Triển vọng ngành tiêu dùng: Tích cực tới hiện tại, nhưng chuẩn bị cho giai đoạn hầu bao thắt chặt

Số liệu từ Tổng cục Thống kê cho thấy chi tiêu tiêu dùng tiếp tục phục hồi mạnh mẽ trong 11 tháng đầu năm. 

Cụ thể, tổng mức bán lẻ hàng hóa và doanh thu dịch vụ tiêu dùng tháng 11/2022 ước đạt 514,1 nghìn tỷ đồng, tăng 2,6% so với tháng trước và tăng 17,5% so với cùng kỳ năm trước. Trong đó, dịch vụ lưu trú, ăn uống gấp 1,5 lần so với cùng kỳ năm trước, dịch vụ du lịch lữ hành gấp 4,1 lần, dịch vụ may mặc tăng 20-22% và dịch vụ bán hàng tạp hóa tăng khoảng 8-10%.

Tính chung 11 tháng năm 2022, tổng mức bán lẻ hàng hóa và doanh thu dịch vụ tiêu dùng ước đạt 5.180,5 nghìn tỷ đồng, tăng 20,5% so với cùng kỳ năm trước (cùng kỳ năm 2021 giảm 5%), nếu loại trừ yếu tố giá tăng 16,9% (cùng kỳ năm 2021 giảm 6,8%).

Dữ liệu của Google cũng cho thấy xu hướng di chuyển đến cửa hàng bán lẻ và giải trí của Việt Nam đã vượt mức trước dịch 4,6% và xu hướng di chuyển đến cửa hàng tạp hóa và hiệu thuốc đã tăng 27,5% so với trước dịch.

Đà phục hồi cũng thể hiện qua kết quả kinh doanh 9 tháng đầu năm của các doanh nghiệp bán lẻ. Trong quý III/2022, PNJ ghi nhận 252 tỷ đồng lãi ròng, từ khoản lỗ 160 tỷ đồng vào cùng kỳ năm ngoái còn Vincom Retail (VRE) ghi nhận lợi nhuận ròng tăng gấp 32 lần svck. Lợi nhuận ròng của Tổng CTCP Bia - Rượu - Nước giải khát Sài Gòn (SAB) cũng tăng trưởng gấp 2 lần svck trong quý III và tăng 76,9% svck trong 9 tháng đầu năm.

Trong khi đó, các nhà sản xuất thực phẩm có kết quả kinh doanh chậm lại svck do không còn nhu cầu dự trữ cao như trong quý III năm ngoái và giá đầu vào tăng (ngũ cốc, bột sữa nguyên kem,…).

Tuy nhiên, trong báo cáo triển vọng ngành mới công bố hồi giữa tháng 12, Chứng khoán VNDirect nhận định bắt đầu có một số dấu hiệu cho thấy người tiêu dùng đang thắt chặt hầu bao trong bối cảnh lãi suất tăng và sự suy yếu của các ngành thâm dụng lao động (da giày, dệt may, …).

“Chúng tôi tin rằng xu hướng cầu tiêu dùng dồn nén đang giảm dần trong môi trường lãi suất tăng và đồng VND yếu khiến người tiêu dùng phải thắt chặt hầu bao. Bên cạnh đó, “hiệu ứng tài sản” - hiện tượng tâm lý liên quan đến sự thay đổi trong cách thức chi tiêu của người tiêu dùng khi giá trị tài sản chưa thực hiện gia tăng mạnh khi tất cả các kênh đầu tư (thị trường chứng khoán, thị trường bất động sản, thị trường trái phiếu, thị trường tài sản kỹ thuật số…) đều tăng trưởng mạnh mẽ vào năm 2021. Vì thế, khi tất cả các thị trường này đều bước vào giai đoạn điều chỉnh mạnh trong năm nay, khiến giá trị tài sản chưa thực hiện quay đầu giảm sẽ làm giảm sức tiêu dùng người dân”, báo cáo nhận định.

Thực tế, một số nhà bán lẻ đã bắt đầu phát đi tín hiệu về sự sụt giảm chi tiêu của người tiêu dùng kể từ tháng 10. Chẳng hạn, Thế giới Di động (MWG) gần đây công bố kết quả kinh doanh tháng 10 với sự sụt giảm rõ rệt về nhu cầu của người tiêu dùng đối với các sản phẩm điện tử tiêu dùng và điện thoại di động, dù mảng tạp hóa vẫn đang trong giai đoạn phục hồi. Trong tháng 10, tổng doanh thu của MWG đạt 10.884 tỷ đồng, giảm 10,7% svck dù bước vào mùa tiêu thụ cao điểm quý IV.

Khảo sát của VNDirect cũng cho thấy hoạt động mở rộng kinh doanh của một số nhà bán lẻ lớn đang dừng lại hoặc giảm tốc trong bối cảnh lo ngại về suy thoái kinh tế. Chẳng hạn, việc mở rộng chuỗi nhà thuốc An Khang của MWG đã bị trì hoãn kể từ quý III/20/22, hay số lượng cửa hàng Bách Hóa Xanh, Circle K cũng có mức giảm so với đầu năm… Đây là những tín hiệu cho thấy sự thận trọng của các chuỗi bán lẻ trước diễn biến thị trường hiện tại.

Đáng chú ý, với một số ngành thâm dụng lao động, áp lực cắt giảm quy mô nhân sự đang lớn hơn khi tăng trưởng xuất khẩu của Việt Nam được dự báo sẽ giảm tốc, đặc biệt là xuất khẩu dệt may, da giày, nuôi trồng thủy sản, chế biến gỗ… Đơn cử, theo Sở LĐTBXH tỉnh Bình Dương - một trong những trung tâm công nghiệp phía Nam, trong 10 tháng năm 2022, khoảng 28.000 công nhân phải tạm hoãn hợp đồng lao động và 240.000 người bị giảm giờ làm, tương đương khoảng 20% lực lượng lao động trên địa bàn tỉnh bị ảnh hưởng.

 “Chúng tôi cho rằng tình trạng suy thoái này có thể kéo dài đến quý III/2023 khi lãi suất dự kiến sẽ giảm và việc tăng lương tối thiểu sẽ tạo ra một động lực nhẹ cho tiêu dùng hàng hóa”, báo cáo cho hay.

Nhóm hàng xa xỉ “dễ thở” hơn

Trong khi triển vọng chung của ngành tiêu dùng là kém tích cực trong năm tới, VNDirect cho rằng nhóm hàng xa xỉ có thể ít chịu tác động hơn từ những yếu tố bất lợi. 

“Thông thường, trong khi chi tiêu của những người tiêu dùng có thu nhập thấp bị siết chặt bởi lạm phát, thì những người giàu có thường là những người cuối cùng cảm nhận được tác động từ các ảnh hưởng tiêu cực này vì quy mô tài sản lớn mà họ đang nắm giữ”, báo cáo của VNDirect lý giải. 

Theo Statista, thị trường hàng hóa cao cấp cá nhân của Việt Nam đạt 976 triệu USD vào năm 2021 và dự kiến sẽ tăng 6,7% mỗi năm lên mức 1 tỷ USD vào năm 2025. Một báo cáo khác của Knight Frank cho biết có khoảng 72.135 cá nhân tại Việt Nam có quy mô tài sản hơn 1 triệu USD vào năm 2021. Nhóm nghiên cứu nhận định dù vẫn còn ở giai đoạn sơ khởi nhưng thị trường xa xỉ Việt Nam dự kiến sẽ tăng trưởng đáng kể nhờ sự gia tăng của tầng lớp người dân thu nhập cao ngày càng có nhu cầu lớn hơn đối với các mặt hàng xa xỉ (như du lịch cao cấp, trang sức, xe hơi, sản phẩm kỹ thuật số cao cấp…). 

“Mặc dù người tiêu dùng giàu có sẽ trở nên kén chọn hơn trong bối cảnh khó khăn hiện tại, nhưng chúng tôi tin rằng các thương hiệu, công ty có kinh doanh trong ngành hàng xa xỉ có thể đối mặt với rủi ro thấp hơn từ đợt suy giảm tiêu dùng này”, theo VNDirect.

Chẳng hạn, các chuyên gia từ VNDirect cho rằng PNJ - với thị phần thống lĩnh thị trường trang sức, có thương hiệu mạnh, sản phẩm đa dạng ở phân khúc trang sức và đồng hồ cao cấp - là một trong những doanh nghiệp bán lẻ vẫn có triển vọng sáng trong năm tới. 

Theo Statista, tại thị trường Việt Nam, mảng kinh doanh trang sức và đồng hồ cao cấp có tốc độ tăng trưởng cao hơn tốc độ tăng trưởng chung của hàng xa xỉ cá nhân tại Việt Nam, đạt tốc độ tăng trưởng kép là 8,5% trong giai đoạn 2021-2026. PNJ do đó có nhiều khả năng hưởng lợi từ đà tăng này. Thị phần trang sức của PNJ đã tăng từ khoảng 25% năm 2017 lên hơn 60% trong 10 tháng năm 2022 với xu hướng người tiêu dùng lựa chọn hàng có thương hiệu hơn. 

Bên cạnh đó, VNDirect kỳ vọng CTCP Thế giới số (DGW), Bán lẻ kỹ thuật số FPT (FRT) và Thế giới Di động (MWG) với đóng góp doanh thu đáng kể đến từ các sản phẩm của Apple cũng sẽ có triển vọng khả quan do hưởng lợi từ nhu cầu với iPhone 14 từ đầu năm sau.

Với giá bán khoảng 25 – 47 triệu đồng, tương đương với 3,7 đến 7,0 lần mức lương trung bình hàng tháng của người Việt, iPhone 14 có thể coi là hàng xa xỉ trong tiêu dùng tại Việt Nam. Tính đến cuối quý II/2022, iPhone chiếm 15,4% thị phần điện thoại thông minh ở Việt Nam, tăng 8,3 điểm phần trăm so với cùng kỳ và nằm trong top 5 dòng điện thoại có thị phần lớn nhất. Apple Việt Nam cho biết lượng đặt hàng iPhone 14 về Việt Nam cũng tăng gấp đôi so với lô hàng iPhone 13, tái khẳng định nhu cầu mạnh mẽ đối với các sản phẩm của Apple.

Tương tự quan điểm của VNDirect, Chứng khoán Bảo Việt (BVSC) cũng cho rằng nhóm mặt hàng cao cấp là nhóm ít chịu tác động hơn trong xu hướng suy giảm chung của ngành. Nhìn lại 3 quý đầu năm, bất chấp mùa thấp điểm, doanh thu nhóm hàng cao cấp (trang sức, ô tô) vẫn mạnh mẽ, thiết lập mức kỷ lục và vượt qua mức trước dịch. Điều này phản ánh sức mạnh của nhóm khách hàng trung lưu và giàu có ở Việt Nam, theo BVSC. 

Sức khỏe tài chính là ưu tiên quan trọng trong giai đoạn thách thức

Nhìn chung, theo đánh giá của VNDirect, các công ty tiêu dùng có tình hình tài chính tốt hơn so với các ngành khác. Với lãi suất vay tăng dần trong giai đoạn hạn mức tín dụng hạn chế và điều kiện vĩ mô toàn cầu không ổn định, nhóm phân tích cho rằng các doanh nghiệp có dòng tiền mạnh, với vị thế tiền mặt ròng và đòn bẩy thấp sẽ ổn định hơn khi đối phó với các biến động vĩ mô.

Trong đó, SAB, VNM, PNJ và VRE với lượng tiền mặt ròng mỗi cổ phiếu trong quý III/2022 lần lượt là 35.372 đồng, 6.184 đồng, 693 đồng và 462 đồng sẽ là những thành trì tốt trong ngành tiêu dùng.

Ngoài ra, một số doanh nghiệp đã có những thay đổi trong chiến lược nhằm đánh giá lại nhu cầu thị trường và bảo vệ cấu trúc tài chính lành mạnh trong thời gian tới. Chẳng hạn nMWG và Masan (MSN) đã thực hiện các khoản vay nước ngoài kỳ hạn 5 năm với giá trị lần lượt là 250 triệu USD và 600 triệu USD với lãi suất cố định khoảng 6,5% nhằm giảm thiểu tác động của việc tăng lãi suất trong thời gian tới. Mặc dù các khoản vay này sẽ chịu lỗ tỷ giá, nhưng các chuyên gia từ VNDirect cho rằng việc đảm bảo nguồn tiền ổn định là ưu tiên quan trọng hơn. Ngoài ra, MWG và FRT đã giảm tốc độ mở rộng chuỗi cửa hàng để đánh giá lại nhu cầu thị trường và giảm chi phí mở mới nhằm bảo vệ sức khỏe tài chính.

Tuy nhiên, bên cạnh những điểm tích cực trên, VNDirect cũng chỉ ra 4 rủi ro đầu tư với ngành như khả năng suy giảm nhu cầu tiêu dùng lâu hơn dự kiến do tác động kéo dài của suy thoái toàn cầu và những biến động vĩ mô của Việt Nam; việc dự trữ quá nhiều hàng tồn kho đã lỗi thời khi nhu cầu đạt đỉnh trong đại dịch khiến chi phí thanh lý hàng tồn kho tăng lên; chi phí tài chính cao hơn dự kiến do lãi suất và tỷ giá hối đoái tăng và cuối cùng là sự gián đoạn chuỗi cung ứng ở Trung Quốc kéo dài hơn dự kiến, đặc biệt là đối với các sản phẩm của Apple sẽ ảnh hưởng đến doanh thu của các nhà bán lẻ và nhà phân phối công nghệ thông tin.