Bất chấp những lệnh trừng phạt của phương Tây liên quan chiến dịch quân sự ở Ukraine, khí đốt và dầu thô từ Nga vẫn đang được vận chuyển sang châu Âu mỗi ngày. Theo tính toán của các nhà phân tích thuộc tổ chức tư vấn Bruegel ở Brussels, EU phải chi trả 450 triệu USD cho dầu thô và 400 triệu USD cho khí đốt tự nhiên nhập khẩu từ Nga hàng ngày.

Xuất khẩu dầu mỏ và khí đốt là nguồn ngoại tệ chính của Điện Kremlin. Trong giai đoan 2011-2020, ước tính 43% nguồn thu ngoại tệ của Chính phủ Nga đến từ dầu khí.

Châu Âu hiện là khách hàng mua dầu thô lớn nhất của Nga. Khối này nhập khẩu khoảng 3,8 triệu thùng dầu mỗi ngày từ Nga trước khi chiến sự ở Ukraine nổ ra.

Theo Báo cáo thống kê về Năng lượng thế giới của BP, khu vực này nhập khẩu 138 triệu tấn dầu trong tổng số 260 triệu tấn dầu mà Nga xuất đi vào năm 2020, tương đương 53%. Đồng thời, châu Âu hầu như phải nhập khẩu toàn bộ dầu thô từ bên ngoài, 25% lượng dầu trong số đó đến từ Nga. Từ nhiên liệu cho phương tiện vận tải, nguyên liệu thô cho ngành công nghiệp của châu Âu đều cần dùng đến lượng dầu khổng lồ này.

Đó là lý do tại sao khi châu Âu tìm cách giảm nhập khẩu dầu mỏ và khí đốt từ Nga về mức 0, nhiều dự báo bi quan đã được đưa ra.

"Thế khó" của châu Âu khi ngừng nhập khẩu dầu Nga

Những nước tiêu thụ nhiều dầu mỏ như Đức - nền công nghiệp số 1 châu Âu - cho rằng việc cắt giảm ngay lập tức nguồn cung dầu từ Nga có thể dẫn đến tăng tỷ lệ thất nghiệp khi các nhà máy sản xuất phải đóng cửa vì thiếu nhiên liệu. 

“Chúng tôi muốn tránh nguy cơ xảy ra một cuộc khủng hoảng kinh tế nghiêm trọng khiến hàng triệu việc làm bị mất và hàng ngàn nhà máy đóng cửa vĩnh viễn. Điều đó sẽ gây ra những hậu quả nghiêm trọng đối với Đức nói riêng và toàn bộ châu Âu nói chung, và nó cũng sẽ ảnh hưởng nghiêm trọng đến việc hỗ trợ tài chính cho công cuộc tái thiết Ukraine. Đức không thể để điều đó xảy ra”, Thủ tướng Đức Olaf Scholz nhấn mạnh. “Tôi hoàn toàn không thấy khả năng một lệnh cấm vận dầu thô hay khí đốt từ Nga có thể giúp chấm dứt cuộc chiến này”.

Các nhà kinh tế cảnh báo việc cắt giảm cả khí đốt tự nhiên và dầu mỏ từ Nga có thể sẽ gây ra một cuộc suy thoái ở châu Âu. Chính phủ các nước châu Âu đã thống nhất ngừng nhập khẩu than của Nga từ tháng 8/2022, nhưng đó là một phần tương đối nhỏ trong các mặt hàng năng lượng mà khối này nhập khẩu từ Nga.

Về lý thuyết, châu Âu có thể thay thế dầu thô từ Nga bằng các nhà cung cấp ở Trung Đông, khu vực hiện chủ yếu xuất khẩu sang châu Á, cũng như từ Mỹ, Mỹ Latinh và châu Phi. Trong khi đó, nguồn cung dầu mỏ rẻ hơn của Nga có thể chuyển hướng sang châu Á để thay thế cho lượng dầu từ Trung Đông đổ về châu Âu.

Nhưng sẽ mất thời gian để các thị trường toàn cầu thực hiện điều chỉnh này. Các chuyên gia cho rằng đó sẽ là thách thức lớn cho châu Âu để đảo ngược chiều chuyển động đông-tây thông thường của dầu thông qua các tuyến đường sắt, xe tải và đường thủy như hiện tại. Một số nhà máy lọc dầu lớn cũng phụ thuộc vào đường ống dẫn dầu từ Nga.

Ngay cả khi châu Âu thành công giảm sự phụ thuộc vào nguồn cung dầu từ Nga, giá dầu được dự báo sẽ tăng lên. Điều đó dẫn đến chi phí cho nhiên liệu vận tải và nhiên liệu sưởi ấm cao hơn, tức lạm phát tiêu dùng tăng mạnh hơn. Trong khi đó, lạm phát tại khu vực EU trong tháng 3/2022 đã lên tới 7,8%, vượt qua ước tính 7,5%. 

Các nhà phân tích tại tổ chức tư vấn Bruegel cho rằng các nước châu Âu nên sẵn sàng áp dụng các biện pháp giảm sử dụng nhiên liệu, chẳng hạn như miễn phí phương tiện giao thông công cộng và khuyến khích các dịch vụ đi chung xe hơi.

Nếu những biện pháp đó không hiệu quả, sẽ cần đến những biện pháp cứng rắn hơn như cấm ô tô dựa trên biển số chẵn lẻ. Các biện pháp tương tự đã được thực hiện ứng phó với lệnh cấm vận dầu mỏ năm 1973 của OPEC, khi Đức áp đặt các ngày Chủ nhật không ô tô. Các nhà phân tích cho biết: “Điều này sẽ giúp các thị trường có đủ thời gian để tái định hướng cơ cấu nhằm thoát khỏi sự phụ thuộc vào  dầu mỏ của Nga."

Không riêng châu Âu, thị trường dầu toàn cầu chịu tác động

Nhu cầu dầu toàn cầu lại lên mức cao khi các nền kinh tế đã phục hồi sau đại dịch COVID-19. 

Bộ trưởng Tài chính Mỹ Janet Yellen nhận định rằng: “Việc châu Âu ngừng nhập khẩu dầu Nga sẽ khiến giá dầu tăng vọt, nó sẽ gây tổn hại không chỉ đến châu Âu mà còn các khu vực khác trên thế giới. Ngược lại, điều này có thể ít tác động tiêu cực đối với Nga bởi mặc dù Nga có thể xuất khẩu được ít dầu thô hơn, nhưng bù lại giá xuất khẩu của họ sẽ tăng lên.” 

Xuất khẩu dầu của Nga sẽ không thể chuyển hướng toàn bộ từ châu Âu sang châu Á do các hạn chế về vận chuyển và hậu cần. Khả năng Ấn Độ và Trung Quốc mua một lượng lớn dầu của Nga là rất thấp, vì nếu làm vậy, các nước có thể hứng chịu lệnh trừng phạt từ phương Tây. 

Thực tế, tổ chức các nước xuất khẩu dầu mỏ OPEC do Saudi Arabia dẫn đầu đã tuyên bố họ sẽ không tăng sản lượng để bù đắp nếu dầu thô của Nga bị "tẩy chay".

Ông Claudio Galimberti, phó chủ tịch phân tích cấp cao của Rystad Energy cho biết: “Đó sẽ là một xu hướng tái cân bằng lớn trong dòng chảy dầu thô. Từ quan điểm lý thuyết, điều đó hoàn toàn có thể xảy ra. Nhưng trên góc độ vận hành, nó phức tạp hơn vì không phải mọi thứ đều dễ dàng chuyển hướng như kịch bản”.

Kịch bản nghiêm trọng nhất, nếu xuất khẩu dầu của Nga giảm 3,8 triệu thùng/ ngày do châu Âu và các quốc gia khác cấm dầu của Nga, các nhà phân tích dự báo giá dầu có thể tăng vọt lên 180 USD/ thùng. Sau đó, khả năng xảy ra sự sụt giảm mạnh do nhu cầu và tăng trưởng kinh tế suy giảm. Tuy nhiên, theo ông Galimberti, điều này ít có xác suất xảy ra. Dự đoán của Rystad là xuất khẩu dầu của Nga giảm từ 1,5 triệu đến 2 triệu thùng/ ngày và giá dầu đạt mức giá 120 đến 130 USD/ thùng vào cuối năm nay.

Một kịch bản sáng hơn, nếu hầu hết lượng dầu của Nga bị châu Âu cấm vận sẽ được xuất sang các quốc gia khác nơi nhu cầu năng lượng đang tăng, như vậy, Nga sẽ chỉ bị suy giảm kim ngạch xuất khẩu khoảng 1 triệu thùng mỗi ngày. Giá dầu sẽ giảm xuống dưới 100 USD/ thùng vào tháng 6 và tiếp tục giảm xuống 60 USD vào cuối năm. Điều đó khá sát với tình hình ngày nay, khi một số nhà nhập khẩu và ngân hàng tránh xa dầu của Nga ngay cả khi không có lệnh trừng phạt.

Galimberti nói: “Miễn là các thùng dầu của Nga tìm được thị trường, Nga vẫn sẽ kinh doanh. Nếu dầu của Nga không tìm được thị trường, giá dầu thế giới sẽ tăng vọt và chính kinh tế Nga cũng phải đối mặt những vấn đề nghiêm trọng”.

Tổng thống Mỹ Joe Biden gần đây đã chỉ đạo giải phóng 60 triệu thùng dầu khỏi kho dự trữ xăng dầu chiến lược để đối phó với tình trạng giá xăng dầu trong nước tăng cao, trong khi 30 quốc gia khác cũng đồng ý cung cấp thêm dầu cho thị trường toàn cầu trong bối cảnh nguồn cung chịu sức ép lớn.