Thật là trùng hợp tháng 9 năm 2021, hội nghị tổng kết ngành mía đường VN niên vụ 2020-2021 do hiệp hội mía đường tổ chức cũng nêu vấn đề này ở chuỗi giá trị trồng mía và sản xuất đường. Cụ thể khi đề cập tới các nhiệm vụ cấp bách trong năm tới niên vụ 2021-2022.

Hiệp hội đã chọn nhiệm vụ số 1 phải làm đó là:”Củng cố chuỗi liên kết giữa người nông dân trồng mía và nhà máy đường, phải cùng nhau thiết lập được 1 hệ thống chia sẻ tỉ lệ lợi nhuận từ việc sản xuất 1 tấn đường theo 1 mức cố định, dự kiến là (70:30 hay 65:35) tỷ lệ phân chia lợi nhuận phần trăm này trong đó người trồng mía hưởng từ 65-70% nhằm đảm bảo vị thế bình đẳng hợp lý giữa nông dân và nhà máy đường trong mối liên kết.

Chính vì chưa giải quyết thỏa đáng được việc phân phối lợi nhuận giữa nông dân và nhà máy một cách hợp lý như dự kiến ở trên của hiệp hội mía đường, nên thua thiệt chủ yếu về phía nông dân. Cho nên trên thị trường luôn diễn ra những hiện tượng tranh mua tranh bán mía để sản xuất đường. Giá mía thấp, không đủ chi phí sản xuất làm cho thiếu hụt nguyên liệu cho nhà máy do nông dân bỏ ruộng trồng sang loại cây khác có lợi nhuận hơn.

Việc thâm canh tăng năng suất và chất lượng mía ít được quan tâm. Ngoài ra còn có nguyên nhân nữa do đường nhập lậu, đường được trợ giá ở 1 số nước thâm nhập vào thị trường VN, gây mất ổn định cho sản xuất mía đường ở thị trường nội địa. Trong tổng số 41 nhà máy đường chỉ còn 24 nhà máy còn hoạt động, 14 nhà máy đã tạm ngừng hoặc không hoạt động nữa. Hiệp hội mía đường cho đến nay đã nhận ra 1 trong những nguyên nhân quan trọng làm thiệt hại nặng nề ngành mía đường VN đó là

vấn đề phân phối lợi ích giữa nông dân và nhà máy đường. Khác với VN, ở Thái Lan họ đã sớm nhận ra vấn đề này cách đây hàng chục năm, và đã thực hiện tỷ lệ phân chia 70:30 trong ngành mía đường mà 70% lợi nhuận sản phẩm thuộc về nông dân, còn lại 30% thuộc nhà máy.

Chính vì vậy nông dân Thái Lan hăng hái sản xuất 1 cách hiệu quả, phục vụ cho các nhà máy hoạt động 1 cách đều đặn cung cấp đường cho tiêu dùng nội địa và xuất khẩu, người tiêu dùng mua đường ăn với giá cả hợp lý trên thị trường nội địa. Trở lại tình hình ở VN, mặc dù chúng ta nhận biệt chậm, song muộn còn hơn không, chúng ta tin rằng khi lợi ích của người sản xuất được phân phối 1 cách hợp lý, công bằng sẽ là 1 động lực cho sự phát triển, sản xuất và phân phối lưu thông.

Từ cây mía và hạt đường ở VN, chúng ta hãy suy rộng ra với các sản phẩm lương thực thực phẩm thiết yếu do nông dân làm ra như: rau củ quả, gia cầm và trứng gia cầm, thịt lợn, gạo các loại, ... thì việc phân phối lợi nhuận của các chuỗi sản xuất chế biến phân phối những mặt hàng trên đều ở 1 tình trạng tương tự như mặt hàng đường đó là người sản xuất khi bán ra giá cả rất thấp, thậm chí ko có lãi, do bị ép cấp, ép giá ở khâu trung gian và ở 1 số hệ thống bán lẻ có thế mạnh và có dáng dấp thống lĩnh thị trường mua và bán hàng hóa nông sản thực phẩm.

Từ đó dẫn tới hàng hóa bị giá lên cao một cách vô lý từ 2-3 lần, người tiêu dùng bị thiệt thòi khi mua hàng trên thị trường. Câu chuyện này đã kéo dài nhiều năm nay mà ko được giải quyêt 1 cách cơ bản. Chính vì vậy chúng ta không chỉ xác lập phương thức phân phối lợi nhuận ở mặt hàng đường mà phải nhân rộng ra các mặt hàng thiết yếu khác.

Việc hiệp hội mía đường bàn biện pháp phân chia lợi nhuận trong ngành, cũng như việc thiết lập lại lợi nhuận cho hợp lỹ trong chuỗi sản xuất phân phối ở các mặt hàng thiết yếu khác vừa là kinh nhiệm của nước đi trước, đồng thời cũng là định hướng của thủ tướng chính phủ đó là: "“Lợi nhuận hài hòa, rủi ro chia sẻ". Một định hướng mở đường cho phép chúng ta thực hiện, một định hướng rất hợp lý, nhân văn và quan trọng, đồng thời nó cũng thức tỉnh những nhận thức sai lệch sai lệch và lạc lõng về sự “không thể chia sẻ, không thể làm trọng tài để khắc phục những bất hợp lý trong phân phối lợi nhuận của chuỗi sản xuất phân phối của 1 vị lãnh đạo bộ công thương trong 1 cuộc hội thảo về liên kết tiêu thụ hàng hóa nông sản gần đây.

Chúng ta tin tưởng rằng những việc làm đúng đắn và trách nhiệm thuận theo quy luật của cuộc sống và đạo đức trong kinh doanh, giao dịch mua bán sẽ tạo ra động lực mạnh mẽ cho sự phát triển sản xuất và phục vụ tiêu dùng góp phần đẩy nhanh nhiệm vụ phát triển kinh tế xã hội ở nước ta hiện nay và mãi mãi về sau.

Chuyên gia Vũ Vinh Phú