Trong khuôn khổ Diễn đàn Kinh tế Việt Nam (ViEF), Ban Nghiên cứu Phát triển Kinh tế Tư nhân (thuộc Hội tư vấn cải cách thủ tục hành chính của Thủ tướng) tổ chức Hội thảo chuyên sâu với chủ đề “Cổ phần hóa doanh nghiệp Nhà nước và thoái vốn Nhà nước tại doanh nghiệp - Góc nhìn chuyên gia”.

Các chuyên gia cho rằng, vấn đề quan trọng mà Nhà nước cần quan tâm là phải đảm bảo sự phát triển bền vững sau khi cổ phần hóa, thoái vốn tại doanh nghiệp nhà nước (DNNN), thay vì chỉ chú trọng tới yếu tố kinh tế. Với vai trò là chủ thể kiến tạo sự phát triển của quốc gia, Nhà nước cần có một tầm nhìn dài hạn và toàn diện hơn trong quá trình tìm kiếm nhà đầu tư chiến lược có khả năng bảo vệ thương hiệu Việt và duy trì ngành nghề kinh doanh chính, dày dạn kinh nghiệm ở thị trường Việt Nam, đảm bảo có thể kế thừa và phát triển tốt các sản phẩm của doanh nghiệp sau cổ phần hóa, thoái vốn.

Đảm bảo tiến độ và minh bạch thông tin

Theo ông Vương Tuấn Dương, Phó Giám đốc điều hành Tập đoàn VinaCapital, thực tế cho thấy doanh nghiệp hoạt động hiệu quả hơn sau cổ phần hóa, do vậy, đã đóng góp tốt hơn cho nền kinh tế và cả ngân sách Nhà nước. Khi doanh nghiệp hoạt động hiệu quả thì các đợt thoái vốn Nhà nước tiếp theo sẽ có giá trị cao hơn, giúp đem lại nguồn thu lớn hơn cho ngân sách. Bên cạnh đó, chương trình cổ phần hóa cũng giúp thị trường vốn có thêm nhiều công ty niêm yết, từ đó phát triển cả chiều rộng và chiều sâu. Các doanh nghiệp trên thị trường nhờ đó có thể gọi vốn thuận lợi hơn thông qua phát hành cổ phiếu, giảm phụ thuộc vào vốn vay ngân hàng, giúp cơ cấu vốn tổng thể của nền kinh tế cân bằng hơn.

Chính vì vậy, dù điều kiện thị trường có thay đổi, Chính phủ vẫn cần có biện pháp đảm bảo tiến độ chương trình cổ phần hóa, tránh để các biến động tăng, giảm của thị trường làm ảnh hưởng quá lớn đến số lượng các doanh nghiệp được cổ phần hóa. Đặc biệt, đối với các thương vụ lớn thì Chính phủ cần lên kế hoạch kỹ càng từ trước và thực hiện dần từng bước, tránh gây ra tình trạng thị trường không hấp thu kịp.

Liên quan đến việc minh bạch hóa thông tin, bảo đảm cho công chúng và thị trường có được thông tin đầy đủ, kịp thời, ông Dương nhấn mạnh một trong những vấn đề cần được cải thiện hiện nay là công tác thông tin đến công chúng. Ông đề xuất “Theo định kỳ 6 tháng, hoặc ít nhất là hằng năm, Chính phủ nên cung cấp cho báo chí, cộng đồng nhà đầu tư những thông tin cơ bản về: Kế hoạch cổ phần hóa/thoái vốn cho giai đoạn vừa qua; những thành quả đạt được và các biện pháp khắc phục khi không đạt kế hoạch”.

Nhà đầu tư chiến lược: Yếu tố đảm bảo phát triển bền vững cho DN

PGS. TS Ngô Trí Long, nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu thị trường giá cả (Bộ Tài chính) cho rằng việc lựa chọn nhà đầu tư chiến lược trong quá trình cổ phần hóa hoặc thoái vốn Nhà nước có ý nghĩa quan trọng đối với mục tiêu phát triển bền vững của doanh nghiệp, ngành và cho cả nền kinh tế.

Nếu như ở khu vực tư nhân, khi thực hiện các giao dịch mua bán, sáp nhập, họ thường chỉ quan tâm tới khoản thu tài chính ngắn hạn thì Nhà nước - với vai trò là chủ thể kiến tạo sự phát triển của quốc gia, cần có một tầm nhìn dài hạn và toàn diện hơn trong quá trình tìm kiếm nhà đầu tư chiến lược. Bên cạnh việc cổ phần hóa, thoái vốn tại DNNN với mức giá hợp lý và không làm thất thoát tài sản, Nhà nước cần quan tâm hơn nữa đến các yếu tố để đảm bảo sự phát triển bền vững thông qua việc lựa chọn nhà đầu tư chiến lược phù hợp.

Trước hết, Nhà đầu tư chiến lược cần có khả năng duy trì, phát triển ngành nghề kinh doanh chính và bảo vệ thương hiệu Việt. Để đảm bảo lựa chọn được đúng nhà đầu tư phù hợp, Chính phủ cần thận trọng đánh giá lịch sử hoạt động của nhà đầu tư tiềm năng để phát hiện các tín hiệu không khả quan (ví dụ truyền thống thôn tính thương hiệu của nhà đầu tư đó trong quá khứ); hoặc các thông tin về kết quả phát triển kinh doanh dựa trên thương hiệu nội địa trong quá khứ (ví dụ tỷ lệ doanh thu của công ty đến từ thương hiệu địa phương họ đã mua lại).

Bên cạnh đó, để đảm bảo có thể thúc đẩy, mở rộng thị trường cho sản phẩm thì nhà đầu tư chiến lược cũng cần có kinh nghiệm dày dạn ở thị trường Việt Nam, đảm bảo có thể kế thừa và phát triển tốt các sản phẩm của doanh nghiệp sau cổ phần hóa, thoái vốn.

Cần tận dụng những lợi thế của nhà đầu tư

Theo báo cáo của Quốc hội khóa XIV về cổ phần hóa, thoái vốn tại doanh nghiệp, trong giai đoạn 2011-2016, trong số 426 doanh nghiệp, nhà đầu tư chiến lược chỉ nắm giữ 7,3% vốn điều lệ của doanh nghiệp CPH. Điều này dẫn đến một thực tế đáng lo ngại là việc tham gia vào Hội đồng quản trị của nhà đầu tư chiến lược chỉ mang tính hình thức và do đó, đã hạn chế những đóng góp của họ để giúp nâng cao năng lực quản trị, nâng cao hiệu quả hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp sau cổ phần hóa.

PGS. TS. Ngô Trí Long gợi ý để quá trình cổ phần hóa, thoái vốn nhà nước hỗ trợ tốt hơn nữa cho mục tiêu cải thiện chất lượng quản trị tại doanh nghiệp, trước hết, Nhà nước cần phải nhận thức được vai trò quan trọng của các nhà đầu tư chiến lược và tạo môi trường để các nhà đầu tư này tham gia tích cực hơn vào quá trình điều hành hoạt động của doanh nghiệp. Điều này chỉ có thể phát huy tác dụng nếu Nhà nước lựa chọn được các nhà đầu tư chiến lược có năng lực, công nghệ và kinh nghiệm phù hợp với sứ mệnh thúc đẩy doanh nghiệp phát triển. Song song với việc này, cần có cơ chế cho phép nhà đầu tư chiến lược nắm giữ được một lượng cổ phần đủ lớn để có thể tạo ra sự ảnh hưởng có ý nghĩa tới hoạt động của doanh nghiệp. Có như vậy mới có thể tận dụng được các lợi thế của nhà đầu tư, cải thiện sản xuất, kinh doanh, tiết kiệm chi phí nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp sau cổ phần hóa.

Tiên phong trong việc áp dụng các cơ chế bán vốn đặc thù

Từ thực tiễn triển khai bán vốn nhà nước của SCIC tại các công ty cổ phần, ông Lê Song Lai, Phó Tổng Giám đốc SCIC, đánh giá hiện nay chúng ta vẫn còn nhiều lúng túng trong việc cân nhắc, hài hòa giữa các mục tiêu tối đa hóa số tiền thu về cho cổ đông nhà nước với việc tìm kiếm nhà đầu tư chiến lược giúp cho phát triển doanh nghiệp.

Bên cạnh yêu cầu tạo lập một khuôn khổ pháp lý chặt chẽ, bảo đảm quy trình bán vốn công khai, minh bạch, những bài học thành công của SCIC thời gian vừa qua được ông Lai chia sẻ bao gồm: “Tổ chức hoạt động bán vốn một cách chuyên nghiệp, lựa chọn thời điểm bán vốn phù hợp, theo sát diễn biến thị trường và thực trạng hoạt động của DN. Tiên phong trong việc áp dụng các cơ chế bán vốn đặc thù như: bán cả lô, bán cho nhà đầu tư chiến lược, bán dưới mệnh giá...”.