Theo số liệu của Tổng cục Hải quan, trong 4 tháng đầu năm, xuất khẩu gạo của Việt Nam tăng gần 12% về lượng, tăng 37% về kim ngạch so với cùng kỳ năm 2023, đạt trên 3,2 triệu tấn, tương đương gần 2,1 tỷ USD. Giá trung bình 644 USD/tấn, tăng trên 22%. Đây đều là con số cao nhất của ngành lúa gạo trong 4 tháng đầu năm từ trước đến nay.

Trong lúc giá neo cao, xuất khẩu gạo của Việt Nam sang các thị trường truyền thống như Philippines, Indonesia, Malaysia... đều tăng hai con số so với cùng kỳ.

Trong bối cảnh đó, điểm sáng là doanh thu các doanh nghiệp ngành gạo cũng tăng mạnh. Tuy nhiên, biên lãi gộp mảng này cũng “mỏng như lá lúa” khi chi phí tài chính cao, đặc biệt là lãi vay và lỗ chênh lệch tỷ giá đã khiến lợi nhuận nhiều đơn vị đi xuống. 

Thống kê của phóng viên, trong số 10 doanh nghiệp xuất khẩu gạo trên sàn chứng khoán công bố kết quả kinh doanh quý I/2024, có 5 doanh nghiệp tăng lãi, 3 doanh nghiệp giảm lãi, 2 doanh nghiệp tiếp tục thua lỗ.

Điểm sáng phục hồi

Đứng đầu về doanh thu các doanh nghiệp ngành gạo trên sàn là Tổng Công ty Lương thực Miền Nam (Vinafood 2). Đơn vị này ghi nhận sự tăng trưởng cả doanh thu và lợi nhuận trong nhiều quý trở lại đây. Cùng kỳ năm ngoái, lợi nhuận sau thuế chỉ vỏn vẹn 1,3 tỷ đồng, nhưng đã tăng lên hơn 10 tỷ trong quý I/2024. Biên lãi gộp cải thiện 1,8 điểm phần trăm, lên 8.5%.

Năm 2023, Vinafood 2 ghi nhận lợi nhuận hơn 62 tỷ đồng, gấp 3 lần năm 2022 và chấm dứt chuỗi thua lỗ hơn chục năm liên tiếp. 

Chia sẻ tại ĐHĐCĐ vào cuối tháng 4 vừa qua, ông Nguyễn Huy Hưng - Chủ tịch HĐQT Vinafood 2 cho biết, kết quả này còn khá “khiêm tốn” so với tầm vóc của Vinafood 2, song đây là bước chuyển mình ngoạn mục, cho thấy việc thực hiện đề án tái cơ cấu Tổng công ty giai đoạn 2021-2025 đã mang lại hiệu quả.

Nhưng hệ quả của chuỗi thua lỗ từ 2013-2022, đặc biệt là năm 2018 với gần 1.500 tỷ đồng đã khiến Vinafood 2 còn lỗ luỹ kế hơn 2.777 tỷ đồng tính đến cuối quý I năm nay. 

Cùng chung đà tăng trưởng, tập đoàn PAN cũng ghi nhận lãi ròng tăng nhẹ 1%, lên 169 tỷ đồng. Ban lãnh đạo Tập đoàn PAN cho biết, kết quả kinh doanh tăng trưởng tích cực trong bối cảnh các mảng kinh doanh chủ lực như giống cây trồng, gạo đóng gói, khử trùng và nông dược, tôm xuất khẩu, bánh kẹo, hạt đóng gói, cá tra xuất khẩu… đều có sự tăng trưởng về doanh thu và lợi nhuận. Tập đoàn cũng tiếp tục tập trung quản lý rủi ro thị trường, tối ưu chi phí, tập trung nguồn lực cho các mảng kinh doanh đạt hiệu quả cao.

Riêng lĩnh vực nông nghiệp đóng góp hơn 38% tổng doanh thu và 57% lãi sau thuế toàn công ty, lần lượt tăng 30% và 24%.

Kinh doanh đa ngành nghề, Thương mại Kiên Giang cũng ghi nhận nhiều điểm sáng trong bức tranh quý I. Đáng chú ý là khoản lãi từ công ty liên doanh liên kết hơn 5 tỷ đồng, hơn gấp 3 lần cùng kỳ và lợi nhuận khác (thu nhập từ thanh lý tiền sản cố định) hơn gấp 7 lần, đạt 4 tỷ đồng. Nhờ đó, Công ty lãi ròng trên 14 tỷ đồng trong quý I, tăng mạnh 141% và là mức lãi cao nhất 7 quý qua kể từ quý III/2022.

Doanh thu cao nhưng lợi nhuận “mỏng như lá lúa”

Đáng chú ý nhất trong số các doanh nghiệp ngành gạo thua lỗ trong quý I là sự xuất hiện của Lộc Trời. Doanh nghiệp này thường ký kết bao tiêu lúa, gạo cho nông dân với tổng giá trị thu mua lên tới hàng chục nghìn tỷ đồng tại nhiều khu vực trọng điểm như: Long An, Đồng Tháp, An Giang, Kiên Giang...

Quý I, doanh thu Lộc Trời tăng hơn gấp rưỡi, lên hơn 3.800 tỷ đồng, đứng thứ 2 về giá trị tuyệt đối doanh thu với động lực tăng trưởng chính ở mảng gạo. Nhưng biên lãi gộp của mảng gạo mỏng, chỉ 3,5%, kéo giảm biên lãi gộp chung từ 11% xuống còn 6,5%. Cùng với chi phí tài chính tăng cao do lỗ chênh lệch tỷ giá, Lộc Trời lỗ ròng gần 97 tỷ đồng, tăng hơn số lỗ 81 tỷ đồng ở quý I/2023.

Giải trình chênh lệch lợi nhuận, Lộc Trời cho biết, do tỷ trọng giá vốn hàng bán trên doanh thu thuần năm nay cao hơn so với cùng kỳ (giá vốn tăng 65% trong khi doanh thu chỉ tăng 57%), cộng với chi phí lãi vay và khoản lỗ do tỷ giá tăng nhanh hơn mức tăng của các khoản doanh thu/thu nhập khác nên lãi ròng của doanh nghiệp đã giảm mạnh.

Không những vậy, Lộc Trời gặp lùm xùm nợ hàng trăm tỷ đồng tiền mua lúa của nông dân An Giang cũng như nhiều địa phương khác ở Đồng bằng sông Cửu Long. Đến ngày 20/5 vừa qua, doanh nghiệp đã phối hợp với Ngân hàng TMCP Tiên Phong (TPBank) hoàn tất việc thanh toán tiền nợ mua lúa vụ Đông Xuân 2023-2024 và gửi lời xin lỗi đến bà con nông dân vì sự cố này.

Cùng bối cảnh thua lỗ, doanh nghiệp gạo có tiếng lâu năm tại An Giang là Angimex vẫn chưa thể vực dậy sau những biến cố về nhân sự cấp cao từ đầu năm 2022. Đây cũng là doanh nghiệp có giá vốn ăn mòn hết doanh thu, thậm chí có năm vượt doanh thu khiến công ty liên tục thua lỗ. Trong quý I, Angimex tiếp tục lỗ ròng 15 tỷ đồng, nâng lỗ lũy kế tại cuối quý I lên trên 175 tỷ đồng, tiệm cận vốn góp chủ sở hữu 182 tỷ đồng. 

Nhiều triển vọng sáng cho ngành gạo

Trên thị trường, trong 4 tháng 2024, xuất khẩu gạo đã đạt 3,23 triệu tấn, tăng 11,7% với 2,08 tỷ USD, tăng 36,5% so với cùng kỳ năm ngoái. Kết quả này nhờ giá xuất khẩu gạo bình quân từ đầu năm đạt 644 USD/tấn, tăng 22,2%.

Nhìn về triển vọng chung ngành lúa gạo, VCBS cho rằng, hiện tượng El Nino khiến mưa đến muộn và kết thúc sớm sẽ ảnh hưởng đáng kể đến sản xuất nông sản ở nhiều quốc gia.

Việc chính phủ Ấn Độ tiếp tục duy trì lệnh cấm xuất khẩu gạo 100% tấm và áp dụng mức thuế xuất khẩu 20% với các loại gạo khác (trừ gạo basmati), giá gạo xuất khẩu tăng đã khiến gạo Ấn Độ kém cạnh tranh hơn các loại gạo khác.

Bên cạnh đó, lo ngại thời tiết El Nino khô hạn, khiến các nhà nhập khẩu tích cực mua vào để dự trữ trong khi nguồn cung từ một số nước xuất khẩu lớn, trong đó có Việt Nam, đang dần cạn kiệt, cũng là nguyên nhân khiến giá gạo leo thang.