Theo số liệu của Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương (CIEM), Việt Nam có lợi thế với dân số đông (96 triệu người), 67% dân số sử dụng Internet, trong đó 57% dân số tích cực sử dụng mạng xã hội và 73% dân số có điện thoại di dộng thông minh. Cùng với đó, thái độ của người Việt Nam đối với công nghệ rất tích cực và có tiềm năng lớn, trong đó 61% người Việt tin rằng các công nghệ mới mang lại nhiều cơ hội hơn là rủi ro. Mặt khác thị trường tiêu dùng sản phẩm dịch vụ công nghệ thông tin rất lớn, chỉ trong năm 2017 thị trường này ước đạt 12,7 tỷ USD và tăng lên 13,4 tỷ USD vào năm 2018.

Việt Nam còn có nền tảng công nghệ 4G vững chắc với tỉ lệ thuê bao điện thoại di động lớn ở mức 139/100 hộ dân, tuy thấp hơn Singapore nhưng cao hơn Trung Quốc và Hàn Quốc. Mạng cáp quang phủ rộng, thị trường băng thông rộng có dây ở Việt Nam tăng trưởng ổn định trong vài năm qua, tăng gấp đôi tỉ lệ sử dụng từ 5,3% trong năm 2012 lên 11,2% trong năm 2017. 

Ngoài ra, một số doanh nghiệp (DN) hiện nay đã có nhiều kế hoạch và đầu tư chuyển đổi công nghệ, số lượng robot công nghiệp tăng nhanh, DN đã quan tâm nhiều hơn đến điện toán đám may, IoT. Còn những DN, công ty công nghệ hàng đầu cũng đã dần chuyển sang các công nghệ đột phá mới. Trong đó, các công ty chủ yếu vào điện toán đám mây và phân tích dữ liệu lớn như  (Viettel, FPT, CMC, NextTech, VNG, Vingroup…). Năng lực cạnh tranh của DN Việt ngày càng tăng, đơn cử như FPT đã lọt vào danh sách Global Outsourcing 100; MI – công ty con của Viettel được phép sử dụng bằng sáng chế của Qualcomm để sản xuất và bán các thiết bị 3G,4G; CMC đã ký thỏa thuận hợp tác để thực hiện các giải pháp nhà máy thông minh với Samsung SDS.

Thuận lợi là như vậy, nhưng theo TS. Nguyễn Đình Cung, Viện trưởng Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương (CIEM) vẫn còn rất nhiều thách thức để phát triển CMCN 4.0 như: Năng lực khoa học công nghệ của Việt Nam vẫn còn rất khiêm tốn so với các nước trên thế giới. Theo WEF, Việt Nam đang xếp  thứ 84/100 xét về đầu tư (%GDP) nhưng xếp thứ 74/100 xét về số lượng công bố khoa học chia cho GDP.

Cùng với đó, hệ sinh thái đổi mới sáng tạo của Việt Nam vẫn còn nhiều điểm yếu. Hệ sinh thái đổi mới còn nhỏ lẻ, phân tán và thiếu cơ sở hạ tầng cần thiết cho các công ty khởi nghiệp như kết nối internet, phòng thí nghiệm R&D, trung tâm dữ liệu để truy cập thông tin ở Việt Nam và trên toàn cầu, chưa có hệ thống hỗ trợ kinh doanh tích hợp đầy đủ. Bên cạnh đó, Việt Nam đang phải đối mặt với một số thách thức lớn về nguồn nhân lực như thiếu kỹ sư, đặc biệt là những người có khả năng quản lý dự án. Mặt khác vốn đầu tư cho công nghệ có tăng nhưng chưa đáp ứng được nhu cầu thực tế, thiếu quy mô cũng như khả năng kết nối cung cầu. Mặc dù đã có kế hoạch phát triển mạng 5G nhưng chính sách về băng tần và lộ trình thực hiện vẫn chưa được ban hành một cách rõ ràng.

Mặc dù môi trường kinh doanh Việt Nam trong những năm qua đã có nhiều cải thiện nhờ những nỗ lực cải cách của Chính phủ, nhưng trên thực tế môi trường kinh doanh vẫn còn tồn tại nhiều khó khăn, vướng mắc. Mặt khác thể chế kinh tế thị trường của Việt Nam nhìn chung chưa phù hợp với đổi mới sáng tạo, pháp luật về kinh doanh còn chậm thay đổi trước các xu hương công nghệ và thị trường.

Trước những thuận lợi và khó khăn trên trong việc phát triển CMCN 4.0 hiện nay, Viện trưởng CIEM đã đưa ra một số kiến nghị, giải pháp:

Thứ nhất, cần xây dựng nền tảng cho CMCN 4.0: Về thể chế: rà soát, sửa đổi thể chế quản lý kinh doanh, đơn giản hóa các thủ tục hành chính và điều kiện kinh doanh trên nền tảng công nghệ số; tạo không gian thể chế cho các thử nghiệm công nghệ. Rà soát, sửa đổi, bổ sung thể chế cho các ngành công nghiệp mới xuất hiện như thương mại điện tử, kinh tế chia sẻ, công nghệ tài chính - ngân hàng số. Nâng cao chất lượng pháp luật và thi hành pháp về bảo vệ sở hữu trí tuệ.

Đối với hạ tầng, cần triển khai 5G trong thời gian sớm nhất; nhanh chóng tăng băng thông Internet trong nước và quốc tế, mở rộng mạng lưới đến các địa phương, sử dụng tín dụng ưu đãi để hỗ trợ DN. Đẩy nhanh việc hình thành các cơ sở dữ liệu quốc gia.

Về nhân lực, tăng số lượng nhân lực ngành IT và các ngành liên quan bằng cách áp dụng các giải pháp sáng tạo để tăng nhanh số lượng các chương trình đào tạo về CNTT. Nhất là các chuyên ngành về an ninh mạng, phân tích dữ liệu, trí tuệ nhân tạo… Tập trung đào tạo các kỹ năng chuyên sâu gắn với nhu cầu của thị trường. Mở các ngành đào tạo mới như AI, phân tích dữ liệu, mô hình hóa , tự động hóa, xây dựng các khóa đào tạo kỹ năng. Bên cạnh đó công tác chuẩn bị nhân lực tương lai cần được chú trọng: Điều chỉnh chương trình đào tạo phổ thông và đại học theo hướng nâng cao kỹ năng tiếng Anh và máy tính, tăng thời lượng cho các môn STEM, đào tạo kỹ năng đa ngành.

Thứ hai, chuyển đổi quản trị nhà nước: Xây dựng chính phủ điện tử, hướng tới chính phủ số theo hương nhanh chóng xây dựng khung kiến trúc chính phủ điện tử mới, tổng thể, thống nhất trong toàn bộ hệ  thống cơ quan chính phủ để phù hợp với yêu cầu chính phủ điện tử tiên tiến hướng tới chính phủ số, tạo nền tảng CNTT dùng chung từ Trung ương đến địa phương. Xây dựng, kết nối và khai  thác các cơ sở dữ liệu nhà nước cho mục đích quản lý và thương mại. Đảo đảm an ninh, an toàn thông tin và bảo vệ dữ liệu cơ sở cá nhân, các bộ ngành. Thành lập các nhóm chuyên gia bảo vệ an toàn thông tin với sự tham gia của nhà nước, doanh nghiệp và cá chuyên gia độc lập. Đồng thời cần đào tạo lại tư duy, kỹ năng cho cán bộ, công chức.

Thứ ba, cần hỗ trợ doanh nghiệp tham gia CMCN 4.0: Rà soát, sửa đổi các quy định về thúc đẩy R&D và chuyển giao công nghệ cho doanh nghiệp; thay các chính sách khuyến khích hiện hành bằng các chính sách hiệu quả hơn. Tuyên truyền, giới thiệu, hỗ trợ ứng dụng công nghệ mới cho doanh nghiệp bằng các ví dụ cụ thể, lợi ích cụ thể; xây dựng sổ tay về CMCN 4.0 cho DN trong các ngành, lĩnh vực khác nhau; xây dựng sách hướng dẫn DN tự đánh giá độ sẵn sàng cho CMCN 4.0.

Tập trung vào một số lĩnh vực ưu tiên như chế tạo; thông tin và truyền thông; tài chính, ngân hàng; nông nghiệp; thương mại.

Thứ tư là phát triển hệ sinh thái đổi mới sáng tạo và chuyển giao công nghệ như: Xây dựng trung tâm đổi mới sáng tạo bằng cách xúc tiến, hỗ trợ việc thành lập các trung tâm đổi mới sáng tạo chất lượng cao có quy mô lớn để nuôi dưỡng và phát triển các Startup. Thúc đẩy đổi mới sáng tạo trong trường đại học từ việc cho phép trường thành lập các DN công nghệ để có cơ chế khuyến khích nghiên cứu và thương mại hóa nghiên cứu. Thành lập quỹ đầu tư nhà nước cho các lĩnh vực công nghệ mới, chấp nhận nguyên tắc đầu tư mạo hiểm; sử dụng nhân sự quản lý giỏi trên thị trường

Thứ năm, thu hút đầu tư, phát triển ngành công nghiệp 4.0. bằng cách tổ chức các diễn đàn thường niên về thể chế và công nghệ để tìm các giải pháp cải cách thể chế, thúc đẩy đầu tư vào công nghệ. Điều chỉnh chính sách thu hút FDI theo định hướng thu hút đầu tư vào R&D trong các lĩnh vực công nghệ mới và chuyển giao công nghệ cho các DN trong nước. Đồng thời Chính phủ cần điều chỉnh chính sách, pháp luật về mua sắm công nhằm tăng nhu cầu đối với các sản phẩm, dịch vụ công nghệ mới, khuyến khích nghiên cứu phát triển công nghệ, nâng cao năng lưc cạnh tranh của DN Việt.

Cuối cùng là tập trung đầu tư, phát triển một số công nghệ mới, ứng dụng đã ngành, có lợi thế và tiềm năng để phát triển như 5G; AI; IoT; Big Data…