Trong báo cáo gửi UBND TP Hà Nội, Sở GTVT Hà Nội cho biết tính đến hết tháng 8/2020 ghi nhận một số chỉ tiêu (lượt xe, sản lượng, doanh thu, chi phí, trợ giá) đối với 104 tuyến buýt trợ giá không đạt so với kế hoạch năm 2020 và cùng kỳ năm 2019.

Cụ thể, tổng sản lượng hành khách đạt 221,3 triệu lượt (giảm 26,8% so với cùng kỳ), trong đó xe buýt trợ giá đạt 203,4 triệu lượt hành khách (đã bao gồm khách đi xe buýt miễn phí), giảm 23,8% so với cùng kỳ. Doanh thu đạt 291,1 tỷ đồng, giảm 45,9% so với kế hoạch năm 2020…

 

Lượng vé lượt chỉ đạt 73% so với kế hoạch, vé tháng đạt 72,1% so với kế hoạch và bằng 58,9% so với cùng kỳ năm 2019. Đợt dịch bùng phát tại Hà Nội, từ ngày 22/3, đơn vị đã cắt giảm 20% số chuyến (trên 1.000 lượt/ngày). Từ ngày 27/3 đã cắt giảm 80% số chuyển (trên 7.500 lượt) và từ ngày 28/3 đã tạm dừng toàn bộ hoạt động của xe buýt.

Theo Tổng công ty Vận tải Hà Nội (Transerco), do tác động của dịch COVID-19, lượng khách đi xe buýt 6 tháng đầu năm 2020 sụt giảm nghiêm trọng.

Thời gian cao điểm dịch COVID-19, khoảng 6.000 cán bộ, công nhân viên của đơn vị này phải nghỉ việc ở nhà. Do Transerco không nằm trong diện được hưởng chính sách hỗ trợ từ Chính phủ nên đơn vị đã phải tự huy động nguồn lực hỗ trợ chi trả lương cho người lao động.

Lượng khách đi xe buýt sụt giảm nghiêm trọng khiến các doanh nghiệp tham gia đấu thầu cung cấp dịch vụ này lỗ nặng, khoản trợ giá vẫn như cũ trong khi doanh thu lại giảm sút trầm trọng. Mới đây nhất, Công ty CP Vận tải ô tô Hà Tây là đơn vị đầu tiên “kêu cứu” về nguy cơ phải tạm dừng hoạt động tuyến buýt trợ giá số 72 (Bến xe Yên Nghĩa - Xuân Mai) do thu không đủ bù chi.

Ngoài nguyên nhân lượng khách sụt giảm vì COVID-19, lãnh đạo doanh nghiệp này cũng đề cập đến tình trạng hụt thu do thành phố quyết định miễn phí cho người cao tuổi. Điều này đồng nghĩa với việc lượng khách vẫn thế nhưng doanh thu giảm đi (vì những người cao tuổi được miễn phí).

Trong khi đó ở nhiều doanh nghiệp kinh doanh xe buýt khác, khi chuyển sang đấu thầu, cơ quan chức năng đã lấy số liệu của năm 2018 để làm cơ sở đấu thầu cho năm 2020. Tuy nhiên, đến năm 2019, thành phố lại có chính sách miễn phí cho người cao tuổi. Cùng với ảnh hưởng của dịch COVID-19, khách đi xe buýt cũng giảm đi đáng kể.

Theo thống kê, sau khi Hà Nội thực hiện chính sách miễn phí cho người cao tuổi và hộ nghèo, đã có trên 330.000 thẻ miễn phí được cấp, tương ứng với 330.000 người không sử dụng vé tháng và vé lượt hàng ngày.

Đến nay, khi năm 2020 sắp qua đi nhưng nhiều doanh nghiệp kinh doanh vận tải hành khách bằng xe buýt với 68 tuyến trên địa bàn Hà Nội vẫn chưa được thanh toán khoản trợ giá của quý 1.

Lãnh đạo Hiệp hội Vận tải Hà Nội, ông Nguyễn Sinh Quyền cho hay, chỉ riêng 68 tuyến chưa được thanh toán trong 3 tháng đầu năm, các doanh nghiệp xe buýt trên địa bàn Hà Nội đang phải đi vay ngân hàng hơn 200 tỷ đồng. Đồng thời, lo ngại rằng với lãi suất từ 7 - 8%/năm, nếu thành phố và các bộ ngành có liên quan không sớm tháo gỡ, nguy cơ sụp đổ, dừng chạy của nhiều tuyến buýt Hà Nội sẽ xảy ra.

 

Chủ tịch Hiệp hội Vận tải Hà Nội cũng nói thêm, xe buýt hiện nay đang phải cạnh tranh với nhiều loại hình vận tải hành khách khác. Một trong những nguyên nhân lớn nhất khiến xe buýt ngàng càng vắng khách là do quy hoạch hạ tầng giao thông, đô thị hiện nay ở các thành phố lớn không đồng bộ.

Theo ông Quyền, để loại hình vận tải xe buýt thu hút được người dân sử dụng thì cần phải có sự phát triển đồng bộ từ cơ sở hạ tầng giao thông, quy hoạch đô thị. Bên cạnh đó, các công ty vận tải xe buýt cần nâng cao chất lượng dịch vụ, chất lượng xe để cạnh tranh với đối thủ của mình.

"Hiện nay việc trợ giá xe buýt vẫn được thực hiện theo gói hỗ trợ hàng năm. Chính bản thân việc thự hiện theo gói này cũng đang có nhiều bất cập khi tiền nằm tại các Sở GTVT nhưng mãi chưa tới được với doanh nghiệp.

Trong khi đó, các doanh nghiệp thì luôn trông chờ vào gói cứu trợ này mà quên đi mất việc mình phải tự cạnh trinh để sinh tồn, nhà nước không thể mãi bao cấp một số tiền lớn như vậy" - ông Quyền nêu quan điểm.

Các hãng vận tải xe buýt hàng năm vẫn kêu lỗ, vắng khách nhưng các tuyến mới vẫn được mở ra, số đầu xe tăng lên nhưng đó đều là những xe kém về chất lượng rồi loại được hoạch tính vào giá trị đầu tư của doanh nghiệp mỗi năm để xin thêm tiền trợ giá từ Nhà nước.

"Nhà nước chỉ động với trò quản lý, quy hoạch lại giao thông, đô thị, tạo điều kiện thu hút doanh nghiệp tham gia kinh doanh. Còn việc lời lãi thế nào là do thị trường quyết định. Có như thế mới giảm gánh nặng cho ngân sách hàng năm, đồng thời bản thân các doanh nghiệp cũng tự ý thức nâng cao chất lượng của mình" - ông Quyền bày tỏ.

 

Bàn về vấn đề này, chuyên gia tài chính TS Nguyễn Trí Hiếu cho biết: Trước hết các thành phố phải kiểm tra các tuyến xe buýt được trợ giá đã và đang vận hành như thế nào.

Nếu hoạt động không hiệu quả mà số tiền trợ giá rất lớn vẫn được cấp thì đó là sự lãng phí đối với nguồn ngân sách của thành phố.

Ông Hiếu cũng cho rằng, để giảm thiểu gánh nặng cho ngân sách của thành phố, các cơ quan chức năng nên tiến hành thử nghiệm một vài tuyến xe buýt đang bị lỗ theo mô hình xã hội hóa.

“Với mô hình xã hội hóa thì chỉ cần vài tháng đến một năm là biết được kết quả hoạt động kinh doanh của xe buýt theo hình thức nào thì có lợi hơn” - ông Hiếu nhận định.

Theo Nghị định 32/2019/NĐ-CP của Chính phủ (ban hành ngày 10/4/2019), thay vì cơ chế trợ giá theo đặt hàng, từ tháng 6/2019, 104 tuyến buýt có trợ giá của thành phố phải chuyển sang cơ chế đấu thầu. Trong năm 2019, đã có 36 tuyến hoàn thành việc này, 68 tuyến trợ giá khác chưa kịp tổ chức đấu thầu, sang đến hết quý 1/2020 việc đấu thầu mới xong.

Do vậy, toàn bộ kinh phí hoạt động 68 tuyến buýt chưa đấu thầu trong 3 tháng đầu năm 2020 (tổng giá trị kinh phí trợ giá đề nghị thanh toán từ phía Sở Giao thông Vận tải Hà Nội báo cáo thành phố là gần 312 tỷ đồng) hiện chưa được thanh toán.

Theo đại diện một số đơn vị kinh doanh xe buýt, ảnh hưởng từ dịch bệnh COVID-19 cộng với nhiều tác động khác đã dẫn tới một số chỉ tiêu vận tải hành khách công cộng bằng xe buýt có trợ giá trên địa bàn Thủ đô bị sụt giảm nghiêm trọng.

Trong khi đó, toàn bộ chi phí vận hành 3 tháng đầu năm 2020 của hệ thống xe buýt có trợ giá chưa được thanh toán khiến cho các doanh nghiệp vận hành các tuyến buýt gặp rất nhiều khó khăn.

Theo ông Nguyễn Quang Minh, Tổng giám đốc Công ty cổ phần Ôtô vận tải Hà Tây, từ thời điểm 1/9/2019, thực hiện chủ trương của Hội đồng Nhân dân thành phố Hà Nội về việc “mở rộng đối tượng được sử dụng xe buýt miễn phí cho người cao tuổi,” số lượng hành khách sử dụng xe buýt miễn phí mà trước đây đang sử dụng vé lượt hoặc vé tháng ưu tiên đã tăng đột biến, do đó làm giảm doanh thu của công ty.

 

Bên cạnh đó, từ đầu năm 2020 đến nay, đơn vị này cũng gặp nhiều khó khăn do lượng khách sụt giảm vì ảnh hưởng dịch COVID-19.

Hay như Công ty cổ phần Xe điện Hà Nội đang đảm nhận vận hành 8 tuyến buýt, trung bình mỗi tháng vận chuyển hơn nửa triệu lượt hành khách), ngoài chi phí của doanh nghiệp, đơn vị được thành phố Hà Nội trợ giá khoảng 16 tỷ đồng/tháng.

Tuy nhiên, cả quý 1/2020, khoản hỗ trợ này chưa được thành phố chi trả. Để việc đi lại của hành khách không bị gián đoạn và 140 xe buýt với 750 nhân viên lái, phụ xe tại đơn vị không bị ngừng vận hành, Công ty đã phải đi vay ngân hàng để duy trì hoạt động.

Ông Nguyễn Trọng Thông, Chủ tịch Hiệp hội Vận tải hành khách công cộng thành phố Hà Nội thông tin chỉ riêng 68 tuyến chưa được thanh toán trong 3 tháng đầu năm 2020, các doanh nghiệp xe buýt trên địa bàn Hà Nội đang phải đi vay ngân hàng hơn 200 tỷ đồng.

“Với lãi suất vốn vay từ 7 đến 8%/năm, nếu thành phố không sớm có giải pháp tháo gỡ, áp lực vận hành đang đè nặng trên vai các doanh nghiệp buýt và nguy cơ nhiều tuyến buýt phải tạm ngừng hoạt động là điều hoàn toàn có thể xảy ra,” ông Thông nhìn nhận.

Khẳng định chủ trương miễn phí xe buýt cho người cao tuổi là đúng đắn, tuy nhiên, ông Thông cho rằng trong quá trình tổ chức đấu thầu xe buýt, thành phố cần có cơ chế tính đúng, tính đủ, giám sát chặt chẽ để vừa bảo đảm doanh nghiệp vẫn hoạt động ổn định, phục vụ tốt nhu cầu đi lại của nhân dân đồng thời bảo đảm nguồn ngân sách trợ giá được sử dụng hiệu quả.

Trong văn bản báo cáo Ủy ban Nhân dân thành phố Hà Nội, theo thống kê từ Sở Giao thông Vận tải Hà Nội, tính đến hết tháng 8/2020, qua khảo sát trên toàn hệ thống, một số chỉ tiêu (lượt xe, sản lượng, doanh thu, chi chí, trợ giá) đối với 104 tuyến buýt trợ giá cơ bản không đạt so với kế hoạch năm 2020 và thực hiện cùng kỳ năm 2019.

Cụ thể, tổng sản lượng hành khách đạt 221,3 triệu lượt (giảm 26,8% so với cùng kỳ), trong đó xe buýt trợ giá đạt 203,4 triệu lượt hành khách (đã bao gồm khách đi xe buýt miễn phí), giảm 23,8% so với cùng kỳ. Doanh thu thực hiện đạt 291,1 tỷ đồng, giảm 45,9% so với kế hoạch năm 2020…

Để tháo gỡ khó khăn cho các đơn vị cung cấp dịch vụ xe buýt, trong Tờ trình mới nhất báo cáo Ủy ban Nhân dân thành phố Hà Nội, Giám đốc Sở Giao thông Vận tải Hà Nội Vũ Văn Viện đã đề xuất thực hiện thanh quyết toán kinh phí quý 1/2020 cho 68 tuyến buýt với tổng số tiền gần 312 tỷ đồng, nguồn kinh phí thực hiện thanh toán từ nguồn vốn sự nghiệp kinh tế năm 2020.

Trong đó, đơn giá thanh toán theo đơn giá đặt hàng được Ủy ban Nhân dân thành phố Hà Nội phê duyệt năm 2019. Khối lượng thực hiện (lượt xe, km hành trình) và chi phí vận hành đã được các cơ quan chức năng xác định, nghiệm thu.

 

Liên quan đến phương án thanh quyết toán kinh phí trợ giá vận tải hành khách công cộng bằng xe buýt đối với 68 tuyến buýt trong quý 1/2020, ngày 16/11/2020, Phó Chủ tịch Ủy ban Nhân dân thành phố Hà Nội Lê Hồng Sơn đã giao Sở Tài chính chủ trì, phối hợp với Sở Tư pháp và các đơn vị liên quan hướng dẫn Sở Giao thông Vận tải thực hiện theo quy định pháp luật và các chỉ đạo có liên quan của Trung ương và thành phố; trường hợp vướng mắc vượt thẩm quyền, rà soát, tham mưu, báo cáo thành phố theo quy định.

Đối với các tuyến buýt đang thực hiện theo hợp đồng thầu, trên cơ sở kết quả thực hiện của toàn mạng buýt trợ giá, Sở Giao thông Vận tải đề nghị Ủy ban Nhân dân thành phố Hà Nội chấp thuận chủ trương điều chỉnh một số chỉ tiêu trong dự toán hình thành giá gói thầu của năm 2020 (chỉ tiêu doanh thu, kinh phí trợ giá) để làm cơ sở tổ chức thực hiện các bước tiếp theo.

Theo thống kê từ Trung tâm quản lý và điều hành giao thông đô thị Hà Nội, con số bình quân trợ giá buýt của thành phố giai đoạn 2015-2019 mỗi năm là 1.300 tỷ đồng. Từ những năm 2020 trở đi, mức trợ giá buýt dự kiến khoảng trung bình 2.000 tỷ đồng/năm và năm 2025 sẽ rơi khoảng 2.700 tỷ đồng.