Được áp thuế, phân bón có dư địa hạ giá 3-5%

‏‏“Gần 10 năm không được áp thuế GTGT đối với phân bón, ngành nông nghiệp vừa thiệt đơn vừa thiệt kép”, đó là nhận định của ông Nguyễn Trí Ngọc, Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký Hiệp hội Phân bón Việt Nam tại một hội thảo hồi tháng 6/2024. Theo ông Ngọc, mỗi năm, ngành nông nghiệp tiêu thụ 11-12 triệu tấn phân bón, trong đó các sản phẩm sản xuất trong nước khoảng 8 triệu tấn, còn lại là nhập khẩu. Đáng nói là sản phẩm nhập khẩu vẫn chịu thuế GTGT, giá nhập vào thấp hơn so với giá sản phẩm sản xuất trong nước không được áp thuế GTGT. 

Do việc không thuộc đối tượng chịu thuế GTGT, doanh nghiệp phân bón không được hoàn thuế đầu vào khiến chi phí sản xuất đội lên, trong khi đó đầu ra khó áp giá bán cao vì phải cạnh tranh với phân bón nhập khẩu. Chưa kể toàn bộ phần thuế GTGT hạch toán vào tổng mức đầu tư, không được hoàn thuế khiến chi phí càng đội lên, khiến doanh nghiệp phải hạn chế đầu tư. Đạm Hà Bắc ước tính mỗi năm, tổng số tiền mà doanh nghiệp gánh chịu thêm do chính sách thuế cũ với phân bón lên tới 250 tỷ.

Chiều 26/11/2024, với đa số phiếu tán thành, kỳ họp thứ 8 Quốc hội khóa XV đã thông qua Luật Thuế GTGT sửa đổi, trong đó quy định áp mức thuế GTGT 5% với phân bón. 

Với việc phân bón được đưa vào diện chịu thuế, bà Trần Thị Hồng Thủy (Chuyên gia định lượng và phân tích định lượng, Dự án Tăng cường năng lực cạnh tranh khu vực tư nhân Việt Nam - IPSC) nhận định phần thuế GTGT của chi phí cấu thành nên sản phẩm phân bón sẽ được hạch toán tách ra khỏi giá thành sản phẩm phân bón và được khấu trừ bởi thuế GTGT đầu ra. Do đó, chi phí sản xuất, giá vốn sản xuất phân bón sẽ giảm, mức giảm tương ứng với số thuế GTGT đầu vào được bóc tách. Đồng thời, với mức thuế GTGT 5% thì phần thuế GTGT đầu ra sẽ thấp hơn phần thuế GTGT đầu vào (tỷ lệ thuế GTGT đầu vào tính bình quân ở mức cao hơn 5%), nên giá bán phân bón có dư địa giảm.

Theo tính toán của IPSC, hiện nay trên thị trường nội địa, tiêu thụ phân bón sản xuất trong nước chiếm 69,2%, còn lại 30,8% là tiêu thụ phân bón nhập khẩu. Với cấu trúc thị trường như vậy, doanh nghiệp sản xuất phân bón trong nước có khả năng dẫn dắt sự điều chỉnh mặt bằng giá trên thị trường theo hướng giảm.

Trong một báo cáo mới đây, SSI Research cũng kỳ vọng việc áp thuế sẽ giúp giảm giá phân bón, qua đó tăng sức cạnh tranh của doanh nghiệp phân bón nội địa, hỗ trợ tăng trưởng sản lượng tiêu thụ, thúc đẩy doanh thu, lợi nhuận. 

Theo SSI Research, giá phân bón nhập khẩu hiện đang thấp hơn 3-5% so với phân bón nội địa. Trong trường hợp cạnh tranh gay gắt như giai đoạn 2015-2019, các doanh nghiệp sản xuất phân bón nội địa sau khi được hoàn thuế GTGT trên chi phí sản xuất, sẽ có thể chọn giảm giá bán trước khi cộng thêm VAT 5%, từ đó thu hẹp khoảng cách giá 3-5% so với hàng nhập khẩu, qua đó khuyến khích nông dân sử dụng phân bón nội địa. Ngoài ra, các doanh nghiệp sản xuất phân bón còn có thể yêu cầu hoàn thuế GTGT trên chi phí sản xuất. Điều này chủ yếu sẽ mang lại lợi ích cho các nhà sản xuất ure và DAP vì những doanh nghiệp này sản xuất phân bón từ nguyên liệu tự nhiên (khí đốt tự nhiên, than, quặng phốt phát).

Từ góc độ doanh nghiệp, đại diện Phân đạm và Hóa chất Hà Bắc dự báo nếu được khấu trừ thuế, với điều kiện giá cả đầu vào duy trì ổn định, doanh nghiệp có thể hạ giá bán ít nhất 3-5%. 

Cân bằng lợi ích giá với mục tiêu nông nghiệp bền vững 

Bên cạnh những tác động tích cực như kỳ vọng, nhìn từ một góc độ khác, việc giảm giá phân bón cũng tiềm ẩn hệ lụy bất lợi với mục tiêu hướng đến nông nghiệp bền vững. Trao đổi với phóng viên, PGS.TS. Nguyễn Thường Lạng (Giảng viên cao cấp Viện Thương mại và Kinh tế quốc tế, Trường Đại học Kinh tế quốc dân) bày tỏ quan ngại rằng giá bán giảm sẽ khiến nông dân thêm lạm dụng sử dụng phân bón. 

“Với mục tiêu phát thải ròng về 0 vào năm 2050 như cam kết quốc tế, chúng ta cần hành động rất nhiều. Trong lĩnh vực nông nghiệp, một trong những điểm quan trọng là phải giảm bớt lượng phân bón, bởi hiện nay chúng ta đang dùng quá nhiều. Theo thống kê của Tổ chức Lương thực và nông nghiệp Liên hợp quốc (FAO), Việt Nam là một trong những nước sử dụng lượng phân bón trên 1 ha nhiều nhất thế giới. Phân bón không được tiêu hết sẽ gây nên ô nhiễm nguồn nước, đất đai,... gắn với đó là phát thải ròng lớn”.

Do đó, chuyên gia đề xuất cần đẩy mạnh áp dụng tiến bộ kỹ thuật mới để giảm lượng phân bón, sử dụng phân bón hữu cơ thay thế một phần phân bón vô cơ. Bên cạnh đó, khuyến khích, hỗ trợ nông dân tự sản xuất và sử dụng phân bón hữu cơ từ nguồn nguyên liệu sẵn có (phụ phẩm trồng trọt, chất thải chăn nuôi, rác thải sinh hoạt...) để vừa cải tạo đất, vừa nâng cao hiệu quả sử dụng, từ đó giảm sự lệ thuộc phân bón hóa học. 

Còn theo chuyên gia nông nghiệp Hoàng Trọng Thủy, để người nông dân được hưởng lợi thực chất và bền vững từ chính sách thuế này thì không nên chỉ chú trọng vào yếu tố trước mắt là giá phân bón giảm được bao nhiêu phần trăm. Cần nhìn xa hơn, Nhà nước phải đóng vai trò phân bổ nguồn ngân sách thu từ 5% thuế GTGT phân bón, điều tiết lại cho nông dân qua hệ thống sản xuất nông nghiệp. Từ đó, hỗ trợ người nông dân bằng các biện pháp tăng trưởng xanh, khuyến khích sử dụng phân bón hữu cơ chất lượng cao. Điều này đặc biệt cần thiết khi Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đặt ra mục tiêu đến năm 2050 có 50% diện tích nông nghiệp bón phân hữu cơ. 

*Trích Đặc san Tạp chí Điện tử Doanh nhân Việt Nam số Xuân Ất Tỵ