Từ cuối tháng 12/2020, sàn HoSE xảy ra tình trạng nghẽn lệnh kéo dài nhiều tháng qua gây hậu quả nặng nề cho nhà đầu tư. Dù nhiều nguyên nhân và giải pháp đã và đang được đề cập nhưng không thể giải quyết tình trạng trong một sớm một chiều. Hậu quả, nhà đầu tư vẫn là người phải gánh chịu mọi chi phí tổn thất.

Giám đốc phân tích một công ty chứng khoán có hội sở tại TP.HCM cho rằng một hậu quả của việc nghẽn lệnh là hiện tượng lệnh vào hệ thống của HoSE chậm dẫn đến bảng điện đơ trong một vài phiên thị trường điều chỉnh mạnh.

Nhà đầu tư khi đó không biết bán giá nào và chọn dùng lệnh ưu tiên khớp (MP). Hậu quả là dẫn đến lực bán tháo trên toàn thị trường và giá cổ phiếu giảm sâu.

 

Trả lời Zing.vn, TS Hồ Quốc Tuấn, giảng viên cấp cao ĐH Bristol tại Anh nhấn mạnh trong trường hợp HoSE nghẽn lệnh kéo dài, cách hành xử hợp lý là phải xác định rõ trách nhiệm của sở giao dịch này, Ủy ban Chứng khoán Nhà nước và công ty chứng khoán với nhà đầu tư.

“Nhà đầu tư là người gánh chịu cuối cùng của đủ mọi khoản phí dịch vụ, cần được đối xử như một khách hàng. Nếu nhà cung cấp dịch vụ tắc trách thì cần có lời xin lỗi và một cam kết bồi thường hợp lý. Đây là mối quan hệ giữa khách hàng nhà cung cấp cơ bản ở mọi nền kinh tế thị trường”, tiến sĩ Tuấn nhấn mạnh.

Ngoài ra, ông cũng cho rằng sở giao dịch tắc trách, Ủy ban Chứng khoán cần phải có hành động xử phạt hợp lý để giữ đúng vai trò giám sát của mình.

“Ai đúng ai sai, trách nhiệm tới đâu phải làm rõ ràng thì mới là tôn trọng nhà đầu tư. Không có nhà đầu tư thì không có thị trường chứng khoán”, tiến sĩ Tuấn nhấn mạnh.

 

TS Tuấn lấy ví dụ, trên thế giới, khi các sở giao dịch gặp lỗi, ủy ban chứng khoán của quốc gia đó sẽ tiến hành phạt tiền hoặc lãnh đạo sở giao dịch phải từ chức.

Điển hình là Sở Giao dịch New York (NYSE) bị Ủy ban Chứng khoán Mỹ (SEC) phạt 14 triệu USD vì lỗi giao dịch trong suốt 3,5 giờ vào năm 2018.

Gần đây, chủ tịch của Sở giao dịch Tokyo từ chức hồi tháng 11/2020 để nhận trách nhiệm vì để xảy ra sự cố ngừng giao dịch trong tháng 10. Một vài quan chức khác của sở này phải xin giảm lương 50% trong nhiều tháng để nhận trách nhiệm, dù không bị buộc từ chức.

TS Tuấn nêu quan điểm, trong điều kiện của Việt Nam, đây không phải là lần đầu tiên hệ thống gặp trục trặc nhưng là lần đầu vấn đề nghiêm trọng như vậy và chưa có tiền lệ. "Theo cách hành xử của Mỹ và Nhật, thì hoặc là Ủy ban Chứng khoán đã phạt HoSE hoặc phải có người từ chức”, ông nói.

Về vấn đề bồi thường tổn thất, ông lấy trường hợp hãng môi giới và quản lý tài sản Hargreaves Lansdown gặp trục trặc ở hệ thống giao dịch khiến nhiều nhà đầu tư đã giao dịch trùng nhiều lần dẫn đến thiệt hại vào tháng 11/2020.

 

Nhiều khách hàng yêu cầu Hargreaves Lansdown bồi thường và công ty này xử lý bằng cách khởi tạo lại vị thế và xóa đi những lệnh giao dịch trùng. Những tổn thất có liên quan công ty sẽ chịu và giải quyết với trung tâm thanh toán. Như ở Mỹ, SEC từng phạt NYSE nhiều lần và hiện NYSE cũng đang kiện SEC vì cảm thấy SEC lạm dụng quyền hạn.

 

Từ trường hợp này, tiến sĩ Tuấn cho rằng nhà đầu tư tại Việt Nam nếu kiện hoặc thương lượng đòi bồi thường tổn thất thì công ty chứng khoán buộc phải có trách nhiệm trực tiếp.

Sau đó, công ty chứng khoán sẽ tính toán lại những tổn thất với sở giao dịch vì vấn đề xuất phát ở phía sở. Sở giao dịch cung cấp dịch vụ cho công ty chứng khoán còn các công ty cung cấp dịch vụ cho nhà đầu tư.

Theo ông, dù thị trường Việt Nam có nhiều yếu tố khác với các nước khác, nhưng cũng không thể tránh khỏi lý lẽ bên cung cấp dịch vụ phải bồi thường tổn thất nhất định cho nhà đầu tư. Đây là vấn đề cơ bản trong quan hệ giữa bên cung cấp dịch vụ với khách hàng. Ai bồi thường cho ai thì phải làm rõ ai là khách hàng của ai.

 

Không phải đến giờ phút này mới có những ý kiến đề xuất về việc HoSE phải chịu trách nhiệm cho những tổn thất do sự cố từ phía mình. Ngày 10/3, Hiệp hội các nhà đầu tư tài chính Việt Nam (VAFI) gửi văn bản đến Bộ trưởng Bộ Tài chính, Bộ Tài Chính, Ủy ban Chứng khoán Nhà nước (UBCKNN) nhận định về sự yếu kém trong lực quản trị điều hành Sở Giao dịch chứng khoán TP.HCM (HoSE).

VAFI nhận định, hệ thống giao dịch của HoSE thường xuyên diễn ra tình trạng đơ, nghẽn lệnh hàng ngày trong suốt 3 tháng qua, ảnh hưởng rất lớn đến quyền lợi của nhà đầu tư và uy tín của thị trường chứng khoán Việt Nam với giới đầu tư quốc tế.

Sự yếu kém trong năng lực quản trị thể hiện rõ từ khâu quản lý công nghệ vận hành hệ thống tới giám sát thị trường khi nhiều cổ phiếu kém chất lượng, có tình trạng lừa đảo, thao túng ngày càng phát triển đã tạo ra nhiều cổ phiếu rác, cổ phiếu lừa đảo...

Do đó, VAFI đề xuất 3 giải pháp để thay đổi diện mạo thị trường chứng khoán, đưa HoSE và Sở Giao dịch chứng khoán Việt Nam ngang bằng với các thị trường khác.

Thứ nhất, VAFI đề xuất thuê nhân sự giỏi nước ngoài, những người đã có nhiều kinh nghiệm và thành tích trong quản lý vận hành các Sở giao dịch nổi tiếng trên thế giới làm Tổng Giám đốc, Phó Tổng giám đốc phụ trách IT, giám sát thị trường tại Sở Giao dịch chứng khoán Việt Nam.

 

Thứ hai, hiệp hội đề xuất Bộ Tài chính xem xét không bổ nhiệm lãnh đạo Ủy ban Chứng khoán Nhà nước hay các cơ quan trong Bộ vào các chức danh chủ chốt trong HĐQT, ban điều hành của các sở giao dịch, Trung tâm Lưu ký Chứng khoán như trước kia và hiện nay. Theo VAFI, cần có sự tách bạch rõ ràng giữa quản lý hành chính Nhà nước và quản trị doanh nghiệp.

Thứ ba, VAFI cho rằng nên nhanh chóng cổ phần hóa Sở Giao dịch Chứng khoán Việt Nam và Tổng công ty Lưu ký Chứng khoán.