Mới đây, Genesia Ventures đã tổ chức buổi thảo luận chuyên đề “IPO Playbook for Startups in Vietnam”, nhằm cung cấp thông tin cho những startup trong danh mục đầu tư của quỹ cũng như các startup khác tại TP HCM, nếu muốn lên sàn trong tương lai.

Ngoài bà Hoàng Thị Kim Dung - Giám đốc Quốc gia Genesia Ventures Vietnam, buổi thảo luận còn có ông Duy Lê - Thành viên HĐQT, Phó Tổng Giám đốc Điều hành VinaCapital Group. 

Và theo ông Duy Lê, thị trường chứng khoán Việt Nam đang là thị trường vốn có thanh khoàn hàng đầu khu vực, nên các startup/doanh nghiệp khi muốn IPO không nên “bỏ gần tìm xa”. Trong khi chờ đợi các quy định mới hoặc Nhà nước thành lập sàn chứng khoán riêng cho giới khởi nghiệp để các startup dễ IPO hơn, các startup cũng cần chuẩn bị sẵn sàng cho giờ G.

Đầu tiên, là các startup phải phân biệt rõ giữa Listing (niêm yết) và IPO (chào bán lần đầu ra công chúng). Thứ hai, gia nhập UpCom là bước đệm cần thiết trước khi lên HoSE hoặc HNX. Thứ ba, startup cần chuẩn bị vững vàng trên ba trụ cột chính là sản phẩm - dòng tiền - quản trị doanh nghiệp. 

Việt Nam là thị trường vốn có thanh khoản hàng đầu khu vực 

Thị trường chứng khoán Việt Nam đang bước vào giai đoạn tăng tốc mới, khi FTSE Russell vừa nâng hạng lên nhóm “Thị trường mới nổi thứ cấp” và thanh khoản duy trì ở mức dẫn đầu khu vực. Trong làn sóng cải cách mạnh mẽ đó, câu chuyện “lên sàn - IPO” trở thành từ khóa nóng của giới đầu tư và cộng đồng startup Việt.  

“Việt Nam hiện đang là một trong những thị trường vốn có thanh khoản cao nhất Đông Nam Á. Theo các báo cáo của chúng tôi, trong một ngày, Việt Nam có thể đạt giá trị giao dịch từ 1-2 tỷ USD, trong khi tại Indonesia, Philippines hay Thái Lan, con số này chỉ khoảng 600–700 triệu USD. Vậy nên, các startup Việt Nam nên cân nhắc nghiêm túc việc niêm yết trong nước thay vì ra thị trường quốc tế.”, ông Duy Lê gợi ý.

Ông cũng cho biết, Việt Nam đang là điểm đến hấp dẫn của cả nhà đầu tư trong và ngoài nước. Vậy nên, “vấn đề không nằm ở nguồn vốn, mà ở chất lượng và khả năng hấp thụ vốn của doanh nghiệp. Khi doanh nghiệp có chất lượng, dòng vốn sẽ tự động tìm đến”. 

Sự dồi dào về thanh khoản này cũng chứng tỏ Việt Nam có một “quỹ đầu tư chung” (funding pool) khổng lồ, sẵn sàng bơm vào các doanh nghiệp chất lượng. Nguồn vốn này đến từ cả nhà đầu tư nội địa – trong bối cảnh lãi suất huy động duy trì ở mức thấp và sự quan tâm lớn từ các quỹ đầu tư tổ chức quốc tế.

Các quỹ đầu tư tư nhân (PE) hàng đầu thế giới như Warburg Pincus, TPG hay CVC Capital Partners đã thực hiện nhiều thương vụ trị giá hàng trăm triệu USD tại Việt Nam, cho thấy sức hút ngày càng lớn của thị trường vốn trong nước. 

Rào cản gia nhập thị trường chứng khoán của startup Việt Nam lớn nhất khu vực

Mặc dù có lợi thế về thanh khoản, song cánh cửa niêm yết chính thức (HoSE/HNX) lại quá chật hẹp đối với các startup công nghệ - vốn là những doanh nghiệp ưu tiên tăng trưởng hơn là lợi nhuận trong giai đoạn đầu. 

Ông Duy Lê nêu rõ: “Luật pháp Việt Nam hiện hành yêu cầu công ty phải có lợi nhuận hai năm liên tiếp mới được phép lên sàn. Đây là rào cản lớn đối với các startup, vì thường rất ít doanh nghiệp khởi nghiệp có thể đạt lợi nhuận trong giai đoạn đầu.”.

So sánh với các khu vực lân cận, bà Kim Dung nhận định: “Việt Nam là thị trường duy nhất trong 4 thị trường mà Genesia Ventures đang đầu tư, có điều kiện lên sàn cho các công ty startup đang rất là khó và thậm chí là nghiêm ngặt nhất so với 3 thị trường còn lại là Ấn Độ, Nhật Bản và Indonesia.”. 

Minh chứng rõ nét nhất: chưa có bất cứ “kỳ lân” nào của Việt Nam đã thành công xuất hiện trên sàn chứng khoán lớn cả trong lẫn ngoài nước. 

Theo tìm hiểu của phóng viên, Việt Nam hiện có 4 “kỳ lân” là VNG, Sky Mavis, MoMo và VN Life. Trong tất cả, chỉ mỗi VNG đã xuất hiện trên UpCom và có kế hoạch IPO ở nước ngoài. Còn MoMo lẫn Sky Mavis chưa từng đề cập đến chuyện lên sàn; phần mình, VN Life nói luôn là công ty sẽ không lên sàn trong tương lai gần.

Cách đây vài năm, sàn TMĐT Tiki cũng từng muốn IPO ở nước ngoài, song họ chưa kịp làm gì thực chất thì đã bắt đầu lụi tàn.

Không chỉ các startup công nghệ, mà các startup bán lẻ ở Việt Nam dù không vướng mắc rào cản chí tử “hai năm liên tiếp có lời”, cũng chưa ai thành công IPO. Hai cái tên được kỳ vọng lớn là Golden Gate và Highlands Coffee vẫn đang trong quá trình chờ đợi “thời điểm đúng”. 

Trước đây, Highlands Coffee với sự hậu thuẫn từ Jollibee, muốn IPO ở nước ngoài nhưng đã không được như ý, nên năm nay muốn quay lại thử sức ở trong nước. Phần Golden Gate, thì chưa nghe chuỗi F&B này chia sẻ về việc tái khởi động kế hoạch lên sàn chứng khoán ở Việt Nam trong năm 2025. Trong khi các nhà đầu tư và các cổ đông lớn khá hào hứng với việc Highlands Coffee - Golden Gate lên sàn, thì chủ sở hữu của hai chuỗi này có thái độ ngược lại.

Nhìn rộng ra thị trường Đông Nam Á, các “kỳ lân” của Singapore, Indonesia lẫn Malaysia đều đã thành công IPO ở sàn quốc nội lẫn quốc tế. Hai “kỳ lân” của Indonesia GoTo (kết hợp giữa GoJek - Tokopedia) và Bukalapak đã IPO; chuỗi cà phê Fore Coffee cũng vừa mới lên sàn vào tháng 4/2025. 

Nhiều “kỳ lân” và công ty công nghệ lớn có trụ sở tại Singapore cũng đã IPO khắp thế giới như Grab, Ryde, SEA, Carro, Razer… SGX dù đang là sàn giao dịch chứng khoán danh giá nhất Đông Nam Á, nhưng đang bị cạnh tranh quyết liệt bởi các đối thủ đến từ Mỹ, Nhật Bản, HongKong…

Trong vài năm gần đây, Sở chứng khoán Tokyo (TSE) thường đến Việt Nam để chào mời các startup hoặc doanh nghiệp Việt mở rộng thị trường sang Nhật Bản, để có cơ hội xuất hiện trên sàn này.

Bà Kim Dung cho rằng, để khuyến khích các doanh nghiệp đổi mới sáng tạo tiếp cận thị trường vốn, Chính phủ cần xem xét xây dựng một sàn giao dịch riêng cho startup, với điều kiện linh hoạt hơn nhưng có quy định rõ về đối tượng nhà đầu tư được phép tham gia.  

“Bên cạnh đó, Nghị định 68 vừa rồi đã có thay đổi rất lớn. Tập trung vào việc thúc đẩy doanh nghiệp trong nước, ưu đãi về thuế, chi phí R&D được khấu trừ... Chính phủ có một kế hoạch rất là rõ ràng về phát triển doanh nghiệp đến 2030, 2040.”, ông Duy Lê thông tin thêm. 

Chính sách này giúp các startup giảm áp lực chi phí trong giai đoạn đầu, đặc biệt là chi phí R&D, từ đó tạo điều kiện để giới startup tập trung tối đa vào đổi mới sáng tạo, mở rộng quy mô và chuẩn bị tốt hơn cho việc niêm yết khi đạt đủ điều kiện.

Những chuẩn bị cần thiết cho các startup Việt Nam

Theo quan sát của ông Duy Lê, một sai lầm phổ biến mà các doanh nghiệp hay mắc phải là nhầm lẫn giữa Listing (niêm yết) và IPO (chào bán lần đầu ra công chúng). “Niêm yết mà không có hoạt động chào bán thì không tạo ra dòng vốn mới. Nếu cổ phiếu không được giao dịch, tức là không có thanh khoản, thì việc lên sàn gần như vô nghĩa,” ông nói.

Bà Kim Dung bổ sung: “Một công ty lên sàn mà cổ phiếu không có thanh khoản thì nhà đầu tư không thể mua bán, niềm tin thị trường sẽ mất đi. Doanh nghiệp đại chúng phải duy trì được dòng chảy cổ phiếu liên tục, đó là điều kiện sống còn.”.

Trước khi niêm yết chính thức trên các sàn lớn như HoSE hoặc HNX, doanh nghiệp nên chọn UpCOM làm “bệ phóng an toàn” để thử sức. Với điều kiện linh hoạt hơn, UpCOM đóng vai trò như trường học đầu tiên giúp doanh nghiệp làm quen với quy trình công bố thông tin, minh bạch tài chính, kiểm toán và quan hệ nhà đầu tư.

“UpCOM giúp doanh nghiệp tự đánh giá năng lực nội tại, hoàn thiện hệ thống quản trị và xây dựng hình ảnh minh bạch trong mắt nhà đầu tư. Đó là giai đoạn rất quan trọng để chuẩn bị cho bước nhảy lớn hơn,” ông Duy Lê nhấn mạnh.

Ông Duy Lê cũng cho biết thêm, để hướng tới IPO, các startup/doanh nghiệp cần chuẩn bị vững vàng trên ba trụ cột chính là sản phẩm - dòng tiền - quản trị doanh nghiệp. 

Thứ nhất, về sản phẩm và mô hình tăng trưởng. Startup có thể chấp nhận lỗ trong giai đoạn đầu để ưu tiên tăng trưởng, nhưng về lâu dài, startup phải tạo ra sản phẩm phải có giá trị thực, mô hình kinh doanh rõ ràng và khả năng mở rộng thị trường. 

“Nhà đầu tư không chỉ nhìn vào doanh thu hiện tại, mà họ đánh giá năng lực phát triển dài hạn, rằng liệu doanh nghiệp có khả năng chiếm lĩnh thị phần, tạo giá trị bền vững hay không.,” ông Duy Lê nhận định.

Thứ hai là dòng tiền (Cash Flow) giống như dòng máu của doanh nghiệp. Công ty có lợi nhuận trên giấy mà không có dòng tiền cũng sẽ chết. 

Thực tế là có nhiều công ty đã tìm cách “làm đẹp” báo cáo tài chính. Tuy nhiên, các nhà đầu tư chuyên nghiệp sẽ luôn đánh giá dựa trên dòng tiền thực tế từ hoạt động kinh doanh (Operating Cash Flow), vì nó phản ánh sức khỏe thật của doanh nghiệp. Vậy nên, sau giai đoạn tăng trưởng nóng, startup cần chứng minh khả năng tạo dòng tiền ổn định, vì đây là yếu tố quyết định giá trị khi IPO.

Việc có kế hoạch tài chính 3 - 5 năm rõ ràng, dự báo lợi nhuận, nhu cầu vốn và kế hoạch sử dụng vốn cụ thể…; là những yếu tố cộng thêm quan trọng để các startup thuyết phục nhà đầu tư và Ủy ban Chứng khoán Nhà nước. 

Cuối cùng, quản trị doanh nghiệp là nền móng cho niềm tin. Từ góc nhìn của ông, thì quản trị là yếu tố thường bị các startup xem nhẹ nhưng lại quyết định thành bại trong quá trình IPO.  

“Ngay từ đầu, công ty đã phải làm việc với luật sư để chuẩn bị làm quản trị doanh nghiệp (Corporate Governance), làm các báo cáo tài chính theo chuẩn quốc tế. Nếu không chuẩn hóa ngay từ đầu, khi lên sàn sẽ rất khó khắc phục.”, ông khuyến nghị.

Việc chuẩn hóa quản trị bao gồm: minh bạch cơ cấu sở hữu; thiết lập Hội đồng quản trị độc lập; tuân thủ quy định công bố thông tin cho tất cả các bên liên quan (5 stakeholders) gồm nhà cung cấp, nhân viên, cổ đông, chính phủ và cộng đồng. 

Bà Kim Dung chia sẻ kinh nghiệm từ Nhật Bản: “Tại Nhật, mỗi năm đều có một vòng ‘short review’ - rà soát ngắn nhưng rất chi tiết, để đảm bảo doanh nghiệp đi đúng hướng và đáp ứng tiêu chuẩn về quản trị, tài chính, minh bạch mà Sở Giao dịch Tokyo yêu cầu.”.

Theo bà, việc duy trì quy trình rà soát định kỳ này giúp các doanh nghiệp tích lũy kinh nghiệm và văn hóa tuân thủ, điều mà các startup Việt nên xem như một dự án chiến lược dài hạn, chứ không phải nhiệm vụ phát sinh ngay trước IPO.

Cũng theo hai diễn giả, hành trình IPO không chỉ là việc lên sàn để huy động vốn, mà còn là phép thử toàn diện về năng lực quản trị, tầm nhìn chiến lược và trách nhiệm với cổ đông. Lên sàn chỉ là bắt đầu hành trình của doanh nghiệp, chứ không phải là kết thúc. Vì sau khi lên sàn và nhận tiền của nhà đầu tư, doanh nghiệp cần phải tiếp tục làm tốt hơn nữa.

Tổng kết, mỗi doanh nghiệp Việt thành công lên sàn sẽ góp phần định hình vị thế mới cho thị trường tài chính quốc gia; không chỉ giúp gia tăng kênh huy động vốn, mà còn nâng cao uy tín và năng lực cạnh tranh của Việt Nam trong khu vực.