Dự thảo Luật Đấu thầu sửa đổi: hài hòa quyền lợi của Nhà nước và thuận lợi của chủ đầu tư 

Trước đó, trong phần giải trình với quốc hội, Bộ trưởng Nguyễn Chí Dũng cho biết, khi quá trình soạn thảo sửa đổi Luật Đấu thầu, cũng có nhiều luồng ý kiến khác nhau liên quan đến việc nên nới lỏng quy định của Luật Đấu thầu theo hướng thông thoáng hơn hay siết chặt để đảm bảo hiệu quả của nguồn vốn Nhà nước.

“Chúng tôi tranh luận với nhau rất nhiều. Có ý kiến nói sao tư nhân làm nhanh thế, mà vẫn hiệu quả hơn, quyết định dễ dàng hơn. Nhà nước chúng ta làm lâu như thế mà vẫn không hiệu quả, vẫn xảy ra tiêu cực, xảy ra nhũng nhiễu, mất rất nhiều thời gian.

Xin thưa, bản chất của nó đó là vấn đề sở hữu, của tư nhân thì là lợi ích của người ta, đồng tiền đi liền khúc ruột nên bao giờ cũng quyết định rất nhanh; còn sử dụng vốn Nhà nước, phải thực hiện theo quy định của Nhà nước. Theo quy định của pháp luật, tư nhân được làm những gì pháp luật không cấm, còn cơ quan Nhà nước khi sử dụng tài sản nhà nước, là các cán bộ nhà nước chỉ được làm những gì pháp luật cho phép, chúng ta phải hiểu cặn kẽ như thế để chúng ta không từ cực này chuyển sang cực kia", Bộ trưởng giải trình.

Khi xây dựng Luật Đấu thầu 2005, sửa đổi năm 2013, theo Bộ trưởng, các quy định về đấu thầu đã tiệm cận đến thông lệ tốt nhất, có nhiều kết quả tốt trên thực tế, nhưng vẫn còn những vướng mắc cần sửa.

“Nhưng sửa thì không có nghĩa là mở hết ra theo hướng không quản lý chặt chẽ để trục lợi, để tiêu cực, để tham nhũng, để thất thoát. Chúng ta phải hài hòa giữa quyền lợi nhà nước và thông thoáng, thuận lợi cho các chủ đầu tư khi thực hiện mua sắm các gói thầu này, không để trục lợi, cũng không để vi phạm các quy định của pháp luật”, Bộ trưởng báo cáo trước Quốc hội.

Để khắc phục tình trạng gian lận thông thầu, tham nhũng trong hoạt động đấu thầu, Bộ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư cũng cho biết, nhiều đại biểu quan tâm và yêu cầu có giải pháp căn cơ.

Thực tiễn cho thấy, các hành vi gian lận, cài cắm tiêu chí khi đấu thầu… diễn biễn phức tạp. Về nguyên nhân, có nguyên nhân chủ quan, nhưng Bộ trưởng cũng thừa nhận có nguyên nhân quy định pháp luật chưa chặt chẽ.

“Dự thảo Luật cũng đã bổ sung, quy định rất nhiều các quy định để tránh hiện tượng này”, Bộ trưởng làm rõ.

5 nhóm quy định đã được Bộ trưởng nhắc đến:

Thứ nhất, bổ sung hoàn thiện các quy định về hồ sơ mời thầu để làm sao chống hiện tượng cài cắm tiêu chí. 

Thứ hai, về đẩy mạnh đấu thầu qua mạng để đảm bảo tính công khai, minh bạch.

Thứ ba, phải yêu cầu tất cả các thông tin về quá trình lựa chọn nhà thầu, trong đó bao gồm có cả các chất lượng hàng hóa và dịch vụ công trình phải được công khai trên hệ thống mạng đấu thầu quốc gia. Thứ tư, về thiết lập hệ thống cơ sở dữ liệu quốc gia về nhà thầu để phục vụ cho việc đánh giá uy tín của các nhà thầu và chất lượng của các hàng hóa cung cấp để chúng ta có cơ sở xem xét.

Thứ năm, về nâng cao hiệu lực, hiệu quả của công tác quản lý nhà nước, đấy là các chế tài để xử lý vi phạm cũng như trách nhiệm xử lý của những người có thẩm quyền.

Riêng về tháo gỡ những vướng mắc trong hoạt động đấu thầu, mua sắm thuốc, trang thiết bị y tế, Bộ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư chia sẻ và tán thành với nhiều ý kiến đại biểu Quốc hội cần có quy định rõ ràng, cụ thể về nội dung này. Tuy nhiên trước ý kiến đề xuất có chương riêng về đầu thầu trong lĩnh vực y tế, Bộ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư báo cáo cần phải cân nhắc.

“Nếu thiết kế chương riêng cho lĩnh vực y tế sẽ phá vỡ kết cấu chung của luật và hệ thống pháp luật. Bởi vì, không phải chỉ có lĩnh vực y tế mới có đặc thù đặc biệt mà còn nhiều lĩnh vực cần đặc thù, như giáo dục đào tạo, trong thiên tai địch họa, chiến tranh, quốc phòng an ninh… Nếu mỗi vấn đề lại có một chương thì không phù hợp. Chúng tôi cho rằng làm sao bao quát đầy đủ là được chứ không có nghĩa phải nhặt ra để riêng vào một chương. Xin phép là việc này chúng tôi sẽ nghiên cứu thêm, trên tinh thần rà soát bao quát, đầy đủ tất cả các vấn đề vướng mắc hiện nay trong ngành y tế để làm sao cho thuận lợi", Bộ trưởng giải trình cụ thể.

Dự thảo Luật sẽ tiếp tục rút ngắn thời gian đấu thầu

Về đối tượng doanh nghiệp nhà nước thuộc phạm vi điều chỉnh của Luật Đấu thầu (sửa đổi), Bộ trưởng đề nghị giữ nguyên như Dự thảo, là doanh nghiệp có vốn Nhà nước từ 50% trở lên.

Về vấn đề đơn giản hóa các thủ tục cắt giảm thời gian chi phí trong đấu thầu, Bộ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư làm rõ Dự thảo Luật đã thiết kế theo hướng đẩy mạnh lộ trình áp dụng đấu thầu qua mạng để rút ngắn thời gian. Cùng với đó là cắt bỏ, loại bỏ các thủ tục cấp trung gian, như phê duyệt các danh sách nhà thầu đáp ứng được yêu cầu kỹ thuật hay danh sách xếp hạng nhà thầu..

"Chúng ta có rất nhiều quy định ở bước trung gian. Lần này dự thảo luật đã loại bỏ rất nhiều các bước này", ông nói.

Ba là, cho phép chủ đầu tư được mua bổ sung các hàng hóa dịch vụ phát sinh trên cơ sở hợp đồng đã thực hiện trước đó. Bốn, cho phép thực hiện trước một số các hoạt động để chuẩn bị đấu thầu nhằm rút ngắn thời gian thực hiện.

Bộ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư cho hay quy trình đấu thầu của Việt Nam hiện được quốc tế đánh giá ngang bằng với các nước tiên tiến như Mỹ, Nhật, Hàn Quốc....

"Với tình hình hiện nay là đẩy mạnh đấu thầu qua mạng và cắt giảm các thủ tục này thì quy trình của chúng ta đang rơi vào khoảng từ 32 ngày đến 48 ngày. Nếu một gói thầu và một giai đoạn là 32 ngày, còn 2 giai đoạn và 2 gói thầu của chúng ta là 48 ngày, như vậy đã ngang bằng hoặc thấp hơn so với rất nhiều nước. Sắp tới, chúng ta còn cắt giảm tiếp các thủ tục cũng như đẩy mạnh đấu thầu qua mạng thì thời gian này chắc chắn sẽ còn rút ngắn hơn", theo Bộ trưởng.

Đại biểu đề nghị dành một chương quy định chi tiết về hồ sơ mời thầu

Thảo luận tại phiên họp, đại biểu Hoàng Văn Cường - Đoàn ĐBQH TP Hà Nội đánh giá cao dự thảo Luật Đấu thầu (sửa đổi) đã làm rõ nhiều điểm vướng mắc cũng như lược bỏ những khâu không cần thiết để đơn giản hóa thủ tục đấu thầu.

Ngoài ra, đại biểu Hoàng Văn Cường cho rằng hạn chế lớn nhất trong đấu thầu trong thời gian vừa qua là số lượng tham gia dự thầu rất ít, kể cả đấu thầu trên mạng (bình quân hơn 1 hồ sơ). Điều đó chứng tỏ tính cạnh tranh không cao, nguyên nhân có thể thông tin được cài cắm trong hồ sơ mời thầu, làm hạn chế những nhà thầu tham gia.

Chính vì vậy, để hạn chế việc cài cắm thông tin cần quy định rất rõ trong hồ sơ mời thầu, đại biểu Hoàng Văn Cường đề nghị trong Luật Đấu thầu dành một chương quy định thật chi tiết những nội dung của hồ sơ mời thầu.

Về đấu thầu mua sắm tập trung, đại biểu cho rằng đấu thầu tập trung là nhằm mục tiêu nhằm tạo điều kiện cho đơn vị mua sắm số lượng nhỏ, có một số hàng hóa rất đặc thù, không thể mua sắm được hoặc nhiều đơn vị cùng mua sắm một loại hàng hóa tập trung sẽ ưu việt hơn, giá rẻ hơn, chọn nhà cung cấp tốt hơn. Như vậy, đấu thầu tập trung ung không có nghĩa là triệt tiêu các đơn vị không được tự đấu thầu mua sắm.

Theo đại biểu Hoàng Văn Cường, kết quả đấu thầu tập trung được dùng vào mục đích là mua sắm thay cho các đơn vị đã đăng ký và khi có được thông tin về giá cả về đấu thầu mua sắm tập trung - đây chính là thông tin tham chiếu để những đơn vị khác chưa đăng ký đấu thầu tập trung, sẽ giải quyết được thời gian chờ đợi đến kỳ.

Bên cạnh đó, đại biểu Hoàng Văn Cường nhấn mạnh, đấu thầu mua sắm là một công việc hết sức phức tạp, có tính chuyên môn rất sâu, không phải ai cũng hiểu được kỹ thuật đấu thầu, thị trường trong nước và thế giới. Vì vậy cần phải có những người chuyên nghiệp, nhưng trong quy định của pháp luật chỉ có một điều duy nhất về tổ chuyên gia đấu thầu và không có tiêu chuẩn cụ thể như thế nào.

Đại biểu Khương Thị Mai - Đoàn ĐBQH tỉnh Nam Định bày tỏ nhất trí với sự cần thiết phải sửa đổi Luật Đấu thầu để tạo hành lang pháp lý cho việc đấu thầu, khắc phục những tồn tại đã được chỉ ra. Dự thảo Luật đã được chuẩn bị công phu, đặc biệt là có hai Nghị định hướng dẫn thi hành về lựa chọn nhà đầu tư và lựa chọn nhà thầu.

Để khắc phục những tồn tại đã được được chỉ ra trong thời gian qua, đại biểu cho rằng phải quy định chi tiết về hồ sơ mời thầu, tránh việc đưa ra nhiều thông số kỹ thuật đối với gói thầu mua sắm hoặc đưa những chỉ tiêu về kinh nghiệm tổ chức thực hiện dự án hoặc hồ sơ gói thầu nhằm hạn chế nhà thầu tham gia, hồ sơ phải thật rõ ràng, cụ thể...

Bên cạnh đó, đại biểu Khang Thị Mào cho rằng cũng cần quy định chi tiết tiêu chuẩn hồ sơ mời thầu. Theo đại biểu, dự án đầu tư kinh doanh cần cân bằng giữa lợi ích trước mắt và lợi ích lâu dài; lợi ích lâu dài phải căn cứ vào mục tiêu kinh tế, xã hội và môi trường để chọn được nhà đầu tư đích thực thực hiện dự án cũng như giải quyết được vấn đề phát triển bền vững, tạo ra nguồn thu ngân sách Nhà nước thông qua chính sách thuế.

Mặt khác, tại Điều 18 Nghị định hướng dẫn thi hành luật quy định về phương pháp chấm điểm theo thang điểm. Đại biểu cho rằng, Nghị định phải quy định rõ ràng về cơ cấu tỉ lệ trọng trong điểm tương ứng.

Đại biểu cũng đề nghị những nội dung liên quan đến đấu thầu dự án có sử dụng đất để lựa chọn nhà đầu tư nên chuyển sang Luật Đất đai. Bởi Luật Đấu thầu sẽ được thông qua vào tháng 5/2023, Luật Đất đai (sửa đổi) thì được thông qua vào tháng 10/2023.

Trước tình trạng nhà thầu bắt tay nhau để nâng giá thầu trong thời gian qua, đại biểu Khang Thị Mào đề nghị dự thảo Luật cần có cái giải pháp xử lý nghiêm hành vi tiết lộ thông tin của các cá nhân liên quan đến đấu thầu để xử lý hành vi này một cách nghiêm minh.