnh vực được VinaCapital quan tâm, định hướng bán điện và tín chỉ carbon, nhưng còn ngại hành lang pháp lý chưa rõ ràng.

Việt Nam lần đầu được cấp chứng nhận carbon vào năm 2010, với chương trình khí sinh học cho ngành chăn nuôi do Bộ Nông nghiệp & Phát triển nông thôn cùng Tổ chức Phát triển Hà Lan (SNV) thực hiện.

Theo Gold Standard – cơ chế tiêu chuẩn vàng (GS) được Tổ chức WWF và các tổ chức phi chính phủ thành lập vào 2003, dự án trên bán được hơn 3 triệu tín chỉ carbon VER (Verrified Emissions Reduction) cho giai đoạn 2010-2016. Đây là một loại tín chỉ carbon giao dịch trên thị trường tự nguyện.

Trước 2020, tín chỉ carbon được chứng nhận tại Việt Nam chủ yếu là CER. Sau đó, tín chỉ VER dần phổ biến hơn. Tín chỉ phổ biến khác là VCS (Verified Carbon Standard) được cấp bởi Verra - tổ chức phi lợi nhuận về môi trường có trụ sở tại Mỹ. Tiêu chí Gold Standard đưa ra là đảm bảo các dự án giảm phát thải và đem lại lợi ích môi trường, xã hội bổ sung. Còn với Verra, họ cung cấp khuôn khổ để các dự án giảm phát thải được kiểm tra, đo lường và xác minh một cách độc lập.

Để tạo một dự án tín chỉ carbon cần 18 tháng làm dự án tiền khả thi, 2-3 năm để thực hiện và 6 tháng kiểm kê, theo PGS. TS Nguyễn Đình Thọ - Viện trưởng Viện Chiến lược, chính sách tài nguyên và môi trường.

"Một dự án mất 3-5 năm mới hình thành được tín chỉ. Nếu doanh nghiệp không bắt đầu ngay làm dự án tiền khả thi, sẽ mất cơ hội với tín chỉ xanh", ông Thọ nói tại sự kiện về chuyển đổi xanh vào tháng trước.

Theo ghi nhận từ Verra, Việt Nam chưa có đơn vị nào được chứng nhận VCS. Ngoài dự án trồng rừng bán tín chỉ qua World Bank, có 43 dự án đăng ký chứng nhận tín chỉ với Verra, trong đó có bốn dự án bước vào giai đoạn xác thực.

Lâm nghiệp là một ngành bán tín chỉ carbon tiềm năng ở Việt Nam, trong đó có loại tín chỉ carbon xanh (blue carbon) - loại carbon được hấp thụ bởi các hệ sinh thái đại dương và ven biển trên thế giới, có giá trị cao nhất.

Việt Nam với diện tích rừng ngập mặn khoảng 200.000 ha, thuộc nhóm đầu các quốc gia có diện tích rừng ngập mặn trên toàn thế giới, theo Cục Biến đổi khí hậu (Bộ Tài nguyên và Môi trường). Với khả năng hấp thụ 24,8 tấn CO2 mỗi ha, quy đổi tương đương 124-248 USD, giá trị kinh tế mang lại từ bán tín chỉ carbon là rất lớn.