Khi thị trường chủ lực chững lại

Theo báo cáo mới nhất từ Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thủy sản Việt Nam (VASEP), tổng xuất khẩu thủy sản trong 4 tháng đầu năm 2023 lùi 36% so với cùng kỳ về mức 2,6 tỷ USD. Tính riêng tháng 4, con số này đạt 810 triệu USD, giảm 28%.

Tính theo cơ cấu xuất khẩu, hai mặt hàng chủ lực của Việt Nam là tôm và cá tra lần lượt đạt 892 triệu USD và 598 triệu USD trong 4 tháng đầu năm, giảm lần lượt 44% và 46% so với cùng kỳ năm trước. Các sản phẩm khác như cá ngừ, bạch tuộc, nhuyễn thể có vỏ,… đều giảm ở mức hai con số.

Các số liệu này phần nào phản ánh cho nhu cầu đang chững lại tại các thị trường xuất khẩu chính của thủy sản Việt Nam như Mỹ, EU hay Trung Quốc.

Tại Mỹ, lạm phát và chi phí tăng cao khiến người dân ít chi tiêu hơn cho thực phẩm có giá trị cao. Trong khi đó, những dấu hiệu lạm phát cao đã dự báo cho những khó khăn sẽ còn trước mắt. Lũy kế trong 4 tháng đầu 2023, xuất khẩu thủy sản sang Mỹ ước 418 triệu USD, giảm trên 57% so với cùng kỳ. Mỹ là thị trường tiêu thụ tôm hàng đầu của Việt Nam.

Từ cuối năm 2022, các doanh nghiệp kỳ vọng rằng việc Trung Quốc (thị trường tiêu thụ cá tra hàng đầu của Việt Nam) mở cửa sẽ phần nào bù đắp lại sự thiếu đơn hàng tại các thị trường lớn. Tính đến hết tháng 4/2023, xuất khẩu thủy sản sang Trung Quốc ước đạt 435 triệu USD, giảm 37% so với cùng kỳ năm trước, thế nhưng đã tăng mạnh 56% so với tháng 3. Tín hiệu này cho thấy có thể Trung Quốc sẽ là "điểm sáng" trong bức tranh xuất khẩu thuỷ sản trong quý II năm nay. 

Doanh thu quý I giảm tốc so với mức nền cao của năm 2022

Theo thống kê của người viết, có tới 10/12 doanh nghiệp thuỷ sản niêm yết báo doanh thu đi lùi trong quý I/2023. Tổng doanh thu hợp nhất của 12 doanh nghiệp giảm gần 30% so với cùng kỳ năm trước, xuống còn 9.415 tỷ đồng.

Tại VHC, từng ghi nhận doanh thu tăng vọt 46% trong năm 2022, bước sang những tháng đầu năm 2023, tốc độ tăng trưởng đã phần nào chững lại. Quý I, doanh nghiệp ghi nhận 2.222 tỷ đồng doanh thu, đi lùi 32% so với cùng kỳ do doanh thu của mặt hàng chủ lực cá tra cùng với tốc độ xuất khẩu sang thị trường chính là Mỹ đều giảm hai con số so với cùng kỳ.

Hai doanh nghiệp có tên tuổi khác trong ngành là IDI và ANV cũng sụt giảm doanh thu 5 - 6%. Cụ thể, IDI mang về 1.762 tỷ đồng; ANV mang về 1.155 tỷ đồng doanh thu thuần trong quý đầu năm.

Ở nhóm xuất khẩu tôm, doanh thu của “vua tôm” MPC chỉ còn một nửa so với cùng kỳ, ở mức 2.123 tỷ đồng. Tại FMC cũng giảm 24% xuống 1.008 tỷ đồng. Sản lượng tiêu thụ tôm của FMC trong quý I/2023 giảm 30%, xuống còn gần 3,4 triệu tấn.

Tuy nhiên, cũng phải nói thêm rằng, khi so sánh với mức nền cao của quý I/2022 - thời điểm các thị trường đồng loạt tăng đơn hàng để phục hồi sau đại dịch - thì quý I/2022, các doanh nghiệp khó có thể “vượt qua chính mình”. 

Về lợi nhuận, có tới 9/12 doanh nghiệp báo lãi giảm hoặc lỗ, chỉ có 3 doanh nghiệp báo lãi tăng. Biên lãi gộp phần lớn đều mỏng hơn so với cùng kỳ, phần tới do tác động của việc tăng chi phí, đặc biệt là lãi vay. 

Tại "nữ hoàng cá tra" VHC, lãi ròng giảm sâu tới 60% so với cùng kỳ, xuống còn 219 tỷ đồng. Bên cạnh nguyên nhân đến từ giảm mạnh doanh thu từ các thị trường chính, chi phí tài chính tăng gấp đôi cùng kỳ,... việc lỗ từ đầu tư chứng khoán cũng đã ảnh hưởng không nhỏ tới bức tranh tài chính doanh nghiệp. Cụ thể, tại ngày 31/3/2023, VHC đang đầu tư 178,8 tỷ đồng vào cổ phiếu, trích lập dự phòng toàn bộ danh mục với giá trị gần 84 tỷ đồng, tương ứng tạm lỗ 47% tổng danh mục. Theo đó, VHC đã đầu 77,4 tỷ đồng cổ phiếu NLG, trích lập dự phòng 32,5 tỷ đồng; đầu tư 57,3 tỷ đồng cổ phiếu DXS, trích lập dự phòng 38,9 tỷ đồng; đầu tư 32,8 tỷ đồng cổ phiếu KBC, trích lập dự phòng 7,7 tỷ đồng; và đầu tư 11,3 tỷ đồng các cổ phiếu khác, trích lập dự phòng 4,7 tỷ đồng.

Tại IDI, lợi nhuận sau thuế giảm tới 93%, xuống vỏn vẹn 14 tỷ đồng do doanh thu hoạt động tài chính giảm 48% xuống 28 tỷ đồng, trong khi đó chi phí tài chính lại tăng gần gấp đôi lên 94 tỷ đồng (gần 85 tỷ đồng chi phí lãi vay và 9 tỷ đồng lỗ tỷ giá). 

Trong nhóm ba doanh nghiệp lỗ, đáng chú ý nhất là MPC khi lỗ gần 100 tỷ đồng, con số thấp nhất theo quý kể từ năm 2015. Theo giải trình, doanh nghiệp cho biết ngoài ảnh hưởng từ doanh thu bán hàng giảm, kết quả kinh doanh của các công ty nuôi tôm thương phẩm Minh Phú Lộc An, Minh Phú Kiên Giang và Công ty Sản xuất Tôm giống Minh Phú Ninh Thuận không có hiệu quả khiến công ty mẹ bị ảnh hưởng. 

Bên cạnh đó, Minh Phú cũng có một danh mục đầu tư tài chính đa dạng. Tính đến cuối quý I, MPC nắm giữ 8,8 tỷ đồng danh mục cổ phiếu, không thay đổi so với đầu năm, nhưng đang phải trích lập 5,6 tỷ đồng cho khoản đầu tư này. Danh mục đầu tư dài hạn 83 tỷ đồng, chủ yếu là trái phiếu ngân hàng. 

Điểm sáng trong ngành thủy sản quý I đến từ FMC. Tuy doanh thu vẫn giảm 24%, nhưng nhờ chi phí hoạt động được tiết giảm (đặc biệt là chi phí bán hàng, giảm 66% xuống 24 tỷ đồng). Chưa kể, chi phí vận chuyển cũng giảm 70% xuống 17 tỷ đồng và FMC cũng không phát sinh chi phí thuế chống bán phá giá nên sau thuế, doanh nghiệp đã lãi 44 tỷ đồng, tăng 7%. 

Riêng tại ABT, doanh thu từ hoạt động tài chính (chủ yếu là lãi tiền gửi) tăng gần 3 lần, cùng với đó là hưởng lợi từ chi phí vận chuyển giảm là 2 nguyên nhân khiến lãi ròng tăng trưởng so với cùng kỳ. 

 Dự báo xuất khẩu thủy sản sẽ hồi phục dần từ quý III/2023

Theo dự báo của VASEP, xuất khẩu tôm trong thời gian tới sẽ hồi phục chậm do cạnh tranh với Ấn Độ, Ecuador và Indonesia. Trong khi đó, xuất khẩu cá tra khả quan hơn ở một số thị trường, việc Trung Quốc mở cửa trở lại sau dịch bệnh cũng là một cơ hội lớn.

VASEP cũng dự báo Trung Quốc sẽ trở thành thị trường nhập khẩu lớn nhất, nhưng áp lực cạnh tranh với các nước khác rất lớn. Còn các thị trường lớn như EU, Mỹ, Nhật Bản, Hàn Quốc khó bứt phá vì lạm phát khiến người tiêu dùng thắt chặt chi tiêu và giá nhập khẩu trung bình giảm so với năm trước. Đơn vị này dự báo xuất khẩu thủy sản Việt Nam sẽ hồi phục dần từ quý III/2023.

Tuy nhiên, doanh nghiệp thủy sản Việt Nam vẫn kỳ vọng rằng, xuất khẩu sang Trung Quốc sẽ sớm hồi phục vì dự đoán tiêu thụ thủy sản của Trung Quốc sẽ bùng nổ vào năm 2023, với 1,4 tỷ dân số được "giải phóng" khỏi các đợt phong tỏa do COVID-19 và quay trở lại chi tiêu cho việc ăn uống bên ngoài.

Bộ Công Thương kỳ vọng rằng, những dấu hiệu tích cực của thị trường xuất khẩu sẽ sớm trở lại vào nửa cuối năm, thời điểm cao điểm của các đơn hàng chủ lực thông thường. 

Trao đổi với báo chí, bà Nguyễn Thị Cẩm Trang, Phó Cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu, Bộ Công Thương, cho biết: "Kỳ vọng hoạt động xuất nhập khẩu sẽ có xu hướng phục hồi từ cuối quý II và tăng trở lại trong nửa cuối của năm 2023, vốn cũng là thời điểm mùa vụ xuất khẩu và theo chu kỳ cũng là thời điểm xuất khẩu có thể bật tăng. Đồng thời hướng đến các thị trường tiềm năng ở Trung Đông, Mỹ Latinh; sớm hoàn tất thủ tục phê chuẩn để ký kết, đưa vào thực hiện Hiệp định FTA với Israel. Bắt tay vào triển khai đàm phán FTA với UAE; thúc đẩy đàm phán FTA với các nước khối Mercosur để khai mở thị trường Mỹ La tinh. Điều này sẽ giảm thiểu rủi ro khi tập trung vào một thị trường xuất khẩu".