‏‏‏Trong khoảng một thập kỷ trở lại đây, thị trường ‏‏ mua bán và sáp nhập (‏‏M&A) tại Việt Nam chứng kiến làn sóng thâu tóm mạnh mẽ từ các tập đoàn ngoại, trải dài từ Nhật Bản, Hàn Quốc đến Thái Lan và Singapore. Xu hướng này diễn ra trong bối cảnh nhiều doanh nghiệp Việt cần nguồn vốn lớn để mở rộng quy mô, nâng cấp công nghệ, chuẩn hóa quản trị, hoặc đáp ứng các chuẩn mực quốc tế về sản xuất - môi trường - chuỗi cung ứng. Cùng lúc, Việt Nam trở thành điểm đến hấp dẫn nhờ quy mô thị trường hơn 100 triệu dân, tầng lớp trung lưu mở rộng nhanh, nhu cầu tiêu dùng bùng nổ và môi trường chính sách ngày càng ổn định.‏

‏Loạt thương vụ của các “đại gia” Thái Lan‏

‏Trong đó, các doanh nghiệp Thái Lan nổi lên như một trong những nhà đầu tư hoạt động mạnh nhất trên thị trường M&A tại Việt Nam. Nhiều thương hiệu Việt Nam có vị thế trên thị trường đã được chuyển nhượng quyền sở hữu cho các tập đoàn Thái thông qua các thương vụ quy mô lớn.‏

‏Trong đó, P/S là thương vụ M&A điển hình cho doanh nghiệp Việt bị nước ngoài thâu tóm. Công ty hóa phẩm P/S (Dạ Lan) trực thuộc Sở Công nghiệp TP HCM phát triển từ năm 1975. Cái tên kem đánh răng P/S bắt đầu được biết đến rộng rãi và nhanh chóng chiếm 60% thị trường vào những năm 1988-1993.‏

‏Đến năm 1998, khi không thể chống chọi với thua lỗ, ông Trịnh Thành Nhơn - ông chủ của Dạ Lan đã chấp nhận bán toàn bộ 100% vốn cho đối tác Unilever.‏

‏Thương hiệu X-Men - thương hiệu của Công ty Hàng gia dụng quốc tế (ICP) do ông Phan Quốc Công và một người bạn thành góp vốn chung - đã phải bán 85% cổ phần cho Marico (Ấn Độ) vào năm 2010. Nguyên nhân lúc ấy kinh tế đang rơi vào khủng hoảng trầm trọng, lãi suất ngân hàng lên đến 20%, doanh nghiệp phá sản hàng loạt.‏

‏Đầu tháng 4/2020, Stark Corporation phát đi thông báo cho biết đã mua thành công 100% cổ phần của ‏‏ hai đơn vị trong ngành cáp điện Việt Nam là‏‏ CTCP Cáp điện Thịnh Phát (Thipha Cables) và CTCP Kim loại màu và nhựa đồng Việt Nam (Dovina). ‏

‏Theo tài liệu của công ty Thái Lan, thông qua PB Cable (công ty được thành lập tại Singapore), Stark Corp đã trả 198,5 triệu USD, khoảng 4.600 tỷ đồng thời điểm đó. Phần lớn số tiền thuộc về ông Võ Tấn Thịnh khi người sáng lập nắm tới 99,98% cổ phần Thipha Cable và 76,79% cổ phần Dovia trước khi thương vụ được tiến hành.‏

‏Năm 2017, tỷ phú giàu thứ 2 Thái Lan, Charoen chi gần 5 tỷ USD để mua lại 53,59% cổ phần của Tổng Công ty Bia - rượu - nước giải khát Sài Gòn (Sabeco, mã: SAB).‏

‏Công ty TNHH Vietnam Beverage mà vị tỷ phú này đứng sau đã trở thành công ty mẹ của ‏‏Sabeco‏‏. ‏‏Lúc bấy giờ, Sabeco chiếm thị phần lớn nhất trong thị trường bia Việt và là một trong những công ty bia đầu ngành ở ASEAN. ThaiBev cũng đánh giá Việt nam là thị trường tiềm năng cho ngành bia, lớn thứ ba trong ASEAN và chỉ xếp sau Trung Quốc và Nhật Bản. Vì thế, vụ thâu tóm này sẽ giúp Tập đoàn đa dạng hóa thị trường về mặt địa lý; giúp hãng mở rộng khu vực và có được mạng lưới phân phối lớn ở Việt Nam.‏

‏Sau thương vụ mua lại lịch sử đó,‏‏ Sabeco đã liên tục trả cổ tức bằng tiền mặt với tỷ lệ 35% và riêng các năm 2018, 2022, doanh nghiệp này trả cổ tức tiền mặt lên tới 50%. Chứng khoán ‏VDSC ‏‏ước‏‏ tính, sau ‏‏hơn‏‏ 8 năm thâu tóm Sabeco, Thai Beverage thu về ‏‏hơn‏‏ 14.000 tỷ đồng cổ tức từ Sabeco.‏

‏The Nawaplastic (‏‏thuộc Tập đoàn SCG)‏‏ trở thành cổ đông lớn của Nhựa Bình Minh từ đầu tháng 3/2012 sau khi chi ra khoảng 243 tỷ đồng mua vào 5,85 triệu cổ phiếu BMP, tương ứng tỷ lệ 16,72% vốn thời điểm đó. Từ 2012 đến 2023, tổ chức này liên tục gom thêm cổ phần và nâng tỷ lệ sở hữu tại Nhựa Bình Minh.‏‏ Ước tính, Nawaplastic đã chi khoảng 2.750 tỷ đồng để sở hữu 55% cổ phần BMP như hiện nay.‏

‏Tháng 7/2015, ‏‏Công ty bao bì nhựa TC (công ty thành viên của tập đoàn SCG) cho biết đã mua lại 80% cổ phần của Công ty cổ phần Bao bì Tín Thành (Batico). ‏‏Batico thuộc top 5 doanh nghiệp lớn nhất Việt Nam trong lĩnh vực sản xuất sản phẩm bao bì với công suất 230 triệu m2/năm. ‏‏Tuy nhiên, tập đoàn sản xuất công nghiệp hàng đầu Thái Lan này không công bố giá trị thương vụ.‏

‏Năm 2020, TCG Solutions Pte. Ltd (Singapore), công ty con của SCG đã mua 94,11% vốn của Bao bì Biên Hòa (Sovi). Đây là doanh nghiệp sản xuất bao bì giấy gợn sóng đầu tiên tại Việt Nam, được thành lập năm 1968. Năm 2020, SOVI đạt doanh thu thuần 1.700 tỷ đồng và lợi nhuận sau thuế 146 tỷ đồng.‏

‏Sau Bao bì Biên Hòa, năm 2021, Tập đoàn SCG mua tiếp 70% cổ phần của Nhựa Duy Tân, một trong những doanh nghiệp đứng đầu thị trường Việt Nam về các sản phẩm bao bì nhựa cứng, với khách hàng chính là các công ty đa quốc gia và các doanh nghiệp FMCG nội địa. 80% sản phẩm của Duy Tân được bán tại Việt Nam, 20% xuất khẩu sang Mỹ và các thị trường khác.‏

‏Cho đến nay, chưa tính Starprint Việt Nam, danh sách các công ty thành viên của SCG trong mảng bao bì hiện có hơn 20 đơn vị, bao gồm Liên doanh Việt - Thái Plastchem, Nhựa và Hóa chất TPC Vina, Chemtech, Vật liệu nhựa Minh Thái, Giấy Kraft Vina, Công ty Công nghiệp Tân Á, Bao bì AP, Sản xuất Bao bì Alcamax, Packamex…

‏Bên cạnh ngành bao bì, Tập đoàn SCG còn đầu tư vào các dự án công nghiệp tại Việt Nam, đặc biệt là dự án tổ hợp hóa dầu Long Sơn (LSP) được cấp giấy chứng nhận đầu tư tháng 7/2008, có tổng vốn đầu tư ban đầu là 3,77 tỷ USD, sau đó tăng lên 4,5 tỷ USD và tăng lên 5,4 tỷ USD vào giai đoạn cuối.‏

‏Ở thời điểm được cấp phép năm 2008, Công ty TNHH Hóa dầu Long Sơn (LSP) là liên doanh giữa Tập đoàn SCG (chiếm 53%), Công ty Nhựa và Hóa chất Thái Lan - cũng thuộc SCG (chiếm 18%), Tập đoàn Dầu khí Quốc gia Việt Nam PVN (18%) và Tập đoàn Hóa chất Việt Nam (Vinachem) chiếm 11%.‏

‏Năm 2012 chứng kiến sự xáo động mạnh trong cơ cấu cổ đông khi PVN mua lại phần vốn của Vinachem và Qatar Petroleum International (QPI) mua lại 25% cổ phần từ SCG. Nhưng vài năm sau đó, QPI quyết định rút lui và năm 2017, SCG chi 36,1 triệu USD để mua lại chính phần vốn này.‏

‏Năm 2018, khi dự án LSP chính thức khởi công, SCG mua lại 29% vốn của PVN, qua đó nắm giữ 100% cổ phần, trở thành chủ đầu tư duy nhất của dự án. Hoạt động tại Việt Nam từ năm 1992 với loạt thương vụ đình đám, song việc mua lại và đầu tư LSP có thể xem là cuộc chơi lớn nhất của “đại gia” Thái Lan này tại Việt Nam.‏

‏Trong lĩnh vực tiêu dùng, doanh nghiệp Thái cũng đã mua lại hàng loạt thương hiệu bán lẻ đầu ngành.‏

‏Năm 2016, Central Group đã chi 1 tỷ USD thâu tóm 100% hệ thống siêu thị Big C Việt Nam, sau này tái định vị thương hiệu thành Đại Siêu thị GO! Đại siêu thị Big C và Đại siêu thị GO!. Tập đoàn bán lẻ Thái Lan này cũng đang sở hữu 100% chuỗi điện máy Nguyễn Kim.‏

‏Ngoài ra, còn có chuỗi siêu thị Metro Cash & Cary Việt Nam cũng về tay người Thái. Người Thái cũng thâu tóm 65% cổ phần của Phú Thái Group - doanh nghiệp hàng đầu trong lĩnh vực phân phối, bán lẻ tại khu vực phía Bắc.‏

‏Nhà đầu tư Nhật Bản và Hàn Quốc gia tăng hiện diện‏

‏Nếu trước kia, M&A thiên về nhóm tỷ phú Thái Lan, thì vài năm gần đây, các đại gia Nhật Bản hay Hàn Quốc cũng dần tích cực tham gia mua bán và sáp nhập tại Việt Nam.‏

‏Mới đây, Tập đoàn Kokuyo (Nhật Bản) cho biết sẽ mua tổng cộng 65,01% cổ phần Tập đoàn Thiên Long, chính thức biến Thiên Long thành công ty con. Giá trị ước tính của thương vụ lên đến 27,6 tỷ Yên (tương đương 4.700 tỷ đồng).‏

‏Thiên Long là doanh nghiệp văn phòng phẩm có thâm niên được thành lập từ năm 1981, do ông Cô Gia Thọ làm Chủ tịch Hội đồng quản trị. Sau hàng chục năm phát triển, từ hình ảnh gắn với "sản phẩm quốc dân" bút bi Thiên Long, doanh nghiệp đã trở thành một công ty văn phòng phẩm có thị phần lớn tại Việt Nam. ‏

‏Năm 2015, ‏‏Aeon cho biết họ đã quyết định sở hữu ‏‏30% cổ phần trong Fivimart,‏‏ đơn vị đang vận hành 20 siêu thị tại Hà Nội, và ‏‏49% cổ phần trong Citimart‏‏ - đơn vị đang vận hành 27 siêu thị, chủ yếu ở TPHCM. ‏‏Aeon coi Việt Nam là thị trường quan trọng thứ 2 trong khu vực Đông Nam Á, sau Malaysia.‏‏ Aeon cho biết mục tiêu tập đoàn này nhắm tới là có 200 cửa hàng trên toàn quốc và đạt mức doanh thu tới 100 tỷ yen. (tương đương 18.000 tỷ đồng).

‏

‏Mới nhất, hồi tháng 2 năm nay, ‏‏Tập đoàn Tài chính Manulife Financial Corporation, thông qua công ty trực thuộc là The Manufacturers Life Insurance Company thông báo đã ký kết thỏa thuận về việc chuyển nhượng MVI Life cho Công ty bảo hiểm nhân thọ Asahi Mutual Life Insurance Company (gọi tắt là ‘Asahi Life’).‏

‏MVI Life, tiền thân là Aviva Việt Nam, được tập đoàn Manulife mua lại vào năm 2021. Kể từ đó, MVI Life hoạt động như một công ty bảo hiểm nhân thọ độc lập, vận hành tách biệt với ‏‏Manulife Việt Nam‏‏. MVI Life ghi nhận doanh thu phí bảo hiểm khoảng 93 triệu USD trong năm 2024 và có tổng tài sản ròng khoảng 134 triệu USD vào cuối năm 2024.‏

Thông tin trên Tuổi trẻ, ông Nguyễn Thanh Tuấn, chuyên gia thương hiệu, Tổng giám đốc Công ty Sao Kim Branding, cho rằng việc các tập đoàn quốc tế mua lại những thương hiệu lớn của Việt Nam không còn là điều bất ngờ. Xu hướng này đã xuất hiện với nhiều doanh nghiệp mạnh trong nước thời gian gần đây. Theo đó, những doanh nghiệp sở hữu thương hiệu tốt, giá trị tài sản thương hiệu cao nhưng vẫn hoạt động chủ yếu ở thị trường nội địa, nằm trong tầm quan sát của các tập đoàn toàn cầu.

Việc nhà đầu tư Nhật muốn nắm quyền chi phối tại Thiên Long cho thấy thương hiệu Việt đã đủ hấp dẫn để thu hút dòng vốn ngoại. 

Song ở chiều ngược lại, đây cũng là dấu hiệu cho thấy nhiều thương hiệu Việt khi đạt đến một quy mô nhất định thường gặp giới hạn tăng trưởng. 

Trong bối cảnh công nghệ, thương mại và hành vi tiêu dùng thay đổi nhanh, nếu doanh nghiệp không kịp tái định vị, đổi mới và nâng cao năng lực mở rộng ra quốc tế, họ khó duy trì được tốc độ tăng trưởng. 

Một bộ phận người tiêu dùng từng tiếc nuối khi thương hiệu Việt rơi vào tay nhà đầu tư ngoại, như trường hợp Sabeco hay Dược Hậu Giang, Diana... Tuy nhiên theo ông Tuấn, cảm xúc này không thay đổi thực tại rằng doanh nghiệp luôn phải ưu tiên mục tiêu tăng trưởng, nhất là trong một thị trường cạnh tranh ngày càng khốc liệt.

Còn theo TS Lê Duy Bình, Giám đốc Economica Việt Nam, việc thu hút vốn từ nhà đầu tư chiến lược nước ngoài, nhất là thông qua các hình thức đầu tư gián tiếp, là điều bình thường trong bối cảnh dòng vốn toàn cầu dịch chuyển mạnh mẽ. Khi tham gia, các cổ đông ngoại không chỉ mang đến nguồn lực tài chính mà còn có thể chia sẻ công nghệ - yếu tố rất quan trọng ngay cả trong ngành tưởng chừng đơn giản như văn phòng phẩm, nơi những chi tiết nhỏ như đầu bút bi cũng đòi hỏi trình độ kỹ thuật cao.

TS Bình cũng nhấn mạnh không nên vội vã cho rằng việc chuyển nhượng cổ phần đồng nghĩa với "mất thương hiệu". Có những thương vụ mà nhà đầu tư ngoại chỉ góp vốn nhưng không can dự vào điều hành, hoặc cam kết giữ nguyên và phát triển thương hiệu bản địa.