Các quan chức Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (Fed) đang chia rẽ sâu sắc về vấn đề cắt giảm lãi suất trong tương lai. Bề ngoài, cuộc tranh luận có vẻ xoay quanh hai luồng ý kiến quen thuộc: một phe ủng hộ hạ lãi suất vì lo ngại sự suy yếu của thị trường lao động, phe phản đối muốn ưu tiên dập tắt lạm phát.

Nhưng trong bối cảnh lo ngại về cơn sốt AI đang phủ bóng Phố Wall, sự do dự của Fed làm gợi lên câu hỏi: Phải chăng các quan chức đang tiết kiệm “hỏa lực” cho kịch bản bong bóng AI vỡ và đẩy nền kinh tế vào suy thoái?

Nỗi lo bao trùm Phố Wall

Tín hiệu đầu tiên khiến các nhà đầu tư bất an về cơn sốt AI là định giá cổ phiếu. Hệ số P/E dự phóng của chỉ số S&P 500 đang tiến gần sát mức ghi nhận vào cuối thập niên 1990. Diễn biến này khơi dậy ký ức đáng sợ về bong bóng dot-com và cú đổ vỡ khủng khiếp diễn ra sau đó.

Một vấn đề đáng ngại không kém là chi tiêu khổng lồ của các ông lớn công nghệ cho AI. Theo ước tính của Cơ quan Năng lượng Quốc tế, trong năm 2025 tổng chi tiêu của thế giới cho các trung tâm dữ liệu - tức hạ tầng cần thiết để phát triển AI - sẽ đạt 580 tỷ USD, nhiều hơn cả đầu tư cho các dự án dầu mỏ mới.

Lần đầu tiên trong vòng 20 năm, các nhà đầu tư tổ chức cho rằng doanh nghiệp đang chi tiêu quá mức và AI là tâm điểm nỗi lo của họ.

Theo khảo sát mới đây của Bank of America, tỷ lệ các nhà quản lý quỹ toàn cầu đánh giá doanh nghiệp đang chi tiêu quá tay cao hơn nhóm ý kiến ngược lại tới 20 điểm %. Đây là mức chênh lệch lớn nhất từ tháng 8/2005.

Cũng trong khảo sát này, “bong bóng AI” được xem là rủi ro đuôi lớn nhất đối với kinh tế và thị trường. Ngoài ra, có tới 53% nhà quản lý quỹ tin rằng cổ phiếu AI đã bước vào vùng bong bóng.

“Dòng tiền thông minh” đang rút lui?

Nvidia - đại diện tiêu biểu cho cơn sốt AI trên Phố Wall - tiếp tục công bố kết quả kinh doanh vượt kỳ vọng trong quý III và nâng dự báo cho quý IV. CEO Jensen Huang còn tiết lộ số đơn đặt hàng chip của công ty cho năm 2025 và 2026 có tổng giá trị tới 500 tỷ USD.

Điều đó cho thấy nhu cầu dành cho chip AI vẫn rất mạnh và các ông lớn ngành công nghệ vẫn còn tiềm lực tài chính dồi dào để theo đuổi cuộc chơi.

Tuy nhiên, động thái của một số nhà đầu tư lớn lại khiến thị trường giật mình. Quỹ đầu cơ của tỷ phú Peter Thiel đã bán sạch cổ phiếu Nvidia - trị giá khoảng 100 triệu USD - trong quý III.

Vào ngày 11/11, tập đoàn SoftBank của tỷ phú Masayoshi Son cũng thông báo đã thoái vốn hoàn toàn khỏi Nvidia để thu về 5,8 tỷ USD.

Theo cách lý giải tích cực nhất, đây chỉ là việc tái phân bổ vốn sang các cơ hội đầu tư hấp dẫn hơn. Nhưng động thái của Michael Burry - nhà đầu tư từng dự đoán đúng khủng hoảng nợ dưới chuẩn năm 2008 - mang tính cảnh báo rõ rệt.

Trong báo cáo gửi lên cơ quan quản lý vào tháng 11, huyền thoại bán khống tiết lộ ông đang nắm quyền chọn bán với Nvidia và Palantir. Burry đặt cược giá hai cổ phiếu AI “nóng” nhất thị trường sẽ giảm.

Kịch bản bong bóng vỡ

Nếu AI quả thực là bong bóng - và bong bóng vỡ tung - ảnh hưởng của sự kiện này sẽ lan rộng ra ngoài Phố Wall. Kênh truyền dẫn đầu tiên là “hiệu ứng của cải”.

Nhờ cơn sốt AI, chứng khoán Mỹ đã tăng mạnh trong vài năm qua, giúp tài sản của các hộ gia đình gia tăng và thúc đẩy tiêu dùng. Nếu cổ phiếu lao dốc đột ngột, chi tiêu hộ gia đình - vốn đóng góp khoảng 70% GDP - sẽ sụt giảm đáng kể.

Thị trường lao động cũng khó tránh liên lụy. Các công ty công nghệ đã cắt giảm hàng trăm nghìn việc làm những năm gần đây để dồn lực cho AI. Định giá chứng khoán sụp đổ gần như chắc chắn sẽ kích hoạt làn sóng sa thải dữ dội hơn trong ngành công nghệ, rồi lan sang các ngành khác khi nhu cầu tiêu dùng suy yếu.

Một nghiên cứu của Deutsche Bank cho rằng nếu không có các khoản đầu tư khổng lồ vào AI, nền kinh tế Mỹ năm nay đã tiến sát hoặc rơi vào suy thoái. Điều đó hàm ý rằng nếu chi tiêu cho AI sụp đổ, nền kinh tế sẽ rất nhanh chóng gặp suy thoái.

Trong kịch bản đó, Fed cần gấp rút hỗ trợ nền kinh tế - trước hết bằng cắt giảm lãi suất. Tuy nhiên, với mức lãi suất hiện tại trong khoảng 3,75 – 4%, chẳng mấy chốc các quan chức sẽ chạm đến ngưỡng giới hạn 0. Khi đó, Fed sẽ phải dựa vào các công cụ phi truyền thống, nhiều rủi ro hơn.

Tiết kiệm hỏa lực cho cuộc khủng hoảng tiếp theo

Giới đầu tư thường là nhóm cảnh báo sớm về rủi ro bong bóng, nhưng ngay cả Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) cũng đã bày tỏ quan ngại về rủi ro của cơn sốt AI đối với nền kinh tế toàn cầu.

Chủ tịch Fed Jerome Powell thì khẳng định mạnh mẽ rằng AI không phải bong bóng. Ông nhấn mạnh các công ty công nghệ ngày nay có lợi nhuận thực tế, mô hình kinh doanh bài bản, “khác hẳn” với bong bóng dot-com.

Với vị thế là người quyền lực nhất trong giới tài chính Mỹ, phát biểu của ông Powell luôn có sức nặng. Nhưng chính điều đó buộc ông phải cực kỳ thận trọng. Chỉ một lời nói tỏ ý lo ngại của Chủ tịch Fed cũng có thể khiến thị trường chao đảo và vô tình kích hoạt cuộc suy thoái mà Fed muốn tránh.

Dù vậy, Fed vẫn cần chuẩn bị cho tình huống xấu. Ông Sean Markowicz, nhà phân tích của công ty quản lý tài sản Schroders, cho biết kể từ năm 1945 đến 2019, trung bình trong mỗi cuộc suy thoái Fed cắt giảm lãi suất khoảng 500 điểm cơ bản (bps) để kích thích nền kinh tế.

Trong bối cảnh hiện nay, mức giảm mạnh như vậy chắc chắn sẽ đẩy lãi suất chính sách của Fed xuống vùng âm. Tuy nhiên, đây là điều chưa từng có tiền lệ trong lịch sử ngân hàng trung ương Mỹ. Vào tháng 2/2020, khi lãi suất nằm trong khoảng 1,5 - 1,75%, Chủ tịch Powell đã nhấn mạnh Fed sẽ không theo gương các ngân hàng trung ương châu Âu và Nhật Bản.

Ông tuyên bố trước Quốc hội: “Trong bối cảnh của Mỹ, lãi suất âm không phải công cụ mà chúng tôi cân nhắc”. Ông ẩn ý ngân hàng trung ương Mỹ có thể thiếu hỏa lực trong cuộc khủng hoảng tiếp theo, đồng thời nhấn mạnh chính phủ cần hợp lực nếu nền kinh tế suy yếu bằng cách triển khai các gói chi tiêu.

Quả thực, trong cuộc khủng hoảng COVID-19, Fed đã giảm mạnh lãi suất 150 bps trong hai cuộc họp khẩn cấp vào tháng 3, nhưng vẫn giữ lãi suất trong khoảng 0 - 0,25%. Cũng trong giai đoạn đó, chính phủ Mỹ đã ban hành các gói kích thích kinh tế với quy mô hàng nghìn tỷ USD.

Kinh nghiệm của châu Âu cho thấy lãi suất âm có thể tạo ra một số tác động tích cực đến nền kinh tế. Tuy nhiên, trong trường hợp của Mỹ, Chủ tịch Powell lo rằng lãi suất âm sẽ “gây gián đoạn hệ thống tài chính”.

Nghiên cứu năm 2010 của Fed kết luận rằng các quan chức không thể đẩy lãi suất xuống dưới mức -0,35%. Điều đó có nghĩa là lợi ích từ lãi suất âm nhiều khả năng sẽ khá nhỏ.

Trong khi đó, rủi ro tiềm ẩn từ chính sách này lại rất lớn. Lãi suất xuống thấp đến một ngưỡng nhất định có thể kích hoạt xu hướng tích trữ tiền mặt, khiến thanh khoản trong một số thị trường tài chính cạn kiệt.

Ngoài ra, thanh khoản giảm sút cũng sẽ kéo chi phí vay đi lên, khiến nỗ lực nới lỏng chính sách tiền tệ phản tác dụng.

Khi lãi suất chạm đến giới hạn 0, Fed có thể viện đến biện pháp nới lỏng định lượng (QE). Tuy nhiên, QE cũng đi kèm với nhiều bất lợi, bao gồm thúc đẩy lạm phát và khiến thanh khoản trở nên thừa mứa, thúc đẩy các ngân hàng hành động liều lĩnh và qua đó đe dọa sự ổn định của thị trường tài chính.

Khi nền kinh tế phục hồi, Fed cần tiến hành quá trình ngược lại - thắt chặt định lượng (QT). Tuy nhiên, quá trình này rất dễ khiến thị trường náo loạn - như trường hợp năm 2013. Do đó đây vẫn là biện pháp rủi ro hơn cắt giảm lãi suất thông thương và các quan chức cần sử dụng một cách thận trọng.

Ngoài ra, khả năng hỗ trợ của chính sách tài khóa trong khủng hoảng lần tới có thể hạn chế hơn so với giai đoạn COVID-19. Nợ công và lợi suất trái phiếu kho bạc Mỹ đã tăng lên đáng kể; các gói trợ cấp thời dịch cũng chịu nhiều chỉ trích liên quan đến lạm phát. Điều đó có thể khiến Quốc hội Mỹ ngần ngại thông qua thêm các gói chi tiêu nghìn tỷ USD.

Những yếu tố trên cho thấy Fed có lý do để giữ lại “dư địa” chính sách, tránh cắt giảm quá sớm khi chưa chắc chắn rằng nền kinh tế cần hỗ trợ khẩn cấp.

Định giá cổ phiếu cao, chi tiêu doanh nghiệp quá mức và loạt động thái rút vốn từ các nhà đầu tư lớn cho thấy bong bóng AI có thể tồn tại. Nếu bong bóng này vỡ, thiệt hại sẽ không chỉ giới hạn trong Phố Wall mà còn lan rộng ra toàn nền kinh tế Mỹ.

Trong khi đó, dư địa nới lỏng của cả chính sách tiền tệ và tài khóa đều đang bị hạn chế. Đây có thể là lý do Fed buộc phải cân nhắc kỹ lưỡng từng động thái cắt giảm lãi suất.