* Ông Dương Hoa Xô (giám đốc Trung tâm Công nghệ sinh học TP.HCM):

Sự sụp đổ thấy trước

Trong một quần thể lan có thể xuất hiện một cá thể lan khác màu hoặc màu đặc biệt so với phần còn lại.

Đây là hiện tượng đột biến, rất hiếm trong tự nhiên. Người trồng lan muốn chọn được một loại đột biến mới thì họ phải mua rất nhiều cây lan để hi vọng có một loại lan khác biệt.

Lan đột biến rất hiếm là đúng, nhưng mức giá quá cao như hiện nay là ảo. Phi điệp đột biến có nguồn gốc từ lan rừng và đối tượng chơi loại lan này rất hạn chế, chứ không phải là một thị trường rộng lớn như cắt cành cho trang trí, sự kiện...

Hoa lan đột biến có thể nhân giống bằng tự nhiên hoặc nhân tạo. Nguồn cung sẽ tăng lên theo thời gian, qua đó sẽ làm giảm giá trị của chính loại hoa đó.

Khi nguồn cung đủ lớn thì lan quý hiếm trở thành lan thông thường và giá từ vài tỉ đồng sẽ trở về mức vài triệu đồng. Sự sụp đổ này là điều thấy trước và người ôm lan sau cùng sẽ lĩnh trọn.

Người trồng lan tố lừa đảo

Vợ chồng nghệ nhân Nguyễn Văn Hiển và Phạm Thị Oanh (thành phố Hòa Bình) chia sẻ: dòng lan đột biến Hiển Oanh (giới chơi lan gọi tắt là HO) được vợ chồng chị tình cờ mua được ở huyện Kim Bôi (Hòa Bình) 15 năm trước.

Chăm sóc một thời gian, cây xổ hoa rất lạ, không giống như các loại phi điệp thông thường. Hoa có 2 cánh, trắng trong, mắt đỏ chứ không tím như phi điệp thường.

Những năm đầu anh Hiển nhân giống, tách mầm và tặng người cùng chơi lan. Khoảng hơn 2 năm trở lại đây, dòng lan HO bỗng nhiên sốt giá, mỗi mầm cây nhỏ như đốt tay đã có giá hơn chục triệu đồng.

Chị Oanh cho hay giò lan HO chị bán giá cao nhất gần 800 triệu đồng cho một người mê lan ở TP.HCM. Tuy nhiên, chị cũng băn khoăn khi chính những giò lan HO mà vợ chồng chị phát hiện và đặt tên lại có giá vài tỉ đồng.

Trên mạng xã hội, cũng có hàng chục tài khoản bán lan tự nhận là con, cháu của anh chị Hiển - Oanh. "Vợ chồng tôi chỉ có 2 đứa con gái, chẳng đứa nào bán lan cả mà sao nhiều người nhận là con của chồng tôi thế không biết?" - chị Oanh nói.

Theo chị Oanh, gần như mọi tài khoản tự nhận là con, cháu đều là bán hàng lừa đảo. Người mới chơi lan rất khó nhận biết lan đột biến với lan thường, chỉ khi nào cây xổ hoa mới biết.

Tiền tỉ có nguy cơ đổ bỏ

Từ đầu năm trở lại đây, hàng chục cuộc giao dịch lan đột biến hàng chục tỉ khiến nhiều người ngỡ ngàng. Nhiều người chưa bao giờ trồng lan lao theo, bỏ cả đống tiền để mua lan đột biến với hi vọng đầu tư.

Những nhà vườn trồng lan, công an khẳng định cơn sốt lan đột biến đang ảo, tiềm ẩn nguy cơ lớn khi hàng loạt người lao vào đầu tư.

Giá hoa lan sốt hơn nhà đất

Ở Tuyên Quang, ngay trong tháng 6, một nhà vườn bán 2 giò lan với giá gần 5 tỉ đồng. Anh Nông Quốc Lịch - một người chơi lan ở huyện Chiêm Hóa (Tuyên Quang) - cho hay: "Giao dịch tiền tỉ là có thật. Bản thân tôi chứng kiến từ đầu đến cuối, sự kiện tổ chức công khai, người mua chuyển khoản thành công, người bán giao hàng, cam kết bảo hành chuẩn hoa, chuẩn giống...".

Anh Lịch cũng là người mới chơi lan được gần 2 năm nay, hiện tại vườn của anh chủ yếu là dòng lan đột biến. Dòng lan này đang có giá trị cao ngất ngưởng.

Chủ vườn Tống A Ly (ở xã Thái Sơn, huyện Hàm Yên, Tuyên Quang) cũng phất lên nhanh chóng từ cây lan đột biến. Ông chủ vườn trẻ tuổi này mới đổi hơn 70 "ki" (chồi non) lan 5 cánh trắng Hiển Oanh để tậu một chiếc xe Ford Everest tiền tỉ.

Một chủ vườn khác cũng ở Hàm Yên (xin được giấu tên) bán hơn trăm mầm lan đột biến để tậu chung cư gần 4 tỉ đồng ở Hà Nội.

Những giống lan đột biến đang "sốt" ở miền Bắc hiện nay là 5 cánh trắng Hiển Oanh (Hòa Bình), 5 cánh trắng Phú Thọ, Hồng Tam Bảo... Giá bình quân cây trưởng thành là 4 - 5 triệu đồng mỗi centimet. Giá mỗi mầm cũng khoảng 15 triệu đồng.

Theo những người chơi lan, giá lan càng cao thì càng nhiều người lao vào vì muốn đầu tư để "làm kinh tế".

Một người dân ở khu phố Phú Tân, phường Tân Phú, thành phố Đồng Xoài, tỉnh Bình Phước đầu tư hơn 200 triệu đồng xây dựng nhà trồng lan đột biến - Ảnh: Tuổi Trẻ

Chênh lệch vô lý

Anh Vi Hồng Trọng, chủ vườn lan Sinh Viên (thành phố Việt Trì, Phú Thọ), cho hay chính anh là người đã gắn bó với cây lan hơn 30 năm nhưng không thể hiểu được phía sau các giao dịch tiền tỉ là gì?

Ngay cả giò lan 5 cánh trắng Phú Thọ đang được các chủ vườn khác giao dịch hàng tỉ đồng thì ở vườn lan của anh Trọng chỉ bán với giá 250 triệu đồng.

"Hoa lan không phải là loại cây chữa được bệnh nan y, nếu ai thấy đẹp, thấy thích thì muốn sở hữu một nhánh. Từ những nhánh này rồi dần dần ai cũng có. Giá trị thật của cây lan không đến mức khủng khiếp đến vậy" - anh Trọng cảnh báo.

Ông chủ vườn lan cũng chia sẻ chính những người chơi lan lâu năm, những vườn lớn, nhiều giống như anh lại có thu nhập không bằng các vườn "ăn xổi". Giá lan đột biến liên tục bị đẩy lên cao để nhiều người lao vào.