Giữa lúc các công ty phương Tây choáng váng trước sự tấn công ồ ạt của hàng hoá giá rẻ Trung Quốc, một sự việc tương tự cũng đang diễn ra ở nền kinh tế lớn thứ hai thế giới.

Tại đây, các nhà sản xuất đang gặp nhiều khó khăn khi Bắc Kinh thúc đẩy doanh nghiệp gia tăng công suất nhưng không tạo được nhu cầu mới.

Thử xem xét trường hợp của Jiangsu Lopal Tech, một công ty cung ứng lithium sắt photphat để sản xuất pin. Trong báo cáo tài chính thường niên mới nhất, công ty báo lỗ 169 triệu USD vào năm 2023, xoá sạch gần ba năm lợi nhuận.

Jiangsu cho biết tình trạng dư thừa công suất trên thị trường lithium sắt photphat Trung Quốc là một nguyên nhân khiến họ báo lỗ. Chưa kể, nhu cầu của các nhà sản xuất pin trong nước đi xuống là một nguyên nhân khác.

Doanh nghiệp trên nhiều lĩnh vực công nghiệp khác cũng gặp tình cảnh tương tự. Tình trạng dư thừa công suất và nhu cầu tiêu dùng yếu đang đẩy nhiều công ty Trung Quốc đến bờ vực phá sản, buộc họ phải hạ giá bán và làm giảm lợi nhuận.

Sau khi thị trường bất động sản suy sụp, Bắc Kinh đã đẩy mạnh đầu tư vào lĩnh vực sản xuất. Song, chính phủ lại không có nhiều bước đi để thúc đẩy tiêu dùng.

Để chống lại sự lao dốc của lĩnh vực bất động sản, Bắc Kinh sẽ đẩy nhanh sự phát triển của “các ngành công nghiệp mới nổi, đóng vai trò quan trọng với tương lai” như xe điện và điện mặt trời, một quan chức chính phủ cho hay vào tuần trước.

Dư thừa công suất đẩy giá cả đi xuống

Do tình trạng dư thừa công suất, giá sản xuất tại Trung Quốc đã rơi tự do trong gần hai năm qua, khiến nền kinh tế mấp mé bờ vực giảm phát và lợi nhuận doanh nghiệp bị bào mòn.

Theo phân tích của Wall Street Journal từ báo cáo tài chính của các công ty niêm yết, khoảng 25% doanh nghiệp niêm yết ở Trung Quốc đại lục hiện không có lãi, tăng so với tỷ lệ 7% một thập kỷ trước.

Longi Green Energy Technology, công ty sản xuất mô-đun năng lượng mặt trời, cảnh báo hồi đầu tháng 7 rằng họ dự kiến sẽ lỗ hơn 661 triệu USD trong nửa đầu năm nay do tình trạng dư cung trong lĩnh vực quang điện của Trung Quốc.

Áp lực không chỉ đè nặng lên các lĩnh vực công nghệ mới mà còn ảnh hưởng đến các nhà sản xuất máy móc, thiết bị điện tử và phần mềm.

Angang Steel thông báo với cổ đông rằng họ có thể lỗ khoảng 370 triệu USD trong 6 tháng đầu năm nay, gần gấp đôi mức lỗ cùng kỳ năm ngoái. Angang nhấn mạnh ngành thép nói chung đang chịu áp lực do giá giảm và nhu cầu yếu.

Để cải thiện doanh số, các công ty Trung Quốc đã đẩy mạnh xuất khẩu hàng hoá ra nước ngoài. Nhờ đó, vào tháng 6, kim ngạch xuất khẩu của nước này tăng 8,6% so với một năm trước.

Tuy nhiên, hoạt động xuất khẩu của Trung Quốc mạnh lên lại gây áp lực cho việc làm và các lĩnh vực công nghiệp ở những nước khác. Kết quả là, các rào cản thương mại chống lại Trung Quốc ngày càng gia tăng.

Xu hướng này cũng gợi nhớ đến “cú sốc Trung Quốc” cách đây một phần tư thế kỷ, khi Trung Quốc gia nhập hệ thống thương mại toàn cầu và ồ ạt đẩy đồ chơi, quần áo, đồ nội thất cùng nhiều sản phẩm ra thị trường nước ngoài.

Phản đối mua hàng dư thừa của Trung Quốc

Cựu Tổng thống Mỹ Donald Trump đã nêu ý tưởng đánh thuế 60% đối với toàn bộ hàng hoá nhập khẩu từ Trung Quốc, trong khi Liên minh châu Âu gần đây vừa thông báo tăng thuế quan lên xe điện Trung Quốc.

Ấn Độ, Brazil và Thổ Nhĩ Kỳ đang kiểm soát hàng hoá Trung Quốc bằng các hạn chế nhập khẩu và điều tra chống bán phá giá, theo Wall Street Journal.

Bắc Kinh cho rằng thế giới đang được hưởng lợi từ các sản phẩm giá rẻ của Trung Quốc. Họ chỉ trích chính phủ các nước vì lấy vấn đề dư thừa công suất để làm lý ban hành các hạn chế thương mại.

Theo nhiều nhà kinh tế, tình trạng dư thừa công suất là kết cục có thể dự đoán được của hệ thống kinh tế Trung Quốc. Bắc Kinh thường xuyên điều hướng dòng vốn thông qua các biện pháp trợ cấp, giảm thuế....

Cách làm đó khuyến khích doanh nghiệp đổ xô vào những lĩnh vực được chính phủ ưu ái, gia tăng sản lượng và cuối cùng dư thừa công suất.

Chẳng hạn, ngành ô tô của Trung Quốc đang rơi vào một cuộc chiến giá khốc liệt khi hơn 100 công ty sản xuất ra lượng xe điện gần gấp đôi con số mà khách hàng trong nước tiêu thụ mỗi năm.

So với đầu năm 2022, giá trị các khoản vay của doanh nghiệp bất động sản Trung Quốc nhìn chung đi ngang. Trong khi đó, các khoản vay cho cho nhiều lĩnh vực công nghiệp đã tăng hơn 60%.

Đối với Chủ tịch Tập Cận Bình, tình trạng dư thừa công suất phần nào có thể chấp nhận được để đổi lấy các lợi ích khác: thúc đẩy tăng trưởng ngắn hạn; tăng năng suất để bù đắp cho lực lượng lao động đang bị thu hẹp; đi đầu trong các ngành như năng lượng sạch, ô tô điện và điện toán đám mây; và giảm sự phụ thuộc vào công nghệ phương Tây.

Cái kết cho những công ty thua lỗ

Thực trạng dư thừa công suất ở Trung Quốc có thể sẽ dẫn đến cảnh vỡ nợ và mất khả năng thanh toán ở nhiều doanh nghiệp, tương tự như tại Mỹ.

Điểm khác biệt là ở Trung Quốc, chính phủ đóng vai trò chủ đạo trong việc quyết định công ty nào tồn tại và công ty nào phá sản.

Trước đây, khi doanh nghiệp trong các lĩnh vực phát triển mạnh như thép và năng lượng mặt trời báo lỗ lớn, Trung Quốc đã rút trợ cấp, ra lệnh cho họ cắt giảm công suất và sáp nhập nhiều công ty nhỏ vào những cái tên lớn hơn, có năng lực cạnh tranh cao hơn để chuyển lỗ thành lãi.

Song, nhiều lĩnh vực khác phải chật vật duy trì nhờ nguồn tín dụng từ những ngân hàng do nhà nước kiểm soát hoặc vốn từ các quỹ được chính phủ hậu thuẫn.

Hãng xe ô tô Zhido từng phá sản vào năm 2019. Năm nay, sau khi nhận được nguồn tài trợ từ chính quyền địa phương, Zhido thông báo sẽ tung ra một dòng xe mới và dự kiến sẽ giới thiệu nhiều mẫu xe khác trong tương lai.

Để tiếp tục cuộc chơi, các công ty Trung Quốc đang lùng sục khắp thế giới để tìm kiếm thị trường mới. Họ đầu tư vào công suất ở nước ngoài hoặc chấp nhận thua lỗ nhiều hơn để bán sản phẩm tới những nơi mà họ có nguy cơ bị đánh thuế.

Điều đó sẽ hạn chế khả năng đầu tư vào sản phẩm mới, khiến các doanh nghiệp này khó tăng lương hoặc tuyển nhân công mới ở quê nhà Trung Quốc.

Suy cho cùng, khi thúc đẩy cung tăng vượt cầu, Trung Quốc đang tạo ra tăng trưởng cho hôm nay nhưng sẽ phải trả giá bằng tăng trưởng kinh tế trong tương lai, nhà kinh tế Louise Loo tại Oxford Economics cho hay.