Cải cách thể chế trở thành nhóm giải pháp số 1

Tại Diễn đàn đầu tư Việt Nam 2025 tổ chức chiều 3/6,  TS Phan Đức Hiếu, Ủy viên Ủy ban Kinh tế của Quốc hội khóa XV, Đại biểu Quốc hội khóa XV đã có bài trình bày về những thay đổi nhằm cải thiện môi trường đầu tư kinh doanh, đồng thời cập nhật những thông tin mới nhất về kỳ họp thứ 9 của Quốc hội đang diễn ra. 

Theo TS Phan Đức Hiếu, tại Kỳ họp thứ 9 đang diễn ra, Quốc hội nhấn mạnh sự cải cách thể chế mạnh mẽ.

“Từ năm 2024, Đảng, Quốc hội và Chính phủ đều nhấn mạnh rất mạnh mẽ đến cải cách thể chế. Đây không còn là vấn đề mới, nhưng lần đầu tiên được đặt ở vị trí tiên quyết trong các giải pháp phát triển kinh tế - xã hội", ông Hiếu nhấn mạnh.

Trước đây, trong các nghị quyết kinh tế - xã hội hàng năm, nhóm giải pháp đầu tiên thường là định hướng điều hành kinh tế vĩ mô, tiếp đó mới là cải cách thể chế. Tuy nhiên, với Nghị quyết năm 2025, Quốc hội đã thay đổi thứ tự ưu tiên: cải cách thể chế được đưa lên đầu tiên.

"Việc thay đổi số thứ tự các nhóm giải pháp ấy thể hiện tinh thần về điều hành, ưu tiên thúc đẩy tăng trưởng cải cách kinh tế vĩ mô", TS Hiếu nhấn mạnh. 

"Có vài điểm rất khác là trước đây, chúng ta nhấn mạnh nhiều đến việc thúc đẩy tăng trưởng, nhưng hiện giờ nhấn mạnh nhiều đến việc phải làm được việc đó.

Tôi lấy ví dụ như việc kiên quyết bỏ tư duy: không quản được thì cấm; đẩy mạnh phân cấp, phân quyền; Khắc phục điểm nghẽn, khơi thông nguồn lực, cải cách thủ tục hành chính và cắt giảm chi phí cho người dân, doanh nghiệp... Có nghĩa rằng mức độ tinh thần về cải cách thể chế được thể hiện mạnh mẽ và triệt để", vị Đại biểu Quốc hội khóa XV chia sẻ thêm. 

Cũng theo TS Hiếu, Kỳ họp thứ 9 dự kiến thông qua hơn 30 luật, 7 nghị quyết có tính quy phạm pháp luật và cho ý kiến với 6 luật khác.

Trong đó, nhiều nội dung cải cách lần đầu tiên bước ra khỏi lý thuyết để đi vào triển khai. Chẳng hạn, sửa đổi Luật Đầu tư với Điều 36a, Thủ tục đầu tư đặc biệt, gần như thay thế tiền kiểm bằng hậu kiểm. Các doanh nghiệp không cần phải đi tuần tự từ xin chủ trương đầu tư đến giấy phép xây dựng, phòng cháy chữa cháy, đánh giá tác động môi trường… mất 2-3 năm, mà có thể triển khai đầu tư trước, kiểm tra sau.

Một bước tiến khác là Nghị quyết 190, đảm bảo giá trị pháp lý của các giấy tờ cũ sau khi sắp xếp lại bộ máy hành chính, tránh phát sinh thủ tục không cần thiết. “Giấy tờ đã cấp tiếp tục có hiệu lực, chỉ cấp lại khi thực hiện thủ tục mới – đó là tư duy hiện đại về cải cách hành chính", ông Hiếu nói.

Nghị quyết 68 và "bước ngoặt lần thứ ba" cho kinh tế tư nhân

Theo ông Hiếu, nếu được thực hiện đúng và quyết liệt, Nghị quyết 68 sẽ trở thành mốc thời điểm quan trọng thứ ba để phát triển kinh tế tư nhân. 

TS Hiếu thống kê: "Giai đoạn 1988-1990: Lần đầu tiên khu vực kinh tế tư nhân được chính thức thừa nhận bằng luật công ty năm 1990.

Giai đoạn 1999-2000: Thực hiện một cải cách thể chế rất mạnh. Tại thời điểm trước đây, doanh nghiệp chỉ được làm những gì mà nhà nước và pháp luật, cơ quan nhà nước cho phép. Trong Luật doanh nghiệp 1999 đã bắt đầu có khái niệm quyền tự do kinh doanh trong những ngành nghề mà pháp luật không cấm.

Năm 2025: Nếu như nghị quyết 68 của Trung ương về phát triển kinh tế tư nhân được thực hiện quyết liệt và thành công thì tôi kỳ vọng đây sẽ là một cái điểm mốc thứ ba trong quá trình phát triển khu vực kinh tế tư nhân". "Văn bản có tính quy phạm pháp luật là Nghị định 198. Còn Nghị quyết 68 là chủ trương", ông Hiếu nhấn mạnh. 

Khác với các luật định trước đó, Nghị quyết 68 tập trung vào hai nội dung then chốt: Gia tăng bảo vệ và giảm rủi ro cho doanh nghiệp bằng các chính sách hỗ trợ, miễn thuế, cơ chế đấu thầu, đặt hàng cho doanh nghiệp nhỏ và vừa,... và khơi thông nguồn lực, tháo gỡ rào cản để tư nhân đóng vai trò ngày càng lớn trong nền kinh tế.

Đặc biệt, để thể chế hóa nghị quyết 68, Quốc hội đã ban hành Nghị quyết 198 chỉ khoảng 13 ngày sau khi Nghị quyết 68 được thông qua (ngày 4/5 – 17/5). Đây là hành động pháp lý đầu tiên thể chế hóa chủ trương của Đảng mà không phải chờ sửa đổi toàn bộ các luật liên quan.

Ví dụ: Trong nghị quyết 68 nói rằng để cho thủ tục phá sản thực sự đúng theo bản chất của nó thì không thể bằng một điều khoản trong nghị quyết của quốc hội mà buộc phải sửa ra toàn bộ luật. Nên nghị quyết 198 đã đưa ra ngay một số biện pháp và giải pháp có thể thực hiện được.

Hay như Nghị quyết 198 cũng đã đề cập đến nội dung miễn thuế doanh nghiệp 3 năm, miễn phí phần mềm; gói các gói thầu xây lắp mua hàng dưới 20 tỷ dành riêng cho doanh nghiệp và nhỏ; cơ chế đặt hàng đấu thầu, hạn chế chỉ định đối với những dự án quan trọng quốc gia… 

Cơ hội đi kèm thách thức cho doanh nghiệp: Sự sàng lọc sẽ gay gắt hơn

Tuy nhiên, ông Hiếu cũng lưu ý, cải cách thể chế sẽ làm thay đổi cuộc chơi: “Đối với doanh nghiệp, trước đây đôi khi sự phức tạp, khó khăn của việc xin một giấy phép lại có lợi. Ví dụ như anh xin được giấy phép rồi, anh gia nhập được thị trường rồi thì gần như anh lại không lo lắng có các đối thủ cạnh tranh. Vì đối thủ rất khó để xin giấy phép.

Nhưng bây giờ khi cuộc cải cách thể chế thay đổi thì mọi thủ tục trở nên đơn giản, chúng ta phải hình dung là các doanh nghiệp mới có năng lực tài chính, có trí thông minh, có sáng kiến và mô hình kinh doanh mới sẽ dễ dàng gia nhập thị trường.

Câu chuyện cạnh tranh sẽ gay gắt hơn, đào thải nhiều hơn".

Do đó, vị đại biểu quốc hội cho rằng các doanh nghiệp vừa "vui mừng với cải cách thể chế", nhưng mặt khác cần ngay lập tức kinh doanh bài bản hơn, chiến lược hơn, sáng tạo hơn để thoát khỏi bài toán bị đào thải.