Ứng dụng công nghệ số trong nông nghiệp đang trở thành xu hướng tất yếu tại Việt Nam, giúp tăng năng suất, cải thiện chất lượng và giảm rủi ro sản xuất. Các công nghệ như IoT, AI, Big Data được áp dụng trong canh tác tại nhiều địa phương, điển hình là Lâm Đồng với hệ thống cảm biến theo dõi độ ẩm, ánh sáng và dinh dưỡng cây trồng. Máy bay không người lái được sử dụng tại Đồng Tháp và An Giang hỗ trợ phun thuốc và giám sát đồng ruộng, giảm chi phí và bảo vệ sức khỏe nông dân.

Blockchain cũng được triển khai để truy xuất nguồn gốc sản phẩm, như tại các vùng trái cây xuất khẩu của THACO ở Tây Nguyên, tăng minh bạch và niềm tin thị trường. Các ứng dụng di động giúp nông dân cập nhật thông tin giá cả, thời tiết, dịch bệnh và kết nối trực tiếp với người mua.

Chuyển đổi số trong nông nghiệp đang mang lại hiệu quả rõ rệt nhưng còn nhiều rào cản. Theo Bộ Khoa học và Công nghệ, vẫn còn nhiều khu vực nông thôn chưa có đường truyền internet ổn định, gây trở ngại lớn cho việc áp dụng các giải pháp canh tác thông minh.

Nguồn nhân lực hạn chế khi chỉ 4,62% lao động Nông - Lâm - Thủy sản có chuyên môn kỹ thuật và ngành này thiếu khoảng 3,2 triệu lao động qua đào tạo. Chi phí đầu tư cao, như mô hình nhà kính 1.000 m² tốn 500 triệu - hơn 1 tỷ đồng, khiến nông hộ nhỏ khó tiếp cận. Dù vậy, với chính sách hỗ trợ và sự tham gia của doanh nghiệp công nghệ, nông nghiệp số Việt Nam vẫn có dư địa phát triển rất lớn.

Nhằm hỗ trợ các nhóm dễ bị bỏ lại phía sau như nông dân, phụ nữ, thanh niên nông thôn, Hiệp hội Thông tin Tư vấn Kinh tế Thương mại Việt Nam (VICETA) triển khai Đề án “Chuyển đổi số và Phát triển Kinh tế Sáng tạo Bền vững” tại nhiều địa phương, hướng tới mục tiêu nâng cao năng lực số cho người dân, tăng thu nhập và gia tăng giá trị sản phẩm bản địa.

Chia sẻ với phóng viên, ông Lương Văn Tự, Chủ tịch VICETA cho biết, trong hơn 20 năm làm công tác đối ngoại và từng dẫn dắt đàm phán đưa Việt Nam gia nhập WTO, ông nhận thấy hội nhập bền vững không chỉ đến từ chính sách và công nghiệp mũi nhọn mà phải bắt đầu từ năng lực của từng người dân. Theo ông, chuyển đổi số hiện nay là quá trình “hội nhập ở tầm con người”, khi một chiếc điện thoại thông minh có thể giúp nông dân đưa nông sản lên sàn thương mại điện tử, livestream quảng bá sản phẩm OCOP hay bán hàng thủ công truyền thống đến thị trường rộng lớn hơn.

VICETA thành lập năm 2019, hoạt động dưới sự quản lý của Bộ Công Thương, tập trung vào nhiệm vụ kết nối - tư vấn - phổ cập tri thức kinh tế số. Các khảo sát của Hiệp hội cho thấy mặc dù 82% người dân nông thôn sử dụng internet, nhưng chỉ khoảng 17% tham gia bán hàng trực tuyến và chưa tới 7% có kỹ năng vận hành mô hình kinh doanh số một cách bài bản. Khoảng cách này khiến nông sản vẫn tiêu thụ phụ thuộc vào thương lái, khó nâng giá trị gia tăng và giảm thiểu rủi ro “được mùa mất giá”.

Ông Lương Văn Tự nhấn mạnh, sáng tạo không nhất thiết là công nghệ cao. Một người nông dân livestream bán rau sạch, một làng nghề đăng video kể câu chuyện thổ cẩm, đó cũng là sáng tạo. Khi sáng tạo được hỗ trợ bằng công nghệ và tri thức, giá trị sản phẩm sẽ được nâng cao, văn hóa bản địa được lan tỏa và đời sống người dân được cải thiện.

Chia sẻ thêm, ông Tự nhận định rằng chuyển đổi số là hành trình học cách thích ứng với “đại dương công nghệ”. Ông cho rằng kinh nghiệm hội nhập quốc tế cho thấy muốn phát triển phải có tri thức và phải xuất phát từ người dân. Khi mỗi người nông dân nhìn thấy trong chiếc điện thoại là một phương tiện kinh doanh toàn cầu, chuyển đổi số khi đó mới thực sự hiệu quả.

Theo ông Trịnh Xuân Tuyên, Tổ trưởng nhóm triển khai Đề án, chương trình được thiết kế theo ba giai đoạn rõ ràng. Giai đoạn đầu tổ chức hội thảo tại xã, phường nhằm phổ biến kiến thức và thay đổi nhận thức về chuyển đổi số. Giai đoạn hai là đào tạo thực hành như quay video, viết nội dung truyền thông, vận hành gian hàng thương mại điện tử, tiếp cận người mua trên môi trường số. Giai đoạn ba là kết nối với các sàn thương mại điện tử và doanh nghiệp logistics để hình thành chuỗi cung ứng số hoàn chỉnh, giúp sản phẩm địa phương đến tay người tiêu dùng thuận lợi hơn.

Ông Tuyên cho biết, để phát triển bền vững, công nghệ phải đi kèm với tri thức, kỹ năng và môi trường hỗ trợ. Đề án hướng tới xây dựng hệ sinh thái “bốn nhà”: Nhà nước - Doanh nghiệp - Hiệp hội - Cộng đồng, trong đó địa phương giữ vai trò chủ thể. VICETA hỗ trợ tài chính, chuyên gia, tổ chức để các địa phương đủ năng lực tự triển khai và duy trì hoạt động lâu dài.