Trong đề xuất ngân sách năm 2025 công bố mới đây, Tổng thống Mỹ Joe Biden đã nhắm đến giới siêu giàu và nhắc lại kế hoạch đánh thuế 25% đối với những người Mỹ có tài sản hơn 100 triệu USD.

Ông Biden nhấn mạnh không có tỷ phú nào được trả mức thuế thấp hơn giáo viên, nhân viên vệ sinh và y tá. Kế hoạch này từng khơi dậy một cuộc tranh luận kéo dài hàng thập kỷ về phương án tốt nhất để đánh thuế tài sản của những người giàu nhất thế giới.

Tuy nhiên, vấn đề trên đã có tầm quan trọng đặc biệt trong năm nay khi các chính phủ trên toàn cầu tìm kiếm những cách thức mới để giải quyết vấn đề tài chính công đang suy giảm và tình trạng bất bình đẳng giàu nghèo.

Tháng trước, các bộ trưởng tài chính toàn cầu họp tại Hội nghị thượng đỉnh Nhóm các nền kinh tế phát triển và mới nổi hàng đầu thế giới (G20) tại Brazil cho biết họ đang xem xét kế hoạch đánh thuế tối thiểu toàn cầu đối với 3.000 tỷ phú trên thế giới để đảm bảo giới siêu giàu có đóng góp công bằng cho xã hội.

Những ý tưởng như vậy thậm chí còn nhận được sự ủng hộ của một số người giàu nhất thế giới. Đầu năm 2024, mạng lưới những người được gọi là Patriotic Millionaires (tạm dịch là "triệu phú yêu nước") đã ký một bức thư tới các nhà lãnh đạo thế giới, kêu gọi tăng thuế đối với người giàu. Trong số 260 người ký tên có người thừa kế hãng phim truyện Disney Abigail Disney và ngôi sao Brian Cox của loạt phim “Succession”.

Ông Phil White, một chủ doanh nghiệp nhấn mạnh đóng góp nhiều hơn cho xã hội là điều đáng tự hào. Tuy nhiên, các chuyên gia vẫn chưa thống nhất về tính hiệu quả của thuế tài sản và mức độ khả thi của phương án này trên thực tế.

Thuế tài sản là gì?

Thuế tài sản là một loại thuế “trên diện rộng” đánh vào giá trị của tất cả - hoặc hầu hết - tài sản thuộc về một cá nhân hoặc hộ gia đình giàu có, chẳng hạn như tiền mặt, tài sản, xe cộ, đồ trang sức và các mặt hàng có giá trị khác.

Không giống như thuế thu nhập được tính dựa trên thu nhập hàng năm và thuế trên thặng dư vốn được đánh vào lợi nhuận tích lũy từ việc bán tài sản, thuế tài sản được coi là một cách hạch toán tổng thể hơn về tổng tài sản của một cá nhân.

Những loại thuế như vậy từng phổ biến ở châu Âu, mặc dù việc thực hiện đã giảm dần vào đầu thế kỷ 21 trong bối cảnh có nhiều nghi vấn về tính hiệu quả và sự chuyển dịch rộng rãi hơn sang mức thuế suất cao hơn.

Tính đến năm 2024, Thụy Sỹ, Na Uy, Tây Ban Nha nằm trong số ít quốc gia áp dụng một số hình thức thuế tài sản. Nhưng ngày càng có nhiều quốc gia đi theo ý tưởng này. Colombia đã đưa ra thuế tài sản vào năm 2022.

Theo ông Arun Advani, Phó giáo sư kinh tế tại Đại học Warwick, Arun Advani, cho rằng các chính sách thuế tài sản hiệu quả nhất là những chính sách có mục tiêu và cụ thể.

Ông Advani nhấn mạnh nếu muốn thuế tài sản thực sự có hiệu quả ở mức cao nhất, cần bắt đầu ở một ngưỡng khá cao.

Cuộc "di cư" của tài sản

Tuy nhiên, các chuyên gia thuế lưu ý rằng ngay cả những chính sách thuế tài sản được thiết kế tốt cũng khó có thể thực thi trên thực tế, với những câu hỏi nảy sinh về tài sản nào sẽ bị đánh thuế và ai sẽ chịu trách nhiệm đánh giá giá trị của chúng.

Bên cạnh đó, các nhà phê bình chỉ ra nguy cơ di cư của cải ngày càng tăng trong giới siêu giàu sang các thiên đường thuế. Động thái sẽ làm suy yếu những nỗ lực ban đầu của chính phủ nhằm tăng nguồn thu thuế.

Christine Cairns, đối tác thuế cá nhân tại PwC cho biết, các cá nhân đang nhìn vào các quốc gia khác để xem liệu thuế tài sản được áp dụng có đáng để chuyển hay không?

Vào năm 2022, khi Na Uy tăng thuế tài sản đối với những người có tài sản trên 20 triệu kroner Na Uy (1,8 triệu USD), nhiều người đã đổ xô đến Thụy Sỹ. Doanh nhân Tord Kolstad là một trong khoảng 70 người Na Uy siêu giàu đã rời đi vào năm 2023.

Tord Kolstad, người sáng lập kiêm Giám đốc điều hành của tập đoàn bất động sản Na Uy T. Kolstad Eiendom, cho biết việc tăng gấp đôi mức thuế từ ngày này sang ngày khác là lý do các chủ doanh nghiệp Na Uy buộc phải rời khỏi đất nước.

Các nhà nghiên cứu cũng bất đồng về rủi ro của thuế tài sản. Dữ liệu cho thấy thuế tài sản chỉ chiếm một tỷ lệ rất nhỏ trong tổng doanh thu thuế ở những quốc gia áp dụng thuế này và những khoản thu nhập này không tăng nhiều theo thời gian.

Theo ông Advani, cơ quan thuế tốn nhiều chi phí hơn, vì họ sẽ cần phải thực hiện định giá bổ sung.

Giải quyết tình trạng bất bình đẳng giàu nghèo

Những người ủng hộ thuế tài sản lập luận rằng doanh thu được tạo ra từ loại thuế này có thể đánh dấu một bước quan trọng trong việc giải quyết khoảng cách giàu nghèo.

Oxfam cho hay bất bình đẳng giàu nghèo toàn cầu đã gia tăng đáng kể trong những năm gần đây, trong đó 1% người giàu nhất chiếm tới 66% tổng số tài sản mới được tạo ra kể từ năm 2020. Trong khi 50% dân số nghèo nhất toàn cầu hiện chỉ sở hữu 2% tổng tài sản ròng, chỉ 10% người giàu nhất nắm giữ 76% tổng tài sản. Trong số đó, 1% người giàu nhất sở hữu khoảng hơn 66%.

Theo đề xuất của ông Biden, mức thuế 25% đối với những người có trên 100 triệu USD sẽ huy động được 500 tỷ USD trong 10 năm để giúp tài trợ cho các phúc lợi như chăm sóc trẻ em và nghỉ phép có lương cho các bậc cha mẹ.

Một báo cáo năm 2023 từ tổ chức nghiên cứu độc lập EU Tax Observatory, ước tính ngay cả mức thuế 2% đối với 2.756 tỷ phú nổi tiếng trên thế giới cũng có thể thu về 250 tỷ USD mỗi năm. Một báo cáo riêng của Oxfam vào năm 2023 cho thấy mức thuế 5% đối với nhiều triệu phú và tỷ phú trên thế giới có thể huy động được 1.700 tỷ USD mỗi năm - đủ để giúp 2 tỷ người thoát nghèo.

Một cuộc khảo sát năm 2024 của Patriotic Millionaires cho thấy hơn một nửa (58%) triệu phú từ các nước G20 ủng hộ mức thuế 2% đối với tài sản trên 10 triệu USD và ba phần tư (74%) ủng hộ việc tăng thuế đối với người giàu nói chung.

Tuy nhiên, một số người đặt ra nghi vấn liệu những lời kêu gọi như vậy có thể là cách để những người giàu nhất thế giới bảo vệ mình khỏi sự phân phối lại của cải một cách triệt để hơn trong tương lai hay không.