Góp ý dự thảo Luật, đại biểu Nguyễn Thị Việt Nga (Đoàn ĐBQH TP Hải Phòng) cho rằng, so với Luật Xây dựng hiện hành, dự thảo luật quy định miễn giấy phép xây dựng đối với một số loại công trình, theo hướng giảm “tiền kiểm”, tăng “hậu kiểm” trong việc quản lý các công trình xây dựng. Đây là nội dung phù hợp với mục tiêu cải cách, cắt giảm các thủ tục hành chính, giảm thời gian, chi phí thực hiện các thủ tục hành chính cho người dân, doanh nghiệp.

Tuy nhiên, thực tiễn nhiều năm qua cho thấy, tình trạng xây dựng không phép, sai phép, lấn chiếm vỉa hè, đất công, xây vượt tầng, thay đổi công năng… diễn ra ở nhiều nơi. Nhiều công trình không được phát hiện từ sớm, chỉ khi công trình đã xây gần xong hoặc hoàn thiện mới bị phát hiện và xử lý.

Trước thực trạng như vậy, cùng với bối cảnh thực hiện mô hình chính quyền địa phương hai cấp, đội ngũ cán bộ chuyên môn về xây dựng ở cấp xã rất mỏng, phần lớn là kiêm nhiệm, không có đủ lực lượng để thực hiện giám sát, phát hiện kịp thời vi phạm; ở một số địa phương còn thiếu cán bộ có chuyên môn sâu về xây dựng. Điều đó dẫn tới những khó khăn trong việc thực hiện kiểm tra, giám sát các công trình xây dựng trên thực tế.

Vì vậy, song song với việc cắt giảm khâu “tiền kiểm”, miễn giấy phép xây dựng đối với một số công trình xây dựng, đại biểu Nguyễn Thị Việt Nga đề nghị bổ sung các cơ chế tăng cường “hậu kiểm”  để phát hiện và xử lý các sai phạm về xây dựng kịp thời; quy định rõ trách nhiệm của UBND cấp xã, trong việc kiểm tra, phát hiện và xử lý vi phạm các quy định xây dựng ngay từ giai đoạn đầu; bổ sung chế tài xử lý trách nhiệm người đứng đầu nếu không phát hiện hoặc xử lý kịp thời các sai phạm về công trình xây dựng; nghiên cứu bố trí lực lượng hỗ trợ quản lý xây dựng ở cấp cơ sở… để khâu “hậu kiểm” thực sự kịp thời và đạt hiệu quả. Tránh tình trạng mở cơ chế “hậu kiểm” nhưng không có đủ nguồn nhân lực, con người để thực hiện “hậu kiểm”.

Đóng góp ý kiến, đại biểu Lê Thu Hà (Đoàn ĐBQH tỉnh Lào Cai) đánh giá cao việc dự thảo Luật đã mạnh dạn mở rộng các trường hợp miễn giấy phép xây dựng, chuyển trọng tâm từ tiền kiểm sang hậu kiểm, phù hợp với tinh thần Nghị quyết 66 của Bộ Chính trị. Tuy nhiên, chuyển mô hình quản lý không chỉ là sửa thủ tục. Chuyển mô hình quản lý là tái thiết lại tư duy quản lý theo hướng quản trị rủi ro, gắn trách nhiệm nhiều hơn cho người quyết định đầu tư, chủ đầu tư và nhà thầu.

Để cơ chế trên vận hành thực chất, đại biểu Lê Thu Hà đề nghị: Một là, phải quy định rõ tiêu chí áp dụng đối với từng trường hợp miễn giấy phép để tránh diễn giải khác nhau giữa các địa phương. Mở rộng miễn giấy phép để thuận lợi, nhưng phải đi kèm các tiêu chí minh bạch để không tạo kẽ hở cho tiêu cực.

Hai là, hậu kiểm chỉ hiệu quả khi có năng lực thực thi. Hiện nay, năng lực cán bộ cấp xã – cấp trực tiếp chịu trách nhiệm về trật tự xây dựng còn rất hạn chế. Việc coi UBND cấp xã là cơ quan chuyên môn về xây dựng cần được quy định đi kèm tiêu chuẩn, điều kiện bảo đảm. Phân cấp mà không phân chuẩn sẽ tạo rủi ro lớn hơn là lợi ích.

Ba là, cần tăng mạnh chế tài xử lý vi phạm, đặc biệt với hành vi không thông báo khởi công, không cập nhật dữ liệu, hoặc thi công sai hồ sơ. Một cơ chế hậu kiểm mà chế tài không đủ mạnh sẽ dẫn đến buông lỏng quản lý.

Theo đó, đại biểu Lê Thu Hà đề nghị sửa Điều 43 – bổ sung rõ tiêu chí miễn giấy phép: “Miễn giấy phép xây dựng khi công trình đáp ứng đồng thời tiêu chí về loại công trình, quy mô, khoảng lùi, an toàn phòng cháy, chữa cháy, phù hợp quy hoạch và nghĩa vụ cập nhật dữ liệu trước khi khởi công”.

Bên cạnh đó sửa Điều 47 – tăng chế tài và gắn hậu kiểm với dữ liệu: “Trường hợp không thực hiện nghĩa vụ thông báo khởi công hoặc cập nhật dữ liệu, chủ đầu tư và nhà thầu bị xử phạt theo khung tăng nặng và bị đình chỉ thi công cho đến khi hoàn thành nghĩa vụ.” Ngoài ra, cần sửa Điều 20 – làm rõ thẩm quyền chuyên môn: “UBND cấp xã chỉ thực hiện nhiệm vụ quản lý trật tự xây dựng; thẩm quyền chuyên môn thuộc UBND cấp huyện hoặc cấp tỉnh tùy theo loại công trình.”

Bãi bỏ giấy phép xây dựng

Góp ý dự thảo Luật, đại biểu Tạ Văn Hạ (Đoàn ĐBQH TP Đà Nẵng) nêu thực tế, thời gian thi công xây dựng ngắn nhưng thời gian chuẩn bị đầu tư rất dài, thậm chí 4 - 5 năm, gây nhiều khó khăn và tốn kém nhiều mặt. Vì vậy cần khắc phục triệt để vấn đề khi sửa Luật Xây dựng.

Liên quan đến nghiệm thu và kiểm soát chất lượng công trình lớn, quan trọng của Nhà nước, xã hội, đại biểu Tạ Văn Hạ cho rằng, đây là dấu hỏi lớn về thẩm định, nghiệm thu và quản lý chất lượng đối với những công trình trọng điểm; đề nghị thay đổi tư duy, không chạy theo số lượng công trình.

Đáng chú ý, đại biểu Tạ Văn Hạ cho rằng, việc bãi bỏ giấy phép xây dựng là “một bước tiến” và đề nghị mạnh dạn mở rộng phạm vi bãi bỏ giấy phép với nhiều đối tượng, tăng tiền kiểm, bỏ cấp phép, không bỏ quản lý xây dựng. “Phải mạnh dạn bỏ giấy phép xây dựng. Câu hỏi đặt ra là, nếu bỏ cấp phép, người dân sẽ xây dựng bừa bãi? Tôi cho rằng, bỏ thủ tục cấp phép chứ không bỏ quản lý nhà nước”, đại biểu nói.

Theo đại biểu, chúng ta đã có quy chuẩn, tiêu chuẩn xây dựng, có chỉ giới đường đỏ, mật độ, chiều cao, khoảng lùi..., tất cả được công khai minh bạch; cùng với đó là việc hậu kiểm của Nhà nước. "Nếu có quy định rồi, cần xử nghiêm những ai sai phạm", đại biểu Tạ Văn Hạ nêu.

Liên quan đến việc cấp giấy phép xây dựng đối với những công trình dân dụng, công trình công cộng của Nhà nước, đại biểu Phạm Văn Hòa (Đoàn ĐBQH tỉnh Đồng Tháp) cho biết, theo quy định, những công trình nhà cấp bốn và những công trình ở nông thôn từ 7 tầng trở xuống mà đúng trong quy hoạch, không có tranh chấp thì không phải xin giấy phép xây dựng.

Đây là việc làm cần thiết để giảm bớt thủ tục hành chính đối với người dân. Tuy nhiên, theo đại biểu, để công trình xây dựng đó không phải xin giấy phép xây dựng hay không thì Cơ quan soạn thảo dự án Luật Xây dựng cần xem xét lại. Vì thực tế, việc chuyển từ “tiền kiểm” sang “hậu kiểm” hoặc “hậu kiểm” từng công trình đã có những bất cập.

Theo đại biểu Phạm Văn Hòa, việc xác định rõ công trình không phải xin giấy phép xây dựng thì cần nâng cao trách nhiệm của chính quyền địa phương, cơ quan quản lý nhà nước về xây dựng khi phải đi kiểm tra thường xuyên việc thi công công trình để tránh hậu quả gây tranh chấp, tốn kém tiền của người dân và thiệt hại của Nhà nước.

 Ngoài ra, kiểm tra, giám sát và quản lý chất lượng công trình xây dựng của Nhà nước có vai trò rất quan trọng. Do đó, Cơ quan soạn thảo dự án Luật cần quy định rõ trách nhiệm của Ban quản lý dự án giám sát công trình; chủ đầu tư, đơn vị thi công.

Giải trình tại phiên họp, Bộ trưởng Bộ Xây dựng Trần Hồng Minh đánh giá cao tinh thần trách nhiệm của các ĐBQH đã quan tâm và có nhiều ý kiến xác đáng vào dự án Luật Xây dựng (sửa đổi) với nhìn nhận từ nhiều góc độ và xuất phát từ thực tiễn nhằm góp phần hoàn thiện thể chế trong lĩnh vực xây dựng; tổ chức thực hiện nghiêm túc, chặt chẽ các quy định pháp luật về xây dựng nói chung nhưng cũng bảo đảm sự thông thoáng, đơn giản hóa, giảm bớt thủ tục hành chính, giảm chi phí tuân thủ và tạo điều kiện thuận lợi nhất cho người dân và doanh nghiệp.

Từ đó nâng cao hiệu năng, hiệu lực, hiệu quả quản lý Nhà nước cũng như hiệu quả trong quản lý đầu tư xây dựng và phòng, chống tham nhũng, lãng phí. Trên cơ sở đó, cơ quan soạn thảo dự án Luật Xây dựng (sửa đổi) sẽ tiếp thu tối đa những ý kiến đóng góp, đề xuất của các ĐBQH tại Tổ và tại hội trường để tiếp tục rà soát, điều chỉnh, bổ sung vào trong dự án Luật cũng như kiến nghị sửa đổi những luật liên quan.