Theo trang mạng caixin.com, các nhà đầu tư Trung Quốc từ đầu năm 2023 đã hết sức lạc quan tin rằng sự phục hồi kinh tế sẽ được thúc đẩy nhờ tăng trưởng xuất khẩu phục hồi, các chính sách bất động sản và nhiều quy định pháp lý khác nới lỏng sẽ dẫn đến sự “hồi sinh” của thị trường chứng khoán nội địa.

Tuy nhiên, thị trường chứng khoán Trung Quốc đã kết thúc năm 2023 “yếu” nhất thế giới với chỉ số CSI 300 (theo dõi 300 cổ phiếu hạng A lớn nhất ở Thượng Hải và Thâm Quyến) giảm năm thứ ba liên tiếp, mất tổng cộng 35% giá trị trong 36 tháng.

Kịch bản giá cổ phiếu tăng giờ đây đã đảo chiều, nhắc nhở các nhà đầu tư về sự sụp đổ của thị trường chứng khoán Trung Quốc vào năm 2015, khi các cổ phiếu hạng A mất 1/3 giá trị chỉ trong một tháng và một loạt các biện pháp can thiệp của chính phủ đã không dập tắt được nỗi sợ hãi của nhà đầu tư.

Kể từ tháng 8/2023, Trung Quốc đã đưa ra một loạt các biện pháp hỗ trợ, chẳng hạn như giảm thuế trước bạ đối với các giao dịch chứng khoán, thắt chặt các quy định về chào bán cổ phiếu lần đầu ra công chúng (IPO) nhằm hạn chế số lượng IPO và giảm tỷ lệ ký quỹ tối thiểu để mua cổ phiếu thông qua tài trợ ký quỹ.

Vào tháng 12/2023, cơ quan giám sát thị trường chứng khoán Trung Quốc đã công bố các quy tắc mới đối với việc mua lại cổ phiếu và cổ tức tiền mặt của các công ty niêm yết, nhằm tăng cường niềm tin của thị trường. Đáng tiếc là các biện pháp này đã không thể khơi dậy sự lạc quan của nhà đầu tư.

Chỉ số CSI 300 tiếp tục giảm trong ba tuần đầu tiên của tháng 1/2024, trước khi phục hồi nhẹ vào tuần tiếp đó. Nhưng tính chung trong cả tháng đầu năm nay, chỉ số này vẫn giảm tổng cộng 10%.

Các chuyên gia có quan điểm khác nhau khi nhận định về các chính sách điều tiết hiện hành để ổn định thị trường chứng khoán Trung Quốc. Một số chuyên gia đã kêu gọi tạm dừng IPO, hạn chế bán cổ phiếu của các cổ đông lớn và nhanh chóng thành lập quỹ bình ổn để mua cổ phiếu.

Những người khác nói rằng cần phải tôn trọng quy luật của thị trường và chính phủ không nên đặt quá nhiều hạn chế đối với giao dịch chứng khoán.

"Giải cứu thị trường không phải là một giải pháp lâu dài", chuyên gia Hu Zuliu, người sáng lập và là Chủ tịch của công ty cổ phần tư nhân Primavera Capital, từng làm việc tại Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF), nói với caixin bên lề Diễn đàn Kinh tế thế giới (WEF) tổ chức ở Davos, Thụy Sỹ, hồi tháng 1/2024, "trọng tâm nên là cải thiện các nguyên tắc cơ bản và cải thiện sự tự tin".

Tác động “quả cầu tuyết”

Khác với những đợt sụt giảm cổ phiếu hạng A trước đây, trong đó các nhà đầu tư tổ chức sử dụng đòn bẩy mạnh phải chịu tổn thất nặng nề nhất. Thị trường giá xuống (bear market) hiện tại ở Trung Quốc đã làm tổn thương các nhà đầu tư cá nhân.

Trong số hơn 10 công ty môi giới niêm yết đã công bố kết quả kinh doanh năm 2023, chỉ một công ty báo cáo lợi nhuận ròng tăng và hầu hết đều trích dẫn lợi nhuận từ các khoản đầu tư.

Các nhà đầu tư bán lẻ Trung Quốc mua các sản phẩm phái sinh được gọi là "quả cầu tuyết" (snowball) đã bị ảnh hưởng đặc biệt nặng nề, làm suy yếu thêm niềm tin của thị trường.

"Quả cầu tuyết" là các công cụ phái sinh hứa hẹn đem lại các khoản thanh toán lãi suất lớn, miễn là các chỉ số chứng khoán cơ sở giao dịch trong một phạm vi nhất định. Một khi chỉ số vi phạm giới hạn dưới được thiết lập trước, nó sẽ kích hoạt cái gọi là "cú gõ" (knock) khiến những người nắm giữ cổ phiếu thua lỗ đáng kể.

Sự sụt giảm kéo dài của cổ phiếu hạng A tại Trung Quốc đã dẫn đến nhiều sản phẩm “quả cầu tuyết”, đặc biệt là những sản phẩm theo dõi Chỉ số CSI Smallcap 500 và Chỉ số CSI 1000, phá vỡ mức giới hạn, kích hoạt việc bán bắt buộc các hợp đồng tương lai.

Ảnh chụp màn hình cuộc trò chuyện trực tuyến của một nhà đầu tư “quả cầu tuyết” lan truyền trên mạng xã hội của Trung Quốc gần đây cho thấy nhà đầu tư này đã mua 8 triệu NDT (1,11 triệu USD) sản phẩm “quả cầu tuyết” theo dõi Chỉ số CSI 500. Sau khi chỉ số giảm hơn 25%, khoản đầu tư của nhà đầu tư này đã bị xóa sổ.

Vì các sản phẩm “quả cầu tuyết” được giao dịch trên thị trường không đươc kiểm soát không có dữ liệu công khai về quy mô sử dụng của chúng. China Futures Co. Ltd. và Cinda Securities ước tính giá trị của các sản phẩm “quả cầu tuyết” theo dõi Chỉ số CSI 500 và Chỉ số CSI 1000 ở mức 200 tỷ NDT, trong khi Sinolink Securities ước tính thị trường đạt hơn 327 tỷ NDT...

Nhưng một số nhà phân tích nói rằng đợt bán tháo do tình trạng “quả cầu tuyết” kích hoạt là không đủ để di chuyển toàn bộ thị trường.

"Sự tập trung của các ‘quả cầu tuyết’ nhiều nhất chỉ là một trong những lý do cho sự sụt giảm thị trường gần đây và là một lý do dễ dàng nhìn thấy trên bề mặt, nhưng nó không thể đóng vai trò quyết định về số lượng", một nhà quản lý quỹ đại chúng ở Thượng Hải hôm 24/1 cho biết.

Nhiều người bỏ qua rằng các nguyên tắc cơ bản của cổ phiếu hạng A kể từ năm ngoái không tốt lắm và một số lượng lớn các công ty niêm yết đã công bố kết quả tài chính tồi tệ hơn dự kiến.

"Vấn đề không chỉ là thị trường chứng khoán", một người thân cận với các nhà quản lý nói, “nguyên nhân sâu xa là kinh tế vĩ mô và môi trường bên ngoài". Người này trích dẫn sự phục hồi kinh tế yếu, thị trường bất động sản chậm chạp và sự "tách rời" giữa Trung Quốc và Mỹ.

Mặc dù Trung Quốc đã nỗ lực để đạt tốc độ tăng trưởng 5,2% GDP trong năm 2023, nhưng nhiều thách thức ở cấp độ kinh tế vi mô vẫn còn và nhiều công ty niêm yết đang chịu áp lực tài chính, chuyên gia Hu của Primavera Capital nói.

Theo một nhà đầu tư dày dạn trên thị trường chứng khoán, "mua cổ phiếu là mua tương lai. Làm thế nào bạn có thể kỳ vọng thị trường chứng khoán sẽ tăng khi các công ty niêm yết thường có thu nhập kém và không tăng trưởng doanh thu?"

Trong quý III/2023, 5.279 công ty niêm yết của Trung Quốc đã báo cáo tổng doanh thu 53.270 tỷ NDT, chỉ tăng 2,22% so với cùng kỳ năm 2022. Trong số đó, 1.041 công ty báo lỗ ròng trong ba quý đầu tiên và gần một nửa trong số đó đã công bố lợi nhuận giảm từ 13,3% đến 37,5%, theo báo cáo tài chính của các công ty.

Kể từ tháng 8/2023 đến ngày 24/1, các chủ sở hữu nước ngoài đã bán ròng 213,8 tỷ NDT cổ phiếu hạng A tính, theo dữ liệu từ Wind Information Co. Ltd.

Có nên đình chỉ các đợt IPO?

Một số chuyên gia nói rằng các nhà quản lý Trung Quốc nên đình chỉ IPO một lần nữa, như họ đã làm trong nỗ lực quản lý thị trường chứng khoán trước đây. Trung Quốc đã đình chỉ IPO trong năm 2013 và trong khoảng 5 tháng của năm 2015.

Kể từ khi giá cổ phiếu giảm mạnh vào tháng 8/2023, Ủy ban Điều tiết Chứng khoán Trung Quốc (CSRC) đã dần làm chậm tốc độ IPO. Khi đó, nhiều nhà đầu tư kỳ vọng thời gian thắt chặt sẽ kéo dài hơn so với đợt đình chỉ trước đó. Có suy đoán rằng cơ quan quản lý sẽ áp dụng phanh hãm trong ít nhất một năm bằng cách thắt chặt ngưỡng niêm yết.

Mặc dù vậy, tại một cuộc họp báo vào tháng 9/2023, CSRC đã trả lời các câu hỏi của phóng viên về vấn đề này một cách thận trọng, nói rằng suy đoán như vậy là không đầy đủ hoặc không chính xác.

Năm 2023, sàn giao dịch chứng khoán Thượng Hải và Thâm Quyến đã thông qua 245 đợt IPO, ít hơn 38% so với năm trước đó. Trong bối cảnh nỗ lực tạm thời làm chậm IPO để đối phó với biến động thị trường, chỉ có 32 danh sách mới được xem xét từ tháng 9-12/2023.

Ông Yan Bojin, người đứng đầu bộ phận giám sát chào bán công khai của CSRC, cho biết tại một cuộc họp báo ngày 12/1 rằng: "CSRC và các sàn giao dịch chứng khoán sẽ tiếp tục duy trì các tiêu chuẩn IPO nghiêm ngặt, nâng cao chất lượng của các công ty niêm yết ngay từ đầu và thực hiện các điều chỉnh nghịch chu kỳ".

Chuyên gia Hong Hao, nhà kinh tế trưởng tại Grow Investment Group, tin rằng việc đình chỉ IPO có thể tạm thời làm giảm vốn mà IPO chuyển hướng khỏi các cổ phiếu hiện có, nhưng nó sẽ không điều chỉnh  được sự suy giảm của thị trường.

Dữ liệu lịch sử cũng cho thấy việc đình chỉ IPO sẽ không giải cứu thị trường, mà tạo ra tồn đọng các dịch vụ ban đầu tràn ngập thị trường sau này. Trong lần sụt giảm thị trường gần đây nhất vào năm 2015, CSRC đã đình chỉ IPO từ tháng 7-11 năm đó, trong đó chỉ số tổng hợp của Sàn giao dịch chứng khoán Thượng Hải vẫn giảm 3%.

Từ năm 1994 đến năm 2015, CSRC đã đình chỉ hoặc thắt chặt phê duyệt IPO chín lần, với thời gian từ ba tháng đến 15 tháng, theo dữ liệu từ Topsperity Securities. Trong chín lần đình chỉ, chỉ số tổng hợp của Sàn giao dịch chứng khoán Thượng Hải đã giảm năm lần và tăng bốn lần, cho thấy việc đình chỉ IPO không liên quan đến các động thái thị trường tiếp theo.

"Thay vì kêu gọi hủy IPO, tốt hơn hết là nên suy nghĩ về lý do tại sao vẫn còn một số lượng lớn các vấn đề mới khi thị trường chứng khoán đã bị đình trệ trong nhiều năm", một cựu nhà phân tích tại ArrowGrass, quỹ phòng hộ của Deutsche Bank, cho biết.

Trong khi IPO và tài trợ cổ phiếu hạng A giảm trong năm 2003, Sàn giao dịch chứng khoán Thượng Hải và Thâm Quyến vẫn lần lượt xếp hạng thứ nhất và thứ hai trên thế giới về huy động vốn, theo báo cáo của PwC.

Theo một giám đốc điều hành tại một công ty môi giới nhỏ, Trung Quốc chưa bao giờ thiết lập một cơ chế giá hiệu quả cho IPO. Bất kể công ty nào sắp niêm yết, các nhà đầu tư bán lẻ đổ xô mua cổ phiếu mới của họ.

Ông phân tích các nhà quản lý nên cố gắng duy trì một tốc độ nhất định cho IPO vì việc đình chỉ có thể làm tăng nhu cầu mua vỏ bọc và thúc đẩy đầu cơ đối với các cổ phiếu vốn hóa nhỏ và rác, điều này sẽ gây ra sự hỗn loạn hơn nữa trong giá cổ phiếu A.

Bất chấp những thách thức kinh tế vĩ mô và vi mô hiện tại và sự dao động niềm tin của nhà đầu tư, nhiều nhà kinh tế đã chỉ ra rằng các nguyên tắc cơ bản của nền kinh tế Trung Quốc đã không đảo ngược.

Theo họ, để ổn định thị trường chứng khoán, chìa khóa là xây dựng các chính sách phù hợp và thúc đẩy cải cách cơ cấu cần thiết để giúp đưa nền kinh tế trở lại đúng hướng với tốc độ tăng trưởng tiềm năng.