Trong suốt những năm Trung Quốc siết chặt quản lý ngành công nghệ, các diễn đàn nội bộ của Tập đoàn Alibaba đã lan truyền khẩu hiệu "MAGA" – Make Alibaba Great Again (Đưa Alibaba vĩ đại trở lại). Giờ đây, để thực hiện sứ mệnh đó, tập đoàn đang triển khai vũ khí lợi hại nhất của mình: Jack Ma.

Sau một thời gian dài ở ẩn kể từ cuộc điều tra chống độc quyền cuối năm 2020, vị doanh nhân biểu tượng nhất Trung Quốc đã quay trở lại các trụ sở của Alibaba. Bloomberg dẫn nguồn tin từ những người thân cận cho biết ông đang tham gia sâu vào công việc hơn bao giờ hết trong suốt 5 năm qua.

Dấu ấn của "bàn tay vô hình" này ngày càng rõ nét, đặc biệt là trong chiến lược xoay trục sang trí tuệ nhân tạo và lời tuyên chiến với các đối thủ thương mại điện tử như JD.com và Meituan. Một nguồn tin cho biết, chính Jack Ma đã đóng vai trò then chốt trong quyết định của Alibaba chi tới 50 tỷ NDT (7 tỷ USD) cho các chương trình trợ giá để đối đầu với sự thâm nhập bất ngờ của JD.com.

Hiện tại, Alibaba chưa đưa ra thông báo chính thức nào về vai trò của Jack Ma, dù tập đoàn này từ năm 2023 đã được điều hành bởi hai "cánh tay phải" thân tín nhất của ông là Joe Tsai và Eddie Wu. Tuy nhiên, các nguồn tin nội bộ tiết lộ rằng nhà sáng lập 61 tuổi này đang trực tiếp điều hành công việc ở mức độ cao nhất kể từ khi ông từ chức chủ tịch vào năm 2019.

Không chỉ đứng sau các khoản đầu tư hàng tỷ đô la, ông còn liên tục yêu cầu cập nhật về các dự án AI của tập đoàn. Có lần, ông đã nhắn tin cho một quản lý cấp cao ba lần trong một ngày chỉ để hỏi về tiến độ.

Sự trở lại của Jack Ma, người từng là tỷ phú công nghệ giàu có và nổi bật nhất Trung Quốc, từ lâu đã được xem là một tín hiệu cho thấy lĩnh vực công nghệ từng một thời "tự do tung hoành" của đất nước đang được Bắc Kinh ưu ái trở lại.

Mặc dù không rõ liệu chính phủ có chính thức "bật đèn xanh" hay không, nhưng cái bắt tay giữa ông và Chủ tịch Tập Cận Bình vào tháng 2 được xem là tín hiệu ông đã "lấy lại được sự ưu ái" vào thời điểm Trung Quốc đang kỳ vọng AI sẽ trở thành động lực tăng trưởng mới.

Dù vậy, người ta cho rằng ông sẽ giữ một hình ảnh kín đáo hơn so với trước đây, khi ông thường xuyên xuất hiện tại các diễn đàn Davos hay làm giám khảo cho các cuộc thi tài năng ở châu Phi.

"Jack Ma là biểu tượng, là cá tính và là thần tượng lớn nhất của Alibaba," ông Li Chengdong, người đứng đầu viện nghiên cứu internet Haitun tại Bắc Kinh, nhận định. "Sự trở lại của 'sếp lớn' cho thấy rủi ro đã qua, và điều đó khiến tất cả mọi người hừng hực khí thế."

Jack Ma đang phải đối mặt với một thực tế mới của thương mại điện tử Trung Quốc: một chiến trường khốc liệt nơi các đối thủ cạnh tranh từng đơn hàng giao đồ ăn, thực phẩm hay đồ điện tử trong vòng một giờ. Các lãnh đạo cấp cao của Alibaba đang cố gắng giúp ông nhận ra rằng thời kỳ công ty chiếm lĩnh 85% thị trường đã lùi xa.

Ông đang đặt cược rằng nền tảng mua sắm cốt lõi Taobao có thể đánh bại JD và Meituan sau những thành công gần đây trong việc giành lại thị phần. Theo Goldman Sachs, tính đến tháng 7, Alibaba chiếm 43% thị phần giao đồ ăn tại Trung Quốc, bám sát Meituan với 47%.

Tuy nhiên, cuộc chiến này có thể đẩy Jack Ma vào thế đối đầu trực diện với nhà chức trách, những người muốn chấm dứt tình trạng "trợ giá ác ý". Ông có nguy cơ đối mặt với làn sóng chỉ trích mới về vai trò của Alibaba trong cuộc chiến giá cả này.

Chính bài phát biểu gây chấn động năm 2020 đã khiến ông phải lui về ở ẩn. Chỉ vài ngày sau khi công khai chỉ trích các ngân hàng Trung Quốc là "tiệm cầm đồ", cơ quan quản lý đã đình chỉ kế hoạch IPO của Ant Group, một công ty con của Alibaba.

Vài tuần sau, Bắc Kinh khởi động một chiến dịch dài hơi nhằm thắt chặt kiểm soát kinh tế, kiềm chế giới tỷ phú. Jack Ma đột ngột trở thành tâm điểm của một cơn bão pháp lý, cuốn theo cả những đối thủ lớn như Didi Global, và gây ra cuộc sụt giảm tài sản lớn nhất trong lịch sử hiện đại của Trung Quốc. Alibaba đã "bốc hơi" gần 700 tỷ USD giá trị thị trường – tương đương toàn bộ giá trị của Tencent Holdings ngày nay.

Trong những năm tháng đó, Jack Ma, biểu tượng của cuộc siết chặt quản lý, đã lui khỏi ánh đèn sân khấu và dành phần lớn thời gian ở Tokyo và Hong Kong. Tinh thần của nhân viên sa sút trầm trọng, trùng với giai đoạn Trung Quốc áp dụng các biện pháp phòng chống đại dịch nghiêm ngặt.

Sự vắng mặt của ông trở thành biểu tượng cho thời kỳ khó khăn của công ty. Vì vậy, khi ông trở lại Ant Group vào tháng 12 năm ngoái để có bài phát biểu công khai đầu tiên kể từ năm 2020, một số nhân viên lâu năm đã xúc động đến rơi nước mắt, theo lời một người tham dự.

Trong chuyến thăm trụ sở của mảng kinh doanh đám mây Alibaba vào tháng 4, Jack Ma đã đi qua những bức tường dán đầy những dòng tâm sự của nhân viên, kể về những khó khăn họ đã trải qua khi ông vắng mặt. Giữa vòng vây của các nhân viên, ông đã thể hiện tài hùng biện trứ danh của mình.

"Công nghệ không chỉ để chinh phục các vì sao và đại dương," ông nói. "Nó còn là để giữ gìn ngọn lửa nhiệt huyết trong mỗi chúng ta."

Ông tiếp tục nhấn mạnh vai trò cốt lõi của nền tảng đám mây, chip T-head tự phát triển và dòng mô hình AI Qwen. Ông cho biết mình nhận được cập nhật về chúng hàng ngày. Sau buổi nói chuyện, nhiều người tham dự cảm thấy như được tiếp thêm năng lượng và cảm hứng, như thể họ đang sống lại văn hóa khởi nghiệp của ngày đầu tiên.

Alibaba đã đi một chặng đường rất dài kể từ khi thành lập năm 1999, khi Jack Ma chỉ có 80.000 USD từ 80 nhà đầu tư. Năm 2014, công ty đã có màn IPO lịch sử trị giá 25 tỷ USD. Những năm sau đó, giá trị vốn hóa của Alibaba đã vượt mốc 800 tỷ USD. Nhưng sau mâu thuẫn của Jack Ma với cơ quan quản lý và tác động của đại dịch, cổ phiếu công ty đã lao dốc.

Để khôi phục lại vinh quang xưa, Jack Ma đang đặt niềm tin vào những gương mặt thân quen như Eddie Wu, Joe Tsai và ngôi sao đang lên Jiang Fan. Ông Wu được xem là người sẽ lãnh đạo lâu dài, đặc biệt là trong lĩnh vực AI. Chủ tịch Tsai là đồng minh chính của Jack Ma trong hội đồng quản trị, trong khi ông Jiang được giao trọng trách điều hành mảng thương mại điện tử mở rộng từ Singapore đến Istanbul.

"Rõ ràng Alibaba đang được vận hành rất tốt với sự trở lại của những người tiên phong như Eddie, Joe và Jiang Fan," ông Vey-Sern Ling, giám đốc điều hành tại Union Bancaire Privée, cho biết. "Công ty đã tái tập trung vào công nghệ và các mảng kinh doanh cốt lõi. Có thể nói, họ đang bước vào giai đoạn gặt hái thành quả."

Ưu tiên hàng đầu của Alibaba hiện nay, dưới sự dẫn dắt của ông Wu, là theo đuổi trí tuệ nhân tạo tổng quát. Tháng 2 vừa qua, công ty đã cam kết đầu tư hơn 380 tỷ NDT vào AI và cơ sở hạ tầng đám mây trong ba năm tới.

Mặc dù việc kiếm tiền từ AI vẫn còn ở phía trước, doanh thu từ mảng đám mây trong tháng 8 đã tăng vọt 26% – tốc độ tăng trưởng nhanh nhất trong nhiều năm, giúp cổ phiếu tăng 88% trong năm nay. Dù vậy, giá trị thị trường 380 tỷ USD của công ty vẫn chưa bằng một nửa so với thời kỳ đỉnh cao.

Bên cạnh AI, Jack Ma cũng đang gây ảnh hưởng lớn đến mảng thương mại điện tử, cỗ máy kiếm tiền chính của tập đoàn. Theo một nguồn tin thân cận, chính sự sụt giảm thị phần của Alibaba vào năm 2023 đã khiến Jack Ma ủng hộ việc thay thế CEO lúc đó là Daniel Zhang.

Cùng năm, ông gây bất ngờ khi đăng đàn trên diễn đàn nội bộ, kêu gọi công ty "sửa chữa sai lầm" ngay khi đối thủ mới nổi PDD Holdings (công ty mẹ của Pinduoduo và Temu) suýt vượt mặt Alibaba về giá trị thị trường.

"Jack có một loại quyền lực tinh thần trong công ty, cho phép ông đưa ra những quyết định lớn và chỉ trích các lãnh đạo hay chiến lược khi ông thấy nó đi sai hướng," Duncan Clark, tác giả cuốn sách Alibaba: The House That Jack Ma Built, nói. "Ông ấy không phải người quản lý vi mô, nhưng lời nói của ông đủ sức nặng để khiến cả công ty phải thay đổi."

Sự trở lại của Jack Ma đã củng cố niềm tin nội bộ vào định hướng của công ty, nhưng cũng mang lại một số thách thức. Sự hiện diện của ông làm phức tạp thêm cơ cấu báo cáo, vì nhiều nhân viên vẫn coi ông là người ra quyết định cao nhất dù ông không có chức danh chính thức.

Đối với một số người, sự trở lại này giống như nỗ lực cuối cùng của một nhà sáng lập thế hệ đầu để tìm lại di sản của mình. Giống như những nhân viên đời đầu của Alibaba, ông thường ví von con đường kinh doanh như hành trình của một anh hùng võ hiệp.

"Có lẽ ông ấy tin rằng đã đến lúc phải tái xuất để ghi dấu ấn bằng cách đánh bại Meituan," Chen Weixing, người sáng lập ứng dụng gọi xe Kuaidi Dache, nhận định. "Ông ấy vẫn đang sống trong ảo ảnh về thời hoàng kim của mình."

Khi trao lại quyền lực cho Daniel Zhang, Jack Ma từng nói với truyền thông Trung Quốc: "Nghỉ hưu không có nghĩa là tôi rời bỏ Alibaba. Bất cứ khi nào Alibaba cần, tôi sẽ luôn có mặt."