Thông tin được đưa ra tại Hội thảo “Phòng ngừa tranh chấp, lừa đảo trong thương mại quốc tế: Kinh nghiệm cho DN Việt Nam từ vụ việc các container hạt điều" do Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công Thương) phối hợp cùng Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) tổ chức chiều 23/8.

52% DN Việt đã từng bị lừa đảo 

Theo Ban Pháp chế (VCCI), các DN toàn cầu thiệt hại khoảng 5% doanh thu mỗi năm vì lừa đảo. Giá trị trung bình một vụ lừa đảo là 1,7 triệu USD. 

Tỉ lệ DN cho biết họ là nạn nhân của lừa đảo và tội phạm kinh tế trong 2 năm trước thời điểm khảo sát như sau: Năm 2018 là 49%; năm 2020 là 47% và năm 2022 là 46%. Về phân loại lừa đảo, có 43% từ bên ngoài, 31% từ nội bộ, 26% thông đồng giữa trong và ngoài.

Về phía các DN Việt Nam, 52% DN tham gia khảo sát của VCCI từ Việt Nam cho biết họ trải nghiệm lừa đảo hoặc tội phạm kinh tế khác trong 2 năm trước thời điểm khảo sát. Con số này cao hơn mức 46% chung của khu vực châu Á-Thái Bình Dương và mức 49% của toàn cầu.

Đáng nói, khảo sát còn cho biết: Không nhiều DN Việt Nam muốn báo cáo cho cơ quan quản lý nhà nước. Nguyên nhân do không tin tưởng vào năng lực chuyên môn cơ quan nhà nước, lo ngại thông tin bị lộ, lọt ra công chúng.

Ông Đậu Anh Tuấn, Phó Tổng thư ký, Trưởng Ban pháp chế VCCI nhận định, khi Việt Nam hội nhập sâu rộng hơn, các DN Việt Nam làm ăn với nhiều đối tác hơn, sang nhiều sân chơi rộng hơn, luật chơi khác nhau thì nguy cơ tranh chấp, lừa đảo cũng lớn hơn, phức tạp hơn. 

"Các lừa đảo và tranh chấp mà DN thường phải đối mặt là do không có điều kiện kiểm tra kỹ lưỡng về đối tác, lựa chọn phương thức thanh toán chưa phù hợp, có thể từ những gài cắm đầy tính toán từ đối tác trong hợp đồng mà DN Việt Nam vốn chưa có nhiều kinh nghiệm", ông Tuấn cho biết.

Thường xuyên thông tin với các Thương vụ Việt Nam tại nước ngoài

Về phía Bộ Công Thương, ông Trần Thanh Hải, Phó Cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu cho biết, Việt Nam khi vào sân chơi mở rộng đồng nghĩa với rủi ro sẽ nhiều hơn. Mặc dù Bộ Công Thương và VCCI đã nhiều lần thông tin về những trường hợp, khả năng rủi ro trong hoạt động xuất nhập khẩu nhưng vẫn có những sự việc đã xảy ra. Vụ việc container hạt điều xuất khẩu sang thị trường Italy hồi tháng 3/2022 là một ví dụ. 

Với sự vào cuộc nhanh chóng, quyết liệt của Thương vụ Việt Nam tại Italy và các bộ, ngành liên quan, Hiệp hội Điều Việt Nam, đặc biệt là sự chỉ đạo kịp thời, sâu sát của Thủ tướng Chính phủ, cũng như sự chủ động của các DN đến nay vụ việc các DN Việt Nam bị lừa xuất khẩu hạt điều sang Italy đã cơ bản xử lý thành công.

Cục Xuất nhập khẩu nhìn nhận, với một đất nước có nhiều ngành hàng xuất khẩu hàng đầu thế giới như Việt Nam nhưng đã phần là các DN vừa và nhỏ, rất thiếu kinh nghiệm về tranh chấp thương mại quốc tế. Do đó, việc cùng nhau trao đổi, chia sẻ các biện pháp nhận diện và phòng tránh rủi ro, kinh nghiệm tìm kiếm đối tác tin cậy cũng như đàm phán hợp đồng và trong trường hợp nếu xảy ra tranh chấp thì chúng ta cần tìm đến các cơ quan nào… là hết sức cần thiết.

Cần kiểm tra đối tác độc lập

Ông Bạch Khánh Nhựt, Phó Chủ tịch thường trực Hiệp hội Điều Việt Nam (Vinacas) cho rằng, nguyên nhân dẫn đến các DN bị lừa là do quá tin tưởng vào công ty môi giới, không kiểm tra thông tin đối tác. Trong thời gian dịch bệnh khó khăn, có được những đơn hàng lớn nên DN mong muốn bán được hàng; nhất là vào thời điểm thị trường có ít giao dịch. Phương thức thanh toán nhiều rủi ro.

"Từ nguy cơ mất trắng hàng chục container, với trị giá hàng trăm tỷ đồng, các DN đã không mất một container nào vào tay nhóm lừa đảo, dù các DN trước đó đã bị chiếm đoạt gần 40 bộ chứng từ gốc", ông Nhựt nói.

Do vậy, một bài học nữa được rút ra từ vụ lừa đảo 76 container hạt điều đó là: Trong kinh doanh quốc tế, vai trò của môi giới là rất quan trọng nhưng DN cần có sự kiểm tra đối tác một cách độc lập. 

Ở đây, vai trò của các Thương vụ tại nước sở tại là rất quan trọng. Bên cạnh đó, cần cảnh giác với các dấu hiệu bất thường từ đối tác, mặc dù kẻ lừa đảo thường dùng các thủ đoạn rất tinh vi. Đồng thời, các DN nên dùng các phương thức thanh toán an toàn hơn và nên trao đổi thông tin với đồng nghiệp để phát hiện dấu hiệu lừa đảo….

Cùng quan điểm, ông Nguyễn Đức Thanh, Tham tán Công sứ Trưởng cơ quan Thương vụ Việt Nam tại Italy nhận định và cho rằng, DN cần thận trọng khi chọn đối tác, cảnh giác không để bị lừa đảo. Bên cạnh đó, cơ quan chức năng cần đẩy mạnh các hoạt động hội thảo, đào tạo nghiệp vụ cho DN bởi "học phí không nhiều nhưng có tác dụng rất tốt để giảm rủi ro".

Đại diện VCCI nêu ý kiến: Muốn kinh doanh quốc tế an toàn, trước tiên DN phải tự hoàn chỉnh mình, có nhân lực tốt, bộ máy tốt, hệ thống quản trị rủi ro tốt.

Bên cạnh đó, các DN phải có mạng lưới thông tin, thường xuyên liên hệ với các cơ quan thương vụ Việt Nam và các tổ chức hỗ trợ, dịch vụ pháp lý chuyên nghiệp trong sử dụng các dịch vụ pháp lý. 

“Làm ăn thuận lợi phải tính khi rủi ro. Sự an toàn, tin cậy luôn cần phải trả bằng chi phí. Đây là điều tưởng như hiển nhiên, đơn giản nhưng không phải DN nào ở Việt Nam cũng thực hiện được”, ông Đậu Anh Tuấn chia sẻ.