Băn khoăn về cơ sở khoa học và đánh giá tác động toàn diện

Tại các kỳ họp Quốc hội gần đây, đặc biệt là Kỳ họp thứ 9 (tháng 5/2025), đề xuất bổ sung NGK có hàm lượng đường trên 5g/100ml vào đối tượng chịu thuế TTĐB đã làm “nóng” nghị trường với nhiều ý kiến đa chiều. Dự thảo mới nhất đã có sự điều chỉnh, đề xuất mức thuế 8% từ năm 2027 và 10% từ năm 2028, cho thấy cơ quan soạn thảo đã có sự lắng nghe.

Tuy nhiên, vẫn còn rất nhiều ý kiến của các biểu Quốc hội băn khoăn khi chưa có đủ cơ sở khoa học, thực tiễn, đánh giá toàn diện và tham khảo kinh nghiệm quốc tế cũng như đảm bảo tính công bằng khi áp thuế đối với nước giải khát có đường và kiến nghị cần cân nhắc kỹ lưỡng và có lộ trình áp thuế phù hợp đối với mặt hàng mới như nước giải khát có đường.

Theo Đại biểu Cầm Thị Mẫn, Đoàn ĐBQH tỉnh Thanh Hoá, mặc dù đại biểu tán thành với việc quy định lộ trình áp thuế đối với mặt hàng mới nhưng cần có đánh giá tác động đầy đủ khi mà mặt hàng nước giải khát có đường là mặt hàng có mối liên hệ đến hơn 20 ngành liên quan trong chuỗi giá trị, như ngành hàng bán lẻ, du lịch, nhà hàng, khách sạn và hàng trăm ngàn hộ nông dân trồng mía, công ty sản xuất đường. 

Đại biểu cho rằng, với việc áp thuế đối với mặt hàng mới cần phải có lộ trình chuẩn bị dài hơi, nhất là trong bối cảnh doanh nghiệp đang phải đối mặt với nhiều khó khăn và gánh nặng về thuế, phí. Đặc biệt, là trong bối cảnh hiện nay, khi Hoa Kỳ đang có động thái áp dụng thuế đối ứng lên nhiều quốc gia, trong đó có Việt Nam. 

Đồng quan điểm, đại biểu Nguyễn Thị Thu Dung (Đoàn Thái Bình) trăn trở: "Việc chưa có cơ sở khoa học vững chắc để khẳng định NGK có đường là nguyên nhân chính và duy nhất gây ra thừa cân, béo phì có thể dẫn đến một chính sách không đạt mục tiêu". Bà đề nghị cần có một nghiên cứu độc lập, công khai để đánh giá toàn diện tác động của chính sách lên kinh tế vĩ mô, doanh nghiệp và người tiêu dùng.

Cùng quan điểm, Đại biểu Phạm Văn Hòa (Đoàn Đồng Tháp) và Đại biểu Mai Văn Hải (Đoàn Thanh Hóa) chỉ ra rằng, đường có trong rất nhiều thực phẩm khác, thậm chí còn cao hơn NGK, như trà sữa, chè, bánh kẹo. Việc chỉ đánh thuế NGK đóng chai sẽ tạo ra sự bất bình đẳng và có nguy cơ người tiêu dùng chuyển sang các sản phẩm thay thế không được kiểm soát.

Trên góc nhìn chuyên gia kinh tế, TS. Cấn Văn Lực, Chuyên gia Kinh tế trưởng BIDV, nhận định: Trong bối cảnh hiện nay, doanh nghiệp còn nhiều khó khăn (chiến tranh thương mại– công nghệ; chi phí đầu vào và logistics tăng/ở mức cao, đơn hàng phục hồi không đồng đều và thiếu bền vững; yêu cầu số hóa và xanh hóa ngày càng cao). Sức cầu tiêu dùng còn rất yếu. Ông cho rằng, cần lưu ý tác động đối với phát triển bền vững, bảo vệ sức khỏe cộng đồng. Những mặt hàng đưa vào đối tượng chịu thuế (chẳng hạn như NGK có đường): cần làm rõ cơ sở khoa học, thực tiễn, kinh nghiệm quốc tế và đặc thù của Việt Nam. 

“Việc áp thuế TTĐB đối với NGK có đường sẽ gây ra tác động tiêu cực tới các doanh nghiệp trong ngành NGK cũng như các ngành khác trong chuỗi cung ứng. Để đạt được mục tiêu về tăng trưởng kinh tế, các doanh nghiệp với vai trò là động lực quan trọng rất mong đợi các chính sách hỗ trợ doanh nghiệp phục hồi và phát triển bền vững, từ đó tạo nguồn thu ngân sách ổn định và lâu dài”, TS Lực cho hay. 

Cần có lộ trình tăng thuế phù hợp

Theo Đại biểu Cầm Thị Mẫn, sau khi đánh giá các thông tin đa chiều, trong đó có báo cáo đánh giá tác động của Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương (CIEM) đối với nước giải khát có đường, đại biểu đề nghị nghiên cứu bổ sung lộ trình áp dụng thuế suất đối với nước giải khát cụ thể, phương án 1, lộ trình áp thuế sau khi luật có hiệu lực 1 năm, từ ngày 1/1/2027 đến 31/12/2027 mức thuế suất 5%, từ ngày 1/1/2028 đến 31/12/2028 mức thuế suất 8%, từ ngày 1/1/2029 mức thuế suất 10%. 

Phương án 2, lộ trình áp thuế sau khi luật có hiệu lực 2 năm, từ ngày 1/1/2028 đến 31/12/2028 mức thuế suất 8%, từ ngày 1/1/2029 mức thuế suất 10%. Theo đại biểu, việc quy định lộ trình và thuế suất như vậy sẽ đảm bảo quá trình triển khai, không có tác động quá lớn đến người tiêu dùng, doanh nghiệp và nền kinh tế. Đồng thời, các doanh nghiệp có thời gian thay đổi chiến lược sản phẩm, hướng sang các sản phẩm tốt cho sức khỏe của người tiêu dùng và vẫn đảm bảo mục tiêu kinh doanh và tăng trưởng của nền kinh tế.

Đại biểu Nguyễn Thị Thu Dung (Thái Bình) kiến nghị lùi thời điểm áp dụng quy định đánh thuế tiêu thụ đặc biệt với nước giải khát có hàm lượng đường 5g/100ml bắt đầu từ năm 2028 nhằm tạo điều kiện cho doanh nghiệp nghiên cứu, điều chỉnh sản phẩm, đầu tư, đổi mới công nghệ và phát triển sản phẩm thay thế với lộ trình có thể từ 3% - 7% rồi đến 10% để giúp doanh nghiệp có thời gian thích nghi, đồng thời có thể xem xét áp dụng mức thuế khác nhau tùy hàm lượng đường trong sản phẩm nhằm khuyến khích doanh nghiệp đổi mới công thức theo hướng giảm đường, hướng đến tiêu dùng lành mạnh.

Về phía doanh nghiệp, PGS TS Nguyễn Văn Việt, Chủ tịch Hiệp hội Bia-Rượu-Nước giải khát Việt Nam (VBA), kiến nghị và mong mỏi các nhà hoạch định chính sách cần đánh giá giá toàn diện và cân nhắc kỹ lưỡng lộ trình khi áp thuế tiêu thụ đặc biệt đối nước giải khát có đường, chỉ bổ sung khi đã có đủ các bằng chứng, cơ sở khoa học, nghiên cứu, thực tiễn và đánh giá đầy đủ. Là mặt hàng mới bổ sung vào đối tượng chịu thuế TTĐB, theo nghiên cứu đánh giá tác động, thông lệ quốc tế, kiến nghị cân nhắc lộ trình và thuế suất hợp lý hơn giúp doanh nghiệp và thị trường thích nghi, điều chỉnh, cụ thể, cân nhắc lộ trình hợp lý hơn: Từ 2028: áp thuế suất 5%; Từ 2029: 8% và từ 2030: 10%.