Kinh tế Mỹ đang bùng nổ đang khiến lạm phát trên toàn thế giới tăng cao và thúc đẩy đồng USD tăng giá, gây áp lực khiến một số ngân hàng trung ương tăng lãi suất, bất chấp mức độ lây nhiễm Covid-19 vẫn đang cao và nền kinh tế ở quốc gia của họ vẫn chưa hoàn toàn phục hồi.

Các ngân hàng trung ương trên thế giới đang lo lắng về cách Cục Dự trữ Liên bang Mỹ FED sẽ phản ứng với sự gia tăng lạm phát, cảnh giác với việc bị cuốn vào dòng chảy của sự mở rộng kinh tế bất thường của Hoa Kỳ.

Thị trường chứng khoán toàn cầu giảm vào thứ 17/6 sau khi các quan chức Fed báo hiệu họ dự kiến ​​sẽ tăng lãi suất vào cuối năm 2023, sớm hơn dự đoán vào tháng 3, khi nền kinh tế Mỹ nóng lên.

Việc hướng tới lãi suất cao hơn, với Fed là trung tâm đang diễn ra trên toàn cầu. Sự kiện này có nguy cơ kìm hãm sự phục hồi kinh tế ở một số nơi, đặc biệt là vào thời điểm nợ thị trường mới nổi tăng lên (EMD - Emerging market debt).

Quy mô của nền kinh tế Mỹ, chiếm đến gần 1/4 tổng sản phẩm quốc nội thế giới và tầm quan trọng của những thị trường tài chính, từ lâu đã tạo ra một lực cản lớn đối với việc hoạch định chính sách toàn cầu.

Nhưng sự tăng trưởng nhanh chóng bất thường của Mỹ trong năm nay là rất quan trọng đối với một nền kinh tế thế giới vẫn đang phục hồi sau những cú sốc năm ngoái. Các quan chức Fed kỳ vọng nền kinh tế Mỹ sẽ tăng trưởng 7% trong năm nay.

Chủ tịch FED Jerome Powell thông báo hôm 17/6, FED sẽ tiến hành tăng lãi suất vào cuối năm 2023. Ảnh: Caixin.

Các ngân hàng trung ương ở Nga, Brazil và Thổ Nhĩ Kỳ đã tăng lãi suất trong những tuần gần đây, một phần để giảm lạm phát do giá hàng hóa tăng vọt trong năm. Khi các nhà máy trên khắp thế giới đang căng ra để đáp ứng nhu cầu của Mỹ, giá hàng hóa từ thiếc đến đồng đã tăng vọt.

Tamara Basic Vasiljev, nhà kinh tế của Oxford Economics ở London, cho biết: “Với tất cả những hậu quả của đại dịch, điều cuối cùng mà những quốc gia này cần bây giờ là thắt chặt chính sách".

Sự bùng nổ kinh tế của Mỹ hỗ trợ các nền kinh tế trên toàn thế giới bằng cách thúc đẩy nhập khẩu và tiền kiều hối từ Mỹ. Nhưng nó cũng làm tăng chi phí đi vay, lạm phát và củng cố đồng USD. Điều này thắt chặt các điều kiện tài chính toàn cầu và đóng vai trò như một lực cản đối với sự phục hồi.

Những tác động gây ra không đồng đều. Đồng USD mạnh hơn gây tổn hại cho các nền kinh tế mới nổi có vốn vay bằng USD, nhưng cũng giúp các nhà xuất khẩu lớn hơn ở Châu Âu và Đông Á có sản phẩm trở nên cạnh tranh hơn so với hàng xuất khẩu của Mỹ.

Ở những nền kinh tế tiên tiến, hầu hết các ngân hàng trung ương tin rằng thời kỳ lạm phát gia tăng sẽ chỉ là tạm thời trừ khi người tiêu dùng kỳ vọng nó sẽ tiếp tục và yêu cầu mức lương cao hơn.

Trong khi các ngân hàng trung ương không thấy điều đó [lạm phát kéo dài] sớm xảy ra, một số nhà kinh tế cho rằng họ có thể sẽ phải ngạc nhiên.

Luigi Speranza, trưởng nhóm kinh tế toàn cầu tại BNP Paribas, nói: “Tôi nghĩ có khả năng cao, cú sốc tạm thời đối với giá này có thể kéo dài hơn". Ông Speranza lưu ý rằng lạm phát ở Đức có khả năng vào khoảng 4% khi vòng thương lượng thỏa ước lương tập thể tiếp theo bắt đầu vào cuối năm nay.

Sau cuộc họp báo của FED vào 17/6, đồng USD tăng liên tiếp hai ngày so với đồng Euro. Ảnh: FT.

Các nhà kinh tế cho biết, những ngân hàng trung ương ở Châu Âu và Nhật Bản cần phải thích ứng với sự ôn hòa của Fed hoặc có nguy cơ tăng xảy ra sự tăng đột biến với đồng tiền, làm suy yếu sự phục hồi kinh tế. Bước đi tinh tế xung quanh Fed có thể bị phá hoại nếu lạm phát được chứng tỏ dai dẳng hơn dự kiến, điều này sẽ kích hoạt phản ứng dây chuyền của việc tăng lãi suất.

Elga Bartsch, người đứng đầu bộ phận nghiên cứu vĩ mô tại BlackRock, cho biết: “Để ngăn chặn đồng Euro tăng giá, [Ngân hàng Trung ương Châu Âu] sẽ cần phải ôn hòa tương tự như FED".

Tuy nhiên, các nền kinh tế mới nổi thường không có thời gian chờ đợi. Ngay cả một đợt lạm phát ngắn cũng có thể đè nặng lên đồng tiền của họ và làm tổn hại đến khả năng trả nợ của các công ty và hộ gia đình thường được tính bằng USD hoặc Euro.

Fed đã báo hiệu rằng họ sẽ cẩn thận để tránh lặp lại "cơn thịnh nộ về cắt giảm" năm 2013, trong đó các ngân hàng trung ương ở các nước đang phát triển buộc phải phản ứng với việc rút vốn đầu tư nước ngoài đột ngột sau khi ngân hàng trung ương Mỹ khiến các nhà đầu tư ngạc nhiên khi nói rằng họ đã xem xét giảm các chương trình kích cầu.

Ngày 17/6, Chủ tịch Cục Dự trữ Liên bang Mỹ Jerome Powell nói: “Vì vậy, mục đích của chúng tôi đối với quá trình này là nó sẽ có trật tự, bài bản và minh bạch... Và tôi chỉ có thể nói với bạn rằng, chúng tôi thấy giá trị thực sự trong việc giao tiếp tốt trước khi trình bày suy nghĩ của chúng tôi. Và chúng tôi sẽ cố gắng làm cho rõ ràng điều đó".

Nhưng với lạm phát toàn cầu tăng nhanh và FED bắt đầu chuyển hướng, tính toán của một số ngân hàng trung ương đang thay đổi.

Ngân hàng trung ương Brazil đã công bố mức tăng lãi suất 0,75 điểm phần trăm lần thứ 3 liên tiếp vào 17/6 và báo hiệu mức tăng lớn hơn có thể xảy ra tiếp theo, khi họ đang phải vật lộn với lạm phát trên 8%.

GDP thực, sản xuất công nghiệp và thương mại từ 2005 đến 2021. Ảnh: IHS.

Ngân hàng Trung ương Nga đã tăng lãi suất chuẩn ba lần trong năm nay lên 5,5%, sau khi lạm phát tăng tốc lên hơn 6% trong tháng này, mức cao nhất trong gần 5 năm qua. Hôm thứ 15/6, Thống đốc Elvira Nabiullina nói rằng Nga sẽ tiếp tục nâng cao lãi suất và không mong muốn điều này sẽ cản trở tăng trưởng kinh tế.

Bà Nabiullina cho biết trong một bài phát biểu tại Hạ viện Nga: “Chúng tôi đã giữ lãi suất thấp trong một thời gian để đảm bảo rằng chúng tôi không bẻ cánh của một nền kinh tế đang phục hồi... Bây giờ là lúc tăng tỷ giá để đối phó với những hoàn cảnh thay đổi và lạm phát gia tăng".

Ngân hàng trung ương Thổ Nhĩ Kỳ đã tăng mạnh lãi suất chính lên 19% vào tháng 3 để chống lại lạm phát hai con số và đồng lira mất giá. Nhưng đồng lira của Thổ Nhĩ Kỳ lại tiếp tục chịu áp lực trong những tuần gần đây khi các nhà đầu tư cố gắng đánh giá xem liệu ngân hàng trung ương có chú ý đến yêu cầu cắt giảm lãi suất của Tổng thống Recep Tayyip Erdogan hay không.

Việc tăng giá gần đây đối với các sản phẩm tươi sống đã làm tăng giá borscht set — giá của các loại rau củ cần thiết để nấu món súp củ cải yêu thích của Nga — vốn là một chỉ số đáng tin cậy đối với nhiều người Nga. Từ đầu năm đến nay, giá khoai tây, bắp cải và cà rốt đã tăng từ 60% đến 80%.

Ở các nước nghèo, tỷ trọng chi tiêu lớn hơn thường dành cho các mặt hàng thiết yếu như lương thực và năng lượng, vì vậy các nhà hoạch định chính sách sẽ nhanh chóng giảm lạm phát khi giá cả tăng lên.

Các ngân hàng trung ương ở Scandinavia và Hàn Quốc đã báo hiệu kế hoạch thắt chặt chính sách tiền tệ để hạn chế bong bóng tài sản có thể xảy ra, đặc biệt là với bất động sản. Ngân hàng trung ương Na Uy đã báo hiệu hôm thứ 17/6 rằng họ sẽ tăng lãi suất vào tháng 9.

Các ngân hàng trung ương ở Trung Âu, bao gồm cả Hungary và Cộng hòa Séc, cũng dự kiến ​​sẽ sớm nâng lãi suất. Họ không chịu sự thiệt hại do thắt chặt ở quy mô tương tự như các quốc gia Châu Âu lớn hơn như Pháp và Tây Ban Nha trong thời kỳ đại dịch, nhưng đang chứng kiến ​​lạm phát gia tăng.

Iain Stealey, Giám đốc đầu tư thu nhập cố định tại JP Morgan Asset Management, cho biết FED có thể sẽ xoay sở để tránh lặp lại “cơn thịnh nộ vì cắt giảm”.

Ông Stealey nói: “Đó là một quá trình rất dài và chậm chạp… rất khó để không thực hiện điều này trước những bất ngờ về lạm phát”.

Các nhà kinh tế cho biết vẫn có những vấn đề với phương pháp tiếp cận để xử lý vấn đề lạm phát tăng cao. Klaus Baader, trưởng nhóm kinh tế toàn cầu tại Société Générale, cho biết: “Ý tưởng để lạm phát tăng nóng… có nghĩa là bạn sẽ chỉ nhận ra mình có vấn đề về lạm phát khi bạn đã có vấn đề về lạm phát".

Tiệp Nguyễn