Giá của nhiều loại thực phẩm, từ lúa mì, các loại ngũ cốc cho đến thịt và dầu thực vật, đã tăng vọt trên toàn cầu do nhiều nguyên nhân cộng hưởng như chi phí phân bón và năng lượng bị đẩy lên cao, nhất là từ khi xung đột Nga - Ukraine bùng nổ hồi cuối tháng 2.

Cụ thể, trong tháng 5/2022, chỉ số chỉ số giá lương thực của Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp (FAO) đạt 157,4 điểm, giảm nhẹ so với mức 158,3 điểm của tháng 4, nhưng vẫn cao hơn 22,8% so với tháng 5/2021. Trước đó, hồi tháng 3, chỉ số này đạt trung bình 159,3 điểm, tăng 12,6% so với tháng 2 và cao hơn 33,6% so với cùng kỳ năm 2021; ghi nhận mức cao nhất kể từ khi phương pháp tính toán này ra đời vào năm 1990. 

Giá lúa mì thế giới đã tăng vọt kể từ sau chiến dịch quân sự đặc biệt của Nga tại Ukraine, do cả hai quốc gia này đều là những nhà xuất khẩu lúa mì lớn hàng đầu toàn cầu. Xung đột làm gián đoạn hoạt động sản xuất và cũng như xuất khẩu ngũ cốc từ các nước này, khiến giá lúa mì đến nay đã tăng khoảng hơn 50% so với cùng kỳ năm trước. 

Đóng góp vào sức ép nguồn cung lương thực thực phẩm là các lệnh cấm hoặc hạn chế xuất khẩu của khoảng 30 nước trên thế giới, trong đó, có những nhà sản xuất và xuất khẩu chính Ấn Độ (lúa mì), Ukraine (lúa mì, yến mạch và đường, v.v.) và Indonesia (dầu cọ). Nhiều nhà nghiên cứu đã bắt đầu nói về nguy cơ khủng hoảng nguồn cung lương thực hiện hữu.

Theo của các chuyên gia, lúa gạo có thể là mặt hàng tiếp theo rơi vào khủng hoảng nguồn cung. Theo dữ liệu tháng 5 vừa được công bố, Chỉ số giá lúa gạo của FAO tăng tháng thứ 5 liên tiếp, đạt mức cao nhất trong 12 tháng.

Các chuyên gia cho biết, nguồn cung lúa gạo đến nay vẫn rất dồi dào nhưng giá lúa mì và chi phí canh tác cao hơn sẽ khiến giá lúa gạo cũng đứng trước nguy cơ tăng giá.

Bà Sonal Varma đồng thời nhận định rằng chi phí nguyên liệu đầu vào và phân bón cho canh tác đã tăng lên, cộng thêm giá năng lượng cao khiến chi phí vận chuyển hàng hóa bị đẩy lên cao. “Đó là lý do giải thích vì sao một số quốc gia đang áp lệnh hạn chế hoặc cấm xuất khẩu lương thực”, bà phân tích và cảnh báo điều này sẽ làm trầm trọng thêm rủi ro lạm phát. 

Tuy nhiên, vị chuyên gia nhận định nguy cơ khủng hoảng nguồn cung gạo vẫn ở mức thấp do lượng dự trữ gạo toàn cầu đang dồi dào và thu hoạch ở Ấn Độ dự kiến ​​sẽ khả quan vào mùa hè này.

Cuối tháng 5, Thái Lan và Việt Nam đã đàm phán về một thỏa thuận để tăng giá xuất khẩu gạo. Bốn nhà xuất khẩu nói với Reuters rằng các thương nhân đã mua nhiều gạo của Ấn Độ hơn trong hai tuần qua.

David Laborde, chuyên gia nghiên cứu cấp cao tại Viện Nghiên cứu Chính sách Lương thực Quốc tế, nói với CNBC: “Tôi cảm thấy lo lắng nếu Ấn Độ áp dụng lệnh cấm xuất khẩu gạo trong những tuần tới, sau lúa mì và đường”.
Theo Diễn đàn Kinh tế Thế giới, Ấn Độ và Trung Quốc là hai nhà sản xuất gạo hàng đầu thế giới, chiếm hơn một nửa tổng sản lượng toàn cầu. Trong khi đó, Việt Nam cũng nằm trong top 5 nước xuất khẩu gạo lớn nhất.

Hồi tháng 5, Ấn Độ đã áp đặt lệnh cấm xuất khẩu đối với lúa mì để đảm bảo nguồn cung trong nước trước khi áp dụng các hạn chế đối với đường vài ngày sau đó.

Ông David Laborde nhận định rằng việc tăng giá sẽ gây thiệt hại ít hơn so với lệnh cấm xuất khẩu. Ông nói: “Việc tăng giá bù đắp cho chi phí cao hơn sẽ có lợi cho nông dân, thúc đẩy họ sản xuất, hơn là những lệnh cấm xuất khẩu có thể đẩy giá trên thị trường thế giới nhưng lại khiến giá đi xuống ở thị trường nội địa”.

Chuyên gia Nafees Meah, đại diện Viện Nghiên cứu Lúa gạo quốc tế tại khu vực Nam Á nói thêm rằng chi phí năng lượng đang tăng trên toàn cầu góp phần lớn vào chi phí sản xuất lúa gạo, đồng thời cảnh báo nhiều dấu hiệu cho thấy giá lương thực có thể tiếp tục tăng cao ở châu Á. Vị chuyên gia nhấn mạnh, giá gạo tăng ảnh hưởng xấu đến nhiều người châu Á, nơi tiêu thụ lượng lúa gạo nhiều nhất.

“Ở khu vực Đông Nam Á, một số quốc gia như Đông Timor, Lào, Campuchia, hay Indonesia với dân số đông, đứng trước rủi ro mất an ninh lương thực nếu giá tiếp tục đi lên”, ông Nafees nói.

Bà Frederique Carrier, giám đốc điều hành và người đứng đầu chiến lược đầu tư của Ngân hàng hoàng gia Canada (RBC Wealth Management) cho biết, chỉ số giá thực phẩm của Liên hợp quốc cho thấy giá hiện cao hơn 75% so với mức trước đại dịch. Khoảng 1/3 chi phí sản xuất thực phẩm liên quan đến năng lượng.

“Tình trạng thiếu lao động liên quan đến đại dịch và xung đột Nga - Ukraine đã khiến các rủi ro trở nên trầm trọng hơn vì cắt giảm nguồn cung cấp lương thực khiến đẩy giá lên cao và tiếp tục cao hơn nữa”, vị chuyên gia của RBC dự báo.