Nhiều tiềm năng nhưng không ít điểm nghẽn

Trước hợp nhất, TP. Hồ Chí Minh là địa phương có truyền thống phát triển các khu công nghiệp từ rất sớm, với nhiều khu tập trung tại các quận Thủ Đức, Bình Tân, Tân Phú và Bình Chánh. Hệ thống khu công nghiệp của TP. Hồ Chí Minh cũ chủ yếu định hướng hiện đại hóa sang công nghiệp sạch, công  nghiệp nhẹ và công nghệ cao.

Trong khi đó, Bình Dương được xem là đầu tàu về phát triển công  nghiệp chế biến – chế tạo và logistics, nổi bật với các khu công nghiệp như VSIP, Sóng Thần, Mỹ Phước.

Riêng Bà Rịa - Vũng Tàu có lợi thế vượt trội về cảng biển và hạ tầng năng lượng, là điểm  đến chính cho các ngành công nghiệp nặng, hóa dầu và logistics hàng hóa quy mô lớn.

Theo nhận định của nhóm chuyên gia kinh tế ( PGS.TS Trần Hà Minh Quân và PGS.TS Võ Thị Ngọc Thúy,Trường Tài Năng UEH.ISB), Đại học Kinh tế Thành phố Hồ Chí Minh, trước hợp nhất, cơ cấu ngành công nghiệp ở từng địa phương mang tính cục bộ và đơn lẻ. Cụ thể, TP. Hồ Chí Minh chủ yếu phát triển công nghiệp nhẹ, công nghệ cao và dịch vụ logistics; Bình Dương dẫn  đầu cả nước về sản xuất chế biến – chế tạo và công nghiệp hỗ trợ; trong khi Bà Rịa–Vũng Tàu nổi  bật với công nghiệp nặng, hóa dầu và khai thác lợi thế cảng biển. Sự phân mảnh này tuy tạo ra lợi  thế chuyên môn hóa riêng rẽ nhưng chưa đạt được hiệu ứng tổng lực vùng do thiếu liên kết và điều  phối chiến lược.

Sau hợp nhất, TP. Hồ Chí Minh trở thành vùng kinh tế công nghiệp tích hợp lớn nhất cả nước với tổng cộng 61 khu công nghiệp, khu chế xuất và cụm công nghiệp, phân bố tại ba khu vực chính là TP. Hồ Chí Minh cũ, Bình Dương cũ và Bà Rịa – Vũng Tàu cũ. Cấu trúc này tạo  nên mạng lưới không gian công nghiệp đa dạng cả về quy mô, chức năng và vị trí chiến lược.

Sản lượng công nghiệp chế biến – chế tạo của TP. Hồ Chí Minh sau hợp nhất chiếm hơn 30% toàn quốc, sản lượng hàng hóa thông  qua hệ thống cảng biển đạt trên 250 triệu tấn/năm, tăng trưởng bình quân 8%/năm giai đoạn 2020 - 2024. Tổng vốn FDI lũy kế tại khu vực này vượt 90 tỷ USD, chiếm khoảng 50% tổng vốn FDI cả nước.

Việc hợp nhất TP. Hồ Chí Minh với hai địa phương công nghiệp trọng điểm là Bình Dương và Bà Rịa -Vũng Tàu đánh dấu bước  ngoặt chiến lược trong việc tái cấu trúc không gian phát triển vùng Đông Nam Bộ.

Theo ông Bùi Tá Hoàng Vũ, Giám đốc Sở Công Thương TP. Hồ Chí Minh, mặc dù công nghiệp không chỉ là một trong những trụ cột lớn của kinh tế Thành phố mà còn là động lực lan tỏa thúc đẩy các ngành khác phát triển. Thế nhưng, bên cạnh đó cũng còn tồn tại nhiều điểm nghẽn lớn đang kìm hãm đà bứt phá của công nghiệp TP. Hồ Chí Minh, điển hình như chi phí logistics vẫn chiếm tỷ trọng 16–20% trong giá thành sản phẩm, cao hơn trung bình của khu vực. Quỹ đất công nghiệp sạch ở TP. Hồ Chí Minh còn hạn chế, ảnh hưởng đến năng lực thu hút đầu tư quy mô lớn, công nghệ cao. Tự động hóa trong sản xuất ở TP. Hồ Chí Minh còn thấp, năng suất lao động nhiều doanh nghiệp chỉ đạt 60% so với trung bình các đô thị công nghiệp phát triển.

Một số doanh nghiệp sản xuất ở TP. Hồ Chí Minh vẫn còn lạc hậu, chưa sẵn sàng thích ứng với xu thế chuyển đổi số, công nghiệp xanh và bền vững. Đặc biệt, trong bối cảnh Hoa Kỳ áp thuế lên nhiều mặt hàng xuất khẩu từ Việt Nam, TP. Hồ Chí Minh cần phải đẩy mạnh đổi mới sáng tạo, tăng cường năng lực cạnh tranh và nâng cao chất lượng sản phẩm để thích ứng linh hoạt.

“Phân vai, rõ vế” công nghiệp thế hệ mới thành trụ cột dẫn dắt

Theo chuyên gia Đỗ Thiên Anh Tuấn, Trường Chính sách công và Quản lý Fulbright, TP. Hồ Chí Minh mới muốn trở thành vùng động lực công nghiệp trọng điểm phía Nam thì cần có sự phân công chức năng rõ ràng giữa ba khu vực.  Khu vực TP. Hồ Chí Minh cũ là trung tâm nghiên cứu và phát triển công nghiệp, đổi mới sáng tạo và thương mại hóa công nghệ, nơi đặt các viện nghiên cứu, startup công nghệ, phòng thí nghiệm công nghiệp và trung tâm dữ liệu lớn. Khu vực Bình Dương cũ là vành đai sản xuất thông minh, tập trung phát triển  khu công nghiệp thế hệ mới, công nghiệp hỗ trợ, sản xuất bán dẫn, cơ khí chính xác và tự động hóa. Khu vực Bà Rịa-Vũng Tàu cũ giữ vai trò trung tâm hậu cần, công nghiệp nặng và năng lượng sạch, với cụm cảng biển nước sâu, nhà máy điện khí, hóa chất cơ bản và dịch vụ logistics quốc tế

“Phát triển công nghiệp tại TP. Hồ Chí Minh mới, trước hết cần phát triển các ngành công nghiệp hiện hữu có thế mạnh, đặc biệt là các ngành công nghiệp chủ lực và có điều kiện để sản xuất sản phẩm thâm dụng công nghệ và có giá trị gia tăng cao”. TS. Nguyễn Thanh Trọng, Trường Đại học Quốc tế Miền Đông nhận định.

Nhằm giải quyết các nút thắt cản trở phát triển công nghiệp và định hướng phát triển công nghiệp TP. Hồ Chí Minh đến năm  2030, tầm nhìn đến năm 2050; TS. Nguyễn Thanh Trọng, Trường Đại học Quốc tế Miền Đông đề xuất định hình không gian phát triển công nghiệp phát huy các tiềm năng và lợi  thế của TP. Hồ Chí Minh mới. Không gian, quỹ đất cho phát triển công nghiệp của TP. Hồ Chí Minh mới được mở rộng đáng  kể, tạo ra dư địa mới cho sự phát triển công nghiệp. Việc phát triển các khu công nghiệp thế hệ mới, theo tiêu chí xanh, thông minh, sinh thái, và gắn với phát triển đô thị cần được đặc biệt  coi trọng trong định hình không gian phát triển công nghiệp và đô thị của Tp. Hồ Chí Minh mới. 

Tiếp theo nữa là TP. Hồ Chí Minh tập trung đầu tư phát triển hạ tầng giao thông kết nối tạo lực đẩy cho phát  triển công nghiệp trọng điểm phía nam. Hệ thống hạ tầng và dịch vụ hỗ trợ phát triển công nghiệp ở TP. Hồ Chí Minh mới cơ bản được hình thành, có điều kiện thuận lợi để đầu tư kết nối thông suốt thúc đẩy phát triển công nghiệp thế hệ mới. Các tuyến đường như Quốc lộ 13 trục kết nối Bình Dương với TP. Hồ Chí Minh, Mỹ Phước – Tân Vạn trục kết nối Bình Dương - TP. Hồ Chí Minh – Đồng Nai, cao tốc TP. Hồ Chí Minh – Long Thành  – Dầu Giây, kết nối vùng sản xuất phía đông TP. Hồ Chí Minh ra cảng Cái Mép.

Các dự án giao  thông trọng điểm đang được đầu tư như đường Vành đai 3, Vành đai 4, cao tốc TP. Hồ Chí Minh – Thủ Dầu Một – Chơn Thành, cao tốc Biên Hòa – Vũng Tàu, cao tốc TP. Hồ Chí Minh – Mộc Bài, hình thành trục kết nối quan trọng vùng sản xuất đến các cảng biển, cửa khẩu được thuận  lợi hơn, từ đó sẽ thu hút được ngày càng nhiều dự án công nghiệp thế hệ mới về TP. Hồ Chí Minh mới- TS. Nguyễn Thanh Trọng, Trường Đại học Quốc tế Miền Đông chia sẻ.

Phó Chủ tịch Ủy ban nhân dân TP. Hồ Chí Minh Nguyễn Lộc Hà cho rằng công nghiệp hiện đại, đổi mới sáng tạo, công nghiệp thế hệ mới phải là trụ cột dẫn dắt TP. Hồ Chí Minh bước vào kỷ nguyên phát triển mới. Để sớm giải quyết được những hạn chế, thách thức và biến tiềm năng thành hiện thực, TP. Hồ Chí Minh cần tiếp tục phát huy vai trò liên kết “ba nhà” – nhà nước, nhà trường và doanh nghiệp để tạo động lực đột phá.

“Trước bối cảnh mới, TP. Hồ Chí Minh đề xuất định hướng chuyển đổi mô hình phát triển công nghiệp thế hệ mới theo hướng ứng dụng công nghệ cao, sản xuất thông minh, phát triển công nghiệp xanh và kinh tế tuần hoàn, nâng cấp chuỗi giá trị và xây dựng hệ sinh thái đổi mới sáng tạo gắn với liên kết vùng”- Phó Chủ tịch Ủy ban nhân dân TP. Hồ Chí Minh Nguyễn Lộc Hà nhấn mạnh./.