Việt Nam - một trong những thị trường xe hai bánh lớn nhất thế giới với khoảng 77 triệu xe máy đã đăng ký, đang chuẩn bị cho một cuộc chuyển đổi lớn, khi các thành phố trọng điểm bắt đầu lộ trình loại bỏ xe máy chạy xăng, theo The Business Times.

Ngay cả trước khi chính sách có hiệu lực, viễn cảnh về hạn chế xe máy động cơ đốt trong (xe xăng) tại TP HCM và Hà Nội đã thu hút sự quan tâm từ các "ông lớn" trong ngành gọi xe. Chẳng hạn, những tên tuổi như Grab, Be và Xanh SM đều đang tìm cách hỗ trợ các đối tác tài xế của mình chuyển đổi sang xe điện (EV).

Các nhà sản xuất xe điện trong nước như VinFast, Selex Motors và Dat Bike cũng đang bước vào một cuộc đua để đón đầu làn sóng nhu cầu dự kiến sẽ tăng vọt. Họ cạnh tranh trên mọi phương diện, từ giá cả, hiệu suất sản phẩm, cho đến sự sẵn sàng của hạ tầng và khả năng tiếp cận các nguồn vốn lớn.

TP HCM, nơi xe máy chạy xăng vẫn đang chiếm ưu thế, đang cân nhắc cấm hoàn toàn xe xăng trong các dịch vụ gọi xe và giao hàng nội thành từ năm 2029. Một lộ trình chuyển đổi từng bước bắt đầu từ năm sau đã được xây dựng và đang chờ chính quyền phê duyệt.

Tương tự, Hà Nội cũng dự kiến cấm xe máy chạy xăng trong khu vực Vành đai 1 từ ngày 1/7/2026 và có kế hoạch mở rộng lệnh cấm ra khu vực Vành đai 2 vào năm 2028.

Tài xế nói gì?

Những thay đổi chính sách này đang tạo ra một biến động lớn cho hệ sinh thái giao thông vận tải ở Việt Nam. Hàng trăm nghìn tài xế xe ôm công nghệ, phần lớn là lao động tự do tập trung ở các thành phố lớn, sẽ là những người đầu tiên phải thực hiện việc chuyển đổi.

"Nếu bị buộc phải đổi sang xe điện, có lẽ tôi sẽ bỏ nghề," anh Nguyễn Trung Tiến, một tài xế GrabBike bán thời gian tại TP HCM, chia sẻ. Chiếc xe Honda của anh được mua cách đây 4 năm với giá khoảng 40 triệu đồng, một khoản đầu tư không nhỏ đối với anh.

"Mua một chiếc xe điện mới cũng tốn một khoản tương tự, nên tôi phải suy nghĩ thật kỹ. Tôi vẫn đang chờ thêm hướng dẫn và sự hỗ trợ từ phía nền tảng."

Các đơn vị dẫn đầu thị trường như Grab, Be (kết nối tài xế với khách hàng qua ứng dụng) và Xanh SM (vận hành đội xe điện VinFast lớn nhất) hiện đang đóng vai trò then chốt, là cầu nối cho cuộc chuyển đổi đầy tham vọng này.

Grab cho biết đã thí điểm các chương trình hợp tác nhằm xây dựng các gói hỗ trợ tài chính và các mẫu xe điện được thiết kế riêng cho việc giao hàng tại Việt Nam.

Đối thủ trong nước là Be Group đã ra mắt một trung tâm hỗ trợ, cung cấp các dịch vụ cho thuê xe, mua bán, vay vốn, bảo hiểm và nhiên liệu cho các đối tác tài xế, bao gồm cả những người có nhu cầu chuyển sang xe điện.

Trong khi đó, hợp tác với các đơn vị sở hữu đội xe như Xanh SM lại là một lựa chọn nhanh chóng cho nhiều tài xế, vì phần lớn chi phí chuyển đổi đều do các nền tảng này gánh vác. Hiện tại, Xanh SM cung cấp xe máy điện VinFast (trị giá khoảng 50 triệu đồng) cho tài xế, họ chỉ cần đặt cọc một khoản nhỏ và sẽ được hoàn lại khi kết thúc hợp đồng.

Tuy nhiên, việc sạc xe tại nhà vẫn là một trở ngại lớn. Một khảo sát của Grab với 8.300 đối tác tài xế cho thấy chỉ một phần ba trong số họ có thể sạc xe tại nhà.

"Nhiều chủ nhà trọ không cho phép sạc xe điện tại nhà," anh Nguyễn Tuấn Anh, một tài xế 33 tuổi của Xanh SM, cho biết. Anh giải thích rằng các chủ nhà lo ngại về nguy cơ cháy nổ liên quan đến việc sạc xe điện gần đây.

"Có những lúc không tìm được phòng trọ phù hợp, tôi đành phải để xe ở trạm sạc công cộng qua đêm và ngủ lại gần đó," anh kể.

Cuộc chuyển đổi nhanh chóng

Dự thảo lộ trình chuyển đổi sang xe điện cho tài xế công nghệ tại TP HCM được xây dựng bởi Viện Nghiên cứu Phát triển Thành phố và trường Đại học VinUni. Theo lộ trình này, từ năm 2026, các xe máy chạy xăng mới sẽ không được phép đăng ký hoạt động trên các nền tảng gọi xe công nghệ tại thành phố.

Một gói ưu đãi từ chính phủ, bao gồm miễn lệ phí trước bạ, thuế giá trị gia tăng và các khoản vay lãi suất thấp, sẽ được triển khai để hỗ trợ khoảng 400.000 tài xế xe công nghệ tại TP HCM chuyển đổi sang xe điện.

Mục tiêu là 30% tài xế sẽ chuyển đổi vào năm 2026 và 80% vào cuối năm 2027. Tuy nhiên, khảo sát của Grab chỉ ra rằng 62% tài xế chưa sẵn sàng chuyển đổi và gần 80% chưa từng sử dụng xe điện.

"Một giai đoạn chuyển đổi nhanh có thể khiến nhiều người không kịp đổi xe. Cùng với một hệ sinh thái hỗ trợ xe điện còn chưa hoàn thiện, điều này sẽ gián tiếp tạo ra rào cản về việc làm và thu nhập cho hàng trăm nghìn người," đại diện Grab cảnh báo. Grab đề xuất một lộ trình hỗ trợ kéo dài ít nhất 5 năm trước khi áp dụng các biện pháp hành chính.

Dù vậy, hạ tầng xe điện đang được tích cực phát triển, đặc biệt là sự ra đời nhanh chóng của các trạm đổi pin do VinFast và Selex Motors dẫn đầu. Mô hình này giúp rút ngắn thời gian sạc từ hàng giờ xuống chỉ còn vài phút, giảm thiểu gián đoạn công việc của tài xế.

Đại diện của GSM (công ty vận hành Xanh SM) cho biết: "Việc tách chi phí pin ra khỏi giá xe giúp tài xế quản lý chi tiêu tốt hơn, duy trì thu nhập ổn định và cảm thấy an tâm hơn về lâu dài."

Trong ba năm tới, V-Green,có kế hoạch triển khai 150.000 trạm đổi pin dành riêng cho xe VinFast. Selex Motors cũng đặt mục tiêu lắp đặt 10.000 trạm tương tự để phục vụ khoảng 70% lượng xe máy điện lưu thông tại Việt Nam.

Tăng tốc đầu tư

Là một trong những thị trường xe hai bánh lớn nhất thế giới, Việt Nam đang thu hút nhiều nhà sản xuất xe điện trong và ngoài nước, những người kỳ vọng vào sự bùng nổ nhu cầu trong thời gian tới.

Trong nửa đầu năm 2025, VinFast đã giao 114.484 xe máy điện, chủ yếu tại Việt Nam, tăng 447% so với cùng kỳ năm trước.

Mặc dù doanh số của các thương hiệu khác chưa được công bố rõ ràng, dữ liệu từ Motorcycles Data cho thấy VinFast, cùng với hai thương hiệu Trung Quốc là Yadea và Dibao, đang dẫn đầu thị trường xe máy điện Việt Nam.

Trong tổng số hơn 2,08 triệu xe máy các loại được bán ra tính đến tháng 8, phân khúc xe điện có động cơ trên 50cc đã tăng vọt 197% so với cùng kỳ.

"Nếu các chính sách đề xuất được thông qua, doanh số có thể tăng gấp 5 đến 10 lần... Tôi tin rằng thị trường đang đứng trước một bước ngoặt lớn," ông Nguyễn Hữu Phước Nguyên, nhà sáng lập và CEO của Selex Motors, cho biết.

Công ty Selex, chủ yếu hoạt động theo mô hình B2B (hướng đến khách hàng doanh nghiệp) và đổi pin, hiện đang huy động vốn mới để tăng trưởng. Gần đây, họ đã hợp tác thí điểm với các công ty thương mại điện tử và giao vận như Lazada Logistics, GrabExpress và ShopeeFood để tích hợp xe máy điện Selex vào đội xe của các đối tác này.

Tuy nhiên, cạnh tranh ngày càng gay gắt khi các đối tác trên cũng đang tìm hiểu các mẫu xe điện từ những thương hiệu khác.

Ví dụ, Dat Bike, một nhà sản xuất xe máy điện Việt Nam vừa huy động thành công 22 triệu USD vòng Series B vào ngày 18/9, đang là lựa chọn hàng đầu của nhiều tài xế GrabBike.

Vào tháng 7, GFin, nhánh dịch vụ tài chính của Grab, đã ra mắt chương trình trả góp cho mẫu xe điện Quantum S2 của Dat Bike với thời hạn linh hoạt lên đến 15 tháng.

Dat Bike cho biết họ đã có lãi lần đầu tiên vào tháng 8 và dự kiến doanh thu năm 2025 sẽ cao gấp 10 lần năm trước đó. Công ty cũng lên kế hoạch nâng công suất sản xuất từ 30.000 xe/năm lên khoảng 100.000 xe/năm vào cuối năm 2026.

Thay vì sản xuất xe chuyên dụng cho ngành giao hàng hay đầu tư mạnh vào hạ tầng sạc công cộng, Dat Bike tập trung vào việc phát triển những mẫu xe điện có hiệu năng và mức giá tương đương xe xăng, có thể đi được quãng đường dài và hoạt động cả tuần mà không cần sạc lại.

"Nếu 30% tài xế công nghệ đã có thể sạc xe tại nhà, điều đó có nghĩa là chúng ta có thể chuyển đổi họ ngay hôm nay mà không cần thêm bất kỳ cơ sở hạ tầng nào," ông Nguyễn Bá Cảnh Sơn, nhà sáng lập và CEO của Dat Bike, nhận định. "Việc chúng ta cần làm là tạo ra một sản phẩm thật sự tốt cho họ."