Triển lãm diễn ra nhân dịp khai giảng chào đón năm học mới 2021-2022. 

Bà Trần Thị Mai Hương, Giám đốc Trung tâm Lưu trữ quốc gia I cho biết, nền giáo dục xưa, trong đó có giáo dục dưới triều Nguyễn (1802 – 1945) đã lùi xa, nhưng tính công bằng, nghiêm minh trong khoa cử, cách rèn luyện tinh thần học tập, cách tu dưỡng đạo đức nhân cách, hun đúc khí tiết cho con người... của người xưa vẫn là những giá trị có sức sống bền vững, lâu dài trong thời đại ngày nay. “Ôn cố tri tân”, thế hệ hôm nay có thể “gạn đục khơi trong”, chắt lọc tinh hoa của nền giáo dục xưa để vận dụng linh hoạt vào nền giáo dục đương đại.

Triển lãm 3D tài liệu lưu trữ “Giáo dục triều Nguyễn – vang vọng còn lại” giới thiệu đến công chúng hơn 100 tài liệu đặc sắc về giáo dục dưới thời triều Nguyễn (1802 – 1945), được lựa chọn từ khối Châu bản và Mộc bản triều Nguyễn - Di sản tư liệu thế giới, cùng một số hình ảnh minh họa.

Triển lãm gồm 5 chủ đề: Khai giảng, Trường học, Người thầy, Học tập – thi cử, Khuyến học – khuyến tài.

Với chủ đề “Khai giảng”, Triển lãm giới thiệu những hình ảnh sinh động về lễ khai giảng xưa. Lễ khai giảng được tiến hành theo ngày tốt mà Khâm thiên giám chọn, sau ngày khai ấn. Công tác chuẩn bị cho lễ khai giảng được thực hiện chu đáo. Ngày khai giảng ở Quốc Tử Giám diễn ra trang trọng. Quan Tế tửu dẫn theo toàn bộ thầy trò – mũ áo chỉnh tề lên Di Luân đường làm lễ yết cáo Tiên sư (Khổng Tử). Lễ Khai giảng dưới triều Nguyễn mang đậm dấu ấn thời đại lúc bấy giờ.

Chủ đề “Trường học” mang tới công chúng những hình ảnh về hệ thống trường học công lập dưới triều Nguyễn, được mở rộng khắp từ Kinh đô đến các địa phương, tổ chức đến cấp huyện ở đồng bằng và cấp châu một số nơi ở miền núi. Hệ thống trường học hoạt động một cách quy củ, bài bản.

Với chủ đề “Người thầy”, qua Châu bản, Mộc bản triều Nguyễn, có thể thấy, trong xã hội xưa, người thầy có vị trí, vai trò vô cùng quan trọng, không chỉ là người dạy chữ mà còn dạy lễ nghi, đạo lý, là tấm gương mẫu mực và được xã hội trọng vọng, đề cao.

Vì vậy, việc tuyển chọn người làm thầy luôn hướng đến tiêu chuẩn giỏi chữ nghĩa văn chương, đồng thời có đạo đức, khí tiết theo chuẩn mực trong quan niệm lúc bấy giờ, như lời dụ của hoàng đế Tự Đức “không câu nệ là người trong hạt hay người khác nha, thấy người tài đức nổi trội thì làm tập tâu đầy đủ dâng lên”. Châu bản, Mộc bản triều Nguyễn cũng đã lưu lại tên tuổi của nhiều người thầy tiêu biểu là tấm gương sáng ngời về đạo đức, khí tiết và học vấn uyên bác lúc bấy giờ.

Thi cử được coi là con đường để nhà vua tuyển chọn người ra giúp việc cho triều đình trong hoạt động trị nước. Triều Nguyễn đã kế thừa những kinh nghiệm và định chế về tổ chức khoa cử ở các triều đại trước, đồng thời cũng là triều đại hoàn thiện các hoạt động thi cử ở một bước cao hơn, để lại nhiều bài học quý giá cho hoạt động giáo dục và thi cử hiện nay.

Tính công bằng, nghiêm túc trong học hành, thi cử được đề cao. Đặc biệt, để đảm bảo sự công bằng, trong sạch trong kỳ thi, những người dự vào hội đồng thi, nếu có quan hệ thân thuộc với người dự thi phải khai báo để “hồi tị”(tránh né), nếu cố tình không khai báo sẽ bị trừng phạt nghiêm khắc. Các hình ảnh giới thiệu về nội dung này được tái hiện trong chủ đề “Học tập – thi cử”.

Bên cạnh đó, Triển lãm cũng mang tới những hình ảnh, thông tin tài liệu về việc khuyến học – khuyến tài. Châu bản, Mộc bản triều Nguyễn cho thấy, các vua triều Nguyễn rất coi trọng việc chiêu hiền đãi sĩ. Nhà vua ban sách vở, dầu đèn, cấp lương cho Giám sinh ăn học ở Quốc Tử Giám. Giám sinh ở xa quê được cấp tiền mua chăn đệm chống rét để đảm bảo sức khỏe. Triều Nguyễn còn là triều đại có chính sách khuyến học đối với dân tộc ít người.