Sáng 28/9, tại Hà Nội, Liên minh Minh bạch Ngân sách (BTAP) chủ trì cùng Trung tâm Nghiên cứu Kinh tế và Chiến lược Việt Nam (VESS) và Trung tâm Phát triển và Hội nhập (CDI) tổ chức Lễ công bố chỉ số công khai ngân sách Tỉnh (POBI) 2021.

Kết quả khảo sát POBI 2021 cho thấy điểm chỉ số trung bình về công khai ngân sách tỉnh  đạt 69,53 điểm trên tổng số 100 điểm quy đổi xếp hạng. So với kết quả năm 2020, điểm trung bình chỉ số POBI 2021 chỉ tăng thêm 0,44 điểm. Năm 2021, có 31 tỉnh công khai "đầy đủ" tài liệu và thông tin về ngân sách nhà nước, tăng 4 tỉnh so với năm 2020. Số tỉnh công khai "tương đối đầy đủ" là 24 tỉnh. Số tỉnh công khai "chưa đầy đủ" là 6 tỉnh và công khai "ít" là 2 tỉnh.

Trong xếp hạng công khai ngân sách POBI 2021, Bà Rịa-Vũng Tàu là tỉnh đứng đầu bảng xếp hạng, đạt 98,59 điểm. Khánh Hòa xếp thứ hai với 92,69 điểm và Lai Châu xếp thứ ba với 91,99 điểm. Trong khi Bà Rịa-Vũng Tàu và Lai Châu vẫn thuộc nhóm các tỉnh công khai "đầy đủ" và có thứ hạng cao năm 2020 thì Khánh Hòa có sự tiến bộ vượt bậc khi từ nhóm công khai "tương đối" năm 2020 đã sang nhóm công khai "đầy đủ" và xếp thứ hai trên bảng xếp hạng 63 tỉnh/thành phố.

Tương tự như kết quả POBI 2020, năm 2021, Bình Phước vẫn là tỉnh xếp cuối bảng xếp hạng với 5,15 điểm. Hà Tĩnh là tỉnh còn lại thuộc nhóm công khai "ít" thông tin năm 2021, chỉ với 9,14 điểm.

Quảng Bình, Khánh Hòa, Quảng Ninh là ba tỉnh có sự tiến bộ vượt bậc trong kết quả xếp hạng POBI 2021 so với năm 2020. Cụ thể, Quảng Bình đã tăng 45 bậc, Khánh Hòa tăng 42 bậc và Quảng Ninh tăng 39 bậc trên bảng xếp hạng POBI 2021. Trong khi đó, Ninh Bình, Tây Ninh và Lâm Đồng lại là ba tỉnh có sự sụt giảm đáng kể về thứ bậc trên bảng xếp hạng. Trong đó, Ninh Bình giảm 38 bậc, Tây Ninh giảm 35 bậc và Lâm Đồng giảm 23 bậc so với năm 2020…

Tại buổi công bố, PGS.TS. Nguyễn Đức Thành (VESS), đại diện nhóm Nghiên cứu đã đưa đánh giá khái quát: “Qua cuộc khảo sát năm nay (2022), có thể thấy việc tuân thủ công khai ngân sách tỉnh nhìn chung tiếp tục được cải thiện. Có 31 tỉnh đạt mức độ công khai “đầy đủ”, so với 27 tỉnh vào năm trước, và 0 tỉnh nào vào năm khảo sát đầu tiên (2018). Đây là một bước tiến đáng khích lệ từ khi Chỉ số POBI ra đời. Quan sát cho thấy những tỉnh nào đã thực hành công khai ngân sách tốt thường tiếp tục thực hành điều này một cách tích cực (Vũng Tàu, Vĩnh Long, Đà Nẵng, Cao Bằng, Lai Châu), trong khi đó, có những tỉnh còn thiếu ý thức tuân thủ Luật Ngân sách 2015, như Hà Tĩnh và Bình Phước (liên tục trong nhóm thấp nhất)".

"Có những tỉnh lúc đầu chưa tuân thủ tốt, nhưng đã cải thiện mạnh mẽ và giữ ổn định vị trí cao, như Hòa Bình và Lạng Sơn. Đặc biệt, so với năm trước, những tỉnh có sự cải thiện tốt nhất bao gồm: Quảng Bình, Khánh Hòa, Quảng Ninh. Chúng tôi hy vọng các tỉnh sẽ ngày càng nghiêm túc trong việc thực hành công khai minh bạch theo đúng tinh thần pháp luật”, ông Thành nói thêm.

Trong khi đó, ông Nguyễn Quang Thương, Giám đốc điều hành Trung tâm Phát triển và Hội nhập, tổ chức điều phối BTAP chia sẻ: “Khảo sát POBI 2021 cho thấy có 5 tỉnh đạt 91 điểm trở lên, trong đó tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu đứng đầu xếp hạng minh bạch ngân sách POBI 2021 với số điểm 98,59/100. Điều này cho thấy, việc công khai ngân sách theo như Luật NSNN 2015 hoàn toàn có thể thực hiện được. Các tỉnh còn công khai "chưa đầy đủ" hoặc công khai "ít" cần thực hiện công khai thông tin về ngân sách một cách đầy đủ và có chế tài xử lý đối với các cơ quan, cá nhân chưa hoàn thành trách nhiệm trong về công khai ngân sách”.

Trong khi đó, PGS.TS. Vũ Sỹ Cường, Chuyên gia tài chính công từ Học viện tài chính nhận định rằng kết quả khảo sát POBI 2021 cho thấy gần như không có sự cải thiện đáng kể về điểm bình quân so với POBI 2020. Cụ thể, điểm bình quân POBI 2021 là 69,53 điểm, chỉ tăng 0,44 điểm so với năm 2020. Một điểm thay đổi tích cực của POBI 2021 đó là tỷ lệ các tỉnh công bố "đầy đủ" thông tin đã tăng lên so với các năm trước đây, nhưng vẫn chỉ đạt xấp xỉ 50% số tỉnh.

Dựa trên kết quả xếp hạng POBI 2021, nhóm nghiên cứu đưa ra một số kết luận và khuyến nghị chính sách cụ thể như sau:

Về tính sẵn có, kết quả POBI 2021 không có sự cải thiện đáng kể trong việc công khai các tài liệu ngân sách so với năm 2020. Thậm chí mức độ sẵn có của một số tài liệu còn có xu hướng giảm. Do đó, các tỉnh cần khắc phục và công khai ngay các tài liệu bắt buộc phải công bố theo đúng quy định của Luật Ngân sách năm 2015 và Luật Tiếp cận Thông tin năm 2016.

Về tính kịp thời, mặc dù đã có sự cải thiện về tính kịp thời trong việc công khai các tài liệu so với khảo sát năm 2020 nhưng vẫn có một số tài liệu giảm về số lượng tỉnh công bố đúng hạn. Đặc biệt là dự thảo dự toán ngân sách năm 2022 trình HĐND tỉnh, giảm tới 8 tỉnh so với năm 2020 trong khi đây lại là tài liệu rất quan trọng, chiếm trọng số tương đối cao trong kết quả tính điểm và xếp hạng POBI của tỉnh. Do đó nhóm nghiên cứu đề nghị các tỉnh đã làm tốt cần làm tốt hơn nữa, các tỉnh chưa làm tốt cần thực hiện đúng và đầy đủ việc công khai kịp thời các thông tin ngân sách. Tránh tình trạng đi thụt lùi đối với một số tài liệu như kết quả khảo sát trong POBI 2021.

Về tính đầy đủ, POBI 2021 đã là năm thứ năm liên tiếp thực hiện việc chấm điểm công khai theo hướng dẫn của Thông tư 343, kết quả chỉ còn hai tỉnh công khai không theo mẫu đó là Thừa Thiện Huế và Phú Thọ. Mặc dù có sự cải thiện so với năm 2020, nhưng tài liệu dự thảo dự toán và dự toán đã được quyết định vẫn có số lượng các tỉnh công bố đầy đủ tương đối thấp, lần lượt là 31 và 38 tỉnh. Tài liệu dự thảo dự toán là tài liệu rất quan trọng vì nó được đưa ra để lấy ý kiến góp ý không chỉ của các chuyên gia mà của cả người dân trong việc xây dựng dự toán ngân sách hàng năm của địa phương. Do đó, các tỉnh cần ý thức được tầm quan trọng của tài liệu này và cần phải được công khai đầy đủ nội dung và các biểu mẫu theo quy định của Luật ngân sách 2015 và Thông tư 343/2016/TT- BTC.

Một tồn tại khác là vấn đề công khai dự toán, chấp hành và quyết toán các khoản chi đầu tư theo từng lĩnh vực như chi thường xuyên hầu như chưa được cải thiện. Điều này phản ánh thực tế công tác quản lý chi đầu tư còn nhiều hạn chế và giải thích phần nào việc giải ngân chi đầu tư không đúng kế hoạch của nhiều địa phương.

Về tính thuận tiện, tính thuận tiện của các tài liệu được công khai trong khảo sát POBI 2021 tiếp tục có sự cải thiện so với năm 2020. Hầu hết các tài liệu đều được công bố dưới dạng file word hoặc excel dễ dàng trong việc sử dụng. Riêng chỉ có danh mục dự án đầu tư công của tỉnh năm 2022 vẫn có tới 19 tỉnh công khai dưới dạng file ảnh hoặc PDF dạng scan gây khó khăn trong việc chuyển đổi. Vấn đề này cần được khắc phục kịp thời và rút kinh nghiệm trong thời gian sắp tới.

Về tính tin cậy, kết quả chấm POBI 2021 cho thấy đã có sự cải thiện trong việc phân bổ ngân sách cho lĩnh vực GDĐT (tăng nhanh hơn hoặc giảm ít hơn so với chi thường xuyên). Tuy nhiên lĩnh vực y tế và dân số lại có sự thụt lùi so với năm 2020 (tăng ít hơn hoặc giảm mạnh hơn so với chi thường xuyên). Thời điểm lập dự toán cho ngân sách năm 2022 vẫn là lúc mà dịch Covid-19 diễn biến phức tạp, việc dành nguồn lực chi tiêu cho y tế là vô cùng quan trọng. Kết quả này cho thấy các địa phương vẫn có tâm lý chủ quan, chưa có sự chuẩn bị kĩ càng về mặt nguồn lực để có thể ứng phó với dịch bệnh.

Kết quả khảo sát POBI 2021 cho thấy việc lập dự toán ngân sách của các tỉnh năm 2020 chưa đảm bảo tin cậy cho quá trình thực hiện thực tế. Đặc biệt là đối với dự toán thu ngân sách, chỉ có 1 tỉnh có mức chênh lệch giữa số dự toán và số quyết toán dưới 5% trong khi có tới 53 tỉnh có mức chêch lệch trên 15% (tăng 18 tỉnh so với POBI 2020). Trong khi đó, việc lập dự toán chi thường xuyên có mức tin cậy cao nhất khi có 34 tỉnh (53.97%) có chênh lệch giữa quyết toán và dự toán dưới 5%. Do đó, việc lên kế hoạch lập dự toán cần được tính toán và xem xét một cách kĩ lưỡng và cẩn trọng để đảm bảo mức chênh lệch giữa số dự toán và số quyết toán không nhiều hơn quá 5%.

Về tính liên tục, đây là năm thứ hai nhóm nghiên cứu thực hiện khảo sát về tính liên tục của các tài liệu được công khai. Kết quả được đánh giá khá tích cực so với năm 2020. Việc duy trì công khai các tài liệu ngân sách của các năm trước đó là rất cần thiết, không những phục vụ cho việc tìm kiếm thông tin mà còn sử dụng cho việc kiểm chứng về tính tin cậy của các thông tin ngân sách. Do đó, sẽ là cần thiết để các tỉnh duy trì việc công khai liên tục tài liệu ngân sách qua các năm, tối thiểu là trong vòng ba năm gần nhất.

Về sự tham gia, sự tham gia của người dân đóng vai trò rất quan trọng trong tiến trình ngân sách. Nhìn chung các tỉnh vẫn "ít" tạo điều kiện để người dân tham gia vào quy trình ngân sách. Số điểm quy đổi trung bình của 63 tỉnh thành phố là 41,8 điểm, tăng 2,55 điểm so với năm 2020 và 3,78 điểm so với năm 2019. Như vậy có thể thấy sự cải thiện về điểm số của trụ cột sự tham gia trong thời gian qua là rất hạn chế. Do đó các tỉnh cần chủ động hơn trong việc tiếp nhận và phản hồi các câu hỏi, thắc mắc của người dân. Đặc biệt, các tỉnh cần có sự rà soát lại việc cung cấp địa chỉ email liên hệ, cập nhật thư mục hỏi đáp để người dân có thể dễ dàng tham gia đóng góp ý kiến.

Về giám sát và trách nhiệm giải trình,  POBI 2021 là năm đầu tiên nhóm nghiên cứu tiến hành tách và chấm điểm trụ cột liên quan đến trách nhiệm giám sát và giải trình của HĐND các tỉnh. Kết quả cho thấy điểm số trung bình của trụ cột này là 48,2 điểm, ở mức trung bình. Do đó, cần cải thiện rất nhiều trong thời gian sắp tới về trách nhiệm giám sát và giải trình của HĐND các tỉnh. Hội đồng nhân dân tỉnh cần tăng cường thực hiện nghĩa vụ và trách nhiệm của mình trong vai trò của cơ quan dân cử. Ngoài việc công khai các kế hoạch giám sát thì kết quả giám sát cũng cần được công khai đầy đủ và cụ thể. Đặc biệt như đã phân tích ở trên, các tỉnh cần có sự rà soát lại việc cung cấp địa chỉ email liên hệ, cập nhật thư mục hỏi đáp để người dân có thể tăng được hiệu quả của sự giám sát của người dân và tăng trách nhiệm giải trình với người dân.