Trong bối cảnh Việt Nam chủ động hội nhập sâu rộng về kinh tế với việc gia nhập WTO và 15 Hiệp định Thương mại tự do (FTA), trong đó bao gồm các hiệp định thương mại tự do thế hệ mới như Hiệp định đối tác toàn diện và tiến bộ Thái Bình Dương (CPTPP) và gần đây nhất là Hiệp định thương mại tự do Việt Nam-EU (EVFTA), việc thực hiện các cam kết thương mại góp phần thúc đẩy nền kinh tế nước ta nhưng đồng thời tạo ra thách thức cho các ngành xuất khẩu của Việt Nam khi tuân thủ các quy định của WTO cũng như nội luật của quốc gia nhập khẩu.

Do đó, việc hiểu rõ các quy định về thương mại của quốc gia xuất khẩu, đặc biệt là các quy định về phòng vệ thương mại (PVTM) được áp dụng ở mỗi quốc gia đang ngày càng trở nên quan trọng, nhằm giúp các doanh nghiệp Việt Nam ứng phó nhanh với các vụ kiện tranh chấp thương mại ở nước ngoài, bảo vệ lợi ích hợp pháp của các nhà xuất khẩu của Việt Nam trước sự bảo hộ ngành sản xuất trong nước hoặc trong các vụ kiện giải quyết tranh chấp tại WTO.

Thời gian qua, các quốc gia tăng cường áp dụng các biện pháp PVTM. Tính đến tháng 5 năm 2020, Bộ Công Thương đã xử lý 174 vụ việc PVTM do nước ngoài áp dụng với hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam bao gồm 98 vụ việc điều tra chống bán phá giá (AD), 19 vụ việc điều tra chống trợ cấp (CVD), 23 vụ việc điều tra chống lẩn tránh (AC) và 34 vụ việc tự vệ (SG). Chỉ riêng năm tháng đầu năm 2020, Bộ Công Thương đang xử lý 10 vụ việc PVTM do nước ngoài khởi xướng điều tra với hàng hóa Việt Nam, đồng thời tiếp nhận xử lý 3 vụ việc có nguy cơ khởi xướng điều tra trong thời gian tới. Các quốc gia điều tra áp dụng các biện pháp PVTM với hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam nhiều nhất bao gồm Hoa Kỳ với tổng số 34 vụ việc, Ấn Độ với 26 vụ việc, Thổ Nhĩ Kỳ với 21 vụ việc, Canada và Australia với lần lượt 15 và 11 vụ việc.

Là cơ quan đại diện cho Chính phủ xử lý các vụ việc liên quan đến PVTM, Bộ Công Thương đã chủ động thực hiện các biện pháp nhằm bảo hộ lợi ích hợp pháp của doanh nghiệp Việt Nam khi xuất khẩu tại nước ngoài như: Phối hợp với các bộ/ngành liên quan và các địa phương cung cấp thông tin chính thức để trả lời cơ quan điều tra nước ngoài theo yêu cầu; Đề nghị cơ quan điều tra nước ngoài tạo điều kiện thuận lợi cho các doanh nghiệp Việt Nam có thể tham gia vụ việc nhằm bảo vệ quyền lợi của mình; Theo dõi, giám sát quá trình điều tra để kịp thời có ý kiến khi cơ quan điều tra nước ngoài có dấu hiệu vi phạm quy định của WTO; Khiếu nại biện pháp của nước ngoài tới Cơ quan giải quyết tranh chấp của WTO nếu có dấu hiệu vi phạm các quy định của WTO rõ ràng.

Nhờ sự phối hợp chặt chẽ giữa Bộ Công Thương và các cơ quan Chính phủ liên quan, cũng như với các hiệp hội và doanh nghiệp, Việt Nam đã thu được những kết quả tích cực trong quá trình kháng kiện với thành công 65/151 vụ việc, chiếm tỉ lệ 43%. Đối với các vụ việc về điều tra chống trợ cấp, Việt Nam đã xử lý thành công các cáo buộc liên quan tới chính sách ưu đãi của Chính phủ, dẫn đến việc trong nhiều vụ việc, cơ quan điều tra kết luận thuế suất chống trợ cấp ở mức trợ cấp không đáng kể. Trong 14 vụ việc điều tra chống trợ cấp đã kết thúc, có 06 vụ việc chấm dứt điều tra và không áp dụng biện pháp chống trợ cấp, chiếm tỉ lệ 43%.

Đối với các vụ việc giải quyết tranh chấp tại WTO, Bộ Công Thương đã phối hợp chặt chẽ với các Bộ, ngành liên quan để tiến hành tham, đàm phán, thỏa thuận song phương, tranh thủ tìm kiếm sự ủng hộ của các nước thành viên khác của WTO, phối hợp với luật sư nghiên cứu các thủ tục pháp lý thực hiện công tác khiếu kiện nước ngoài theo cơ chế giải quyết tranh chấp tại WTO. Chính vì vậy, trong năm vụ Việt Nam tiến hành khiếu nại tại Cơ quan giải quyết tranh chấp của WTO, có ba vụ đã kết thúc với kết quả tích cực. Hai vụ việc còn lại vẫn đang trong giai đoạn xét xử tại WTO.

Bên cạnh các vụ việc điều tra mới khởi xướng, Bộ Công Thương luôn theo dõi, hỗ trợ doanh nghiệp xử lý các vụ việc rà soát biện pháp với mục tiêu giảm thiểu tác động tiêu cực tới doanh nghiệp xuất khẩu của Việt Nam. Điển hình là các vụ việc điều tra rà soát thuế chống bán phá giá với sản phẩm tôm, cá tra do Hoa Kỳ điều tra, áp dụng từ những năm 2002. Tính đến hết năm 2019, sản phẩm tôm đã trải qua 14 lần rà soát, sản phẩm cá tra đã trải qua 15 lần rà soát. Trong mỗi lần rà soát, doanh nghiệp và chính phủ đều phải đầu tư nguồn lực để xử lý vụ việc. Tuy nhiên, với tinh thần hỗ trợ cao nhất cho doanh nghiệp xuất khẩu để bảo vệ quyền và lợi ích chính đáng trong thương mại quốc tế, Bộ Công Thương luôn đồng hành và có những phương án xử lý kịp thời nhằm tháo gỡ khó khăn doanh nghiệp. Chính vì vậy, mặc dù vẫn bị Hoa Kỳ áp thuế chống bán phá giá nhưng sản phẩm tôm, cá tra của Việt Nam vẫn đạt được kim ngạch xuất khẩu lớn, giữ ổn định thị trường trong suốt những năm qua.

Thời gian tới, Bộ Công Thương tiếp tục phối các Bộ ngành và hiệp hội liên quan để thực hiện nhiệm vụ kháng kiện, tiến hành trao đổi song phương với các cơ quan cùng cấp tại các nước nhập khẩu, yêu cầu các quốc gia tuân thủ quy định của WTO cũng như các điều khoản ký kết trong các Hiệp định FTA khi áp dụng các biện pháp PVTM để góp phần hỗ trợ cho doanh nghiệp Việt Nam khi ứng phó kịp thời với các vụ kiện ở nước ngoài, bảo vệ quyền và lợi ích chính đáng cho doanh nghiệp trong nước.